چرا حضرت زهرا (سلام الله علیها) را حوراء «انسیة» می گویند؟

مقدمه

به دنیا آمدن و ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها و مراحل خلقت حضرت فاطمه الزهرا (سلام الله علیها)  به عنوان یکی از انوار مقدسهٔ مطهره  جایگاه ویژه ای دارد.
 
شناخت و معرفتی که از باب خلقت حضرت زهراسلام الله علیها بتواند مسیری را برای هدایت و راهنمایی انسانها جهت شناخت آن حضرت در پی داشته باشد حالی از لطف نیست.
 
ولاتی و خلقتی که در احادیث سنی و شعیه به آن اذعان نموده اند . اهل سنت معتقدند که آن حضرت در جمادی الآخر پنج سال پیش از بعثت یعنی در ۳۵ سالگی رسول خدا صلی الله علیه و آله به دنیا آمد،
 
ولیکن مورخان و سیره‌نگاران شیعه با تبعیت از گفتار امامان معصوم علیهم‌السلام معتقدند که آن حضرت پس از بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله دیده به جهان گشود،
 
زیرا پیامبر صلی الله علیه و آله مدتی پس از بعثت به فرمان پروردگار متعال به معراج رفت و با عروج خویش به بسیاری از اسرار عالم خلقت و عوالم غیب آگاهی یافت.
 
 و در آن مدت از خوراکی‌های بهشت تناول کرد و پس از بازگشت به زمین و برگشتن به خانه با همسرش هم ‌بستر شد و نطفه پاک و بهشتی دخترش فاطمه زهرا سلام الله علیها در چنین فضایی منعقد گردید.
 
اکثرا آن‌ها سال پنجم بعثت و هشت سال پیش از هجرت و عده‌ای سال دوم بعثت و یازده سال پیش از هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله را تاریخ تولد حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها می‌دانند.
 
در این مطلب راسخون به این سوال پاسخ خواهیم داد که چه ارتباطی بین حورالانسیه نامیدن حضرت زهرا سلام الله علیها و مراخل خلقت و ولادت آن حضرت زهرا قبل و بعد از افرینش وجود دارد؟
 
برای روشن شدن مطلب ابتدا معنای حدیث حوراء الانسیه  و واژۀ «حور» از جهت مفهوم‌شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرد،
 
سپس معنای حدیث و وجه تشبیه حضرت فاطمه ـ سلام‌الله‌علیها ـ به حور و دیگر مطالب را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
  

چرا حضرت زهرا سلام الله علیها را حوراء «انسیة» می گویند؟

معنا و مفهوم حور

«حور» جمع است، مفردش «حوراء» و «احور» است. حوری به کسی گفته می‌شود که سیاهی چشم او کاملاً مشکی و سفیدی آن کاملاً شفاف است [1]
 

حور داری چه ویزگی هایی می باشد

برای حور صفات زیادی در آیات و روایات بیان شده است [2] از جمله این که:
۱. زیباچهره و زیبانهادند؛ [3]
۲. به شوهران خود مهربانند و نظری به بیگانگان ندارند؛[4]
۳. خون حیض و خون بکارت ندارند؛ [5]
۴. دوشیزگان همیشگی‌اند؛[6]
۵. همسرانی پاک شده از آلودگی‌هایند؛[7]
۶. در زیبایی و طراوت مانند مروارید و مرجان و یاقوت هستند؛ [8]
۷. زنانی که جز شوهرانشان کسی با آنان مراوده نداشته است.[9]
 

معنا و مفهوم انسیه

نسیه نامی با ریشه عربی و از نام‌های حضرت فاطمه به معنی انسا نیت، خو گرفتن، انیس، مونس، همدم، مونث انسی، مربوط به اِنس، انسانیت ذکر شده است در نتیجه می‌تواند گزینه‌ای بسیار مناسب برای دلبندتان باشد [10]
 
حضرت فاطمه ‏ى زهراء(علیهاالسلام) الگوى تمامى انسانها از زن و مرد بوده و هست، زیرا در انسانیت به تمام درجات کمال رسیده بودند، امّا چون نصیبى از بهشت داشت، او را حوراء انسیه مى‏ گویند، یعنى انسانى فرشته صفت.
 

احادیث حوراء الانسیه حضرت زهرا(س)

قال رسول‏اللَّه (صلى اللَّه علیه و آله و سلم) :
1- «. ففاطمة حوراء «انسیة»  فإذا إشتقت إلى الجنة شممت رائحة فاطمة (علیهاالسلام) ،
پیامبر اکرم(صلى اللَّه علیه و آله و سلم) فرمودند: هرگاه مشتاق بهشت مى‏شوم، فاطمه (علیهاالسلام) را مى‏بویم. فاطمه (علیهاالسلام) بوى بهشت مى‏دهد. او فرشته‏اى در پوست انسان است.» [11]
 
فاطمه‏ ى زهرا علیهاالسلام فرشته‏اى در قالب انسان
2- عن أسماء بنت عمیس قالت:«قال رسول‏اللَّه(صلى اللَّه علیه و آله و سلم) و قد کنت شهدت فاطمة (علیهاالسلام) و قد ولدت بعض ولدها فلم أر لها دماً فقال (صلى اللَّه علیه و آله و سلم) : إن فاطمة خلقت حوریة فی صورة «إنسیة.»
 
اسماء بنت عمیس مى‏گوید: پیامبر اکرم(صلى اللَّه علیه و آله و سلم) فرمودند: من زایمان فاطمه(علیهاالسلام) را در تولد بعضی از فرزندانش دیده‏ام، او از زایمان، هیچ خونى ندید، زیرا فاطمه(علیهاالسلام) فرشته‏اى در صورت انسانهاست.» [12]
  
3- « إِنَّ فَاطِمَةَ خُلِقَتْ حُورِیَّةً فِی صُورَةِ إِنْسِیَّةٍ »  [13] معنای حدیث مزبور را در دو بخش می‌توان بیان کرد:
 

دو معنا برای حدیث حوراء الانسیه  

1- معنا و مفهوم ظاهری

به این بیان که پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ می‌فرماید:«فاطمه، حوریه‌ای است که همانند صورت انسان خلق شده است»؛
 
 یعنی حضرت فاطمۀ زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ همانند حوریان بهشتی از نور آفریده شده نه از خاک و دارای صفات حوریان بهشتی است،.
 
 جسمش آثار ماده و آلودگی‌های آن را ندارد؛ از‌این‌رو هنگام حیض شدن، خون نمی‌بیند؛ ولی از جهت صورت و ترکیب ظاهری و شکل و شمایل، همانند انسان‌ها خلق شده و ساختار فیزیکی و ظاهری او شبیه آنهاست.
 

۲. معنا و مفهوم  روحی و باطنی

انسان دارای دو حیثیت است: یکی حیثیت مادی و جسمانی که از خاک و گِل آفریده شده است،[14] که دارای آثار و متعلقات ماده از قبیل جِرم و شکل ظاهری و محدودیت می‌باشد.
 
 و دیگری حیثیت روحی او که از روح حضرت حق تعالی در این کالبد خاکی دمیده شده است،[15] و دارای مراتب بلند و استعداد بی‌نهایت می‌باشد.
 
 و در رسیدن به درجات بی‌انتهای کمال و معرفت الاهی، محدودیت ندارد؛ زیرا مراتب کمال حضرت حق و نور وجودی او بی‌نهایت و غیر محدود است.
 

چگونگی جنس حوریان بهشتی

حوریان بهشتی و به عبارت جامع ‌تر، مجردات از مخلوقات الاهی نیز دارای دو حیثیت هستند:
 
 یکی حیثیت جسمانی که از خاک نورانی بهشتی آفریده شده‌اند؛[16] بنابر‌این دارای آثار مادی و حجاب‌های جسمانی در این دنیا نیستند.
 
 دیگری حیثیت روحانی که محدود به حدودی هستند که از سوی حضرت حق تعالی برایشان به اندازۀ ظرفیت وجودی هرکدام معین و مقدر شده است و بالاتر از آن حد برای آنان میسر نیست.[17]
 

مراحل خلقت حضرت فاطمه (س)

با توجه به اعتقادات اسلامی و منابع مذهبی، مراحل خلقت حضرت فاطمه الزهرا (سلام الله علیها) به شرح زیر است:
 

1- قبل آفرینش جهان:

بر اساس اعتقادات اسلامی، حضرت فاطمه (سلام الله علیها) از قبل از آفرینش جهان فیزیکی و در عالم معنوی و باطنی، در حضور الهی وجود داشته است.  او در این عالم پاک و ارفع درجه را داشته و ارتباط خاصی با خداوند برقرار بوده است.
 
مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از سدیر صیرفى روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق از پدر بزرگوارش از پدران بزرگوارش صلوات الله علیهم روایت کرده که فرمودند:
 
 رسول الله صلى اللَّه علیه و آله فرمود: نور حضرت فاطمه صلوات الله علیها پیش از آفرینش زمین و آسمانها آفریده شد، یکى از مردم گفت: اى نبی الله! بنا بر این حضرت فاطمه صلوات الله علیها از جنس بشر نیست؟
 
خلقت نوری حضرت زهرا (سلام الله علیها) نمادی از پاکی و نجابت حضرت زهرا (سلام الله علیها) است و او به عنوان نمونه‌ای از بزرگترین مظهر عفاف و پاکی در دین اسلام شناخته می‌شود.
 
خلقت نوری حضرت زهرا (سلام الله علیها) در اسلام شیعی یکی از مسائلی است که بر اساس روایات و منابع مذهبی بیشتر استادان و علمای دینی مورد تأیید قرار می‌گیرد. این اعتقاد نمادی از عظمت و ارجمندی حضرت زهرا (سلام الله علیها) است
 
حضرت زهرا (سلام الله علیها) از جمله انبیا و معصومان الهی است که از ابتدای خلقت عرش و فرش وجود داشته‌اند.
 
 او در قبل از آفرینش عالم مادی، در عالم معنوی و باطنی، در حضور الهی و به عنوان یک ارتباط مستقیم با خداوند، وجود داشته است.
 

2- بعد آفرینش جهان:

بعد از آفرینش عالم مادی، حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به عنوان دختر پیامبر اسلام، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) و حضرت خدیجه (سلام الله علیها)، در دنیا به دنیا آمد.
 
 او در خانواده پیامبری به دنیا آمده و با عظمت و شرافت ویژه‌ای به معنویت و فضیلت‌های الهی برخوردار بود.
 

حضرت زهرا (س) نعمت و برکتی بی همتا

حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به عنوان یکی از معصومین الهی، از برکات و نعمت‌های خداوند برخوردار بود.
 
 او صاحب صفات عالیه و خصوصی بود و با محبت و معرفت به پروردگار خود زندگی می‌کرد.به ‌درستی که حضرت فاطمه ـ سلام‌الله‌علیها ـ در مرحلۀ اول خلقت ، همجنس حوریان از خاک نورانی بهشت است، .
 
آن هم از نور خود حضرت حق تعالی، پیش از آفرینش آدم. وقتی که پروردگار متعال، آدم را آفرید، جسم نوری حضرت فاطمه ـ سلام‌الله‌علیها ـ را به‌صورت یک سیب در بهشت در آورد.
 
 و در شب معراج ، آن سیب را توسط حضرت جبرئیل، به پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ داد و پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ آن سیب را نوش جان فرمودند .
 
و نطفه حضرت فاطمه از آن سیب بهشتی منعقد شد؛ [18] اما در مرحلۀ وجودی در این دنیا ، همانند انسان‌های دیگر از خاک آفریده شده است.
 
نتیجه این‌که جسم شریف فاطمۀ زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ دارای آثار مادی نیست و همانند حوریان است و بسیار زیبا و پاک شده از آلودگی‌ها و حجاب‌های ظلمانی می‌باشد؛ اما از جهت صورت این دنیایی، همانند نوع انسان‌ها آفریده شده است.
 

خلقت حضرت زهرا سلام الله علیها قبل از آقرینش

1-چگونگی خلقت نوری حضرت زهرا صلوات الله علیها

الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ صلوات الله علیهم قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خُلِقَ نُورُ فَاطِمَةَ صلوات الله علیها قَبْلَ أَنْ تُخْلَقَ الْأَرْضُ وَ السَّمَاءُ فَقَالَ بَعْضُ النَّاسِ یَا نَبِیَّ اللَّهِ فَلَیْسَتْ هِیَ إِنْسِیَّةً فَقَالَ صلی الله علیه و آله فَاطِمَةُ صلوات الله علیها حَوْرَاءُ إِنْسِیَّةٌ قَالَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ وَ کَیْفَ هِیَ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّةٌ قَالَ خَلَقَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ نُورِهِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ إِذْ کَانَتِ الْأَرْوَاحُ فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ عُرِضَتْ عَلَی آدَمَ قِیلَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ وَ أَیْنَ کَانَتْ فَاطِمَةُ صلوات الله علیها قَالَ کَانَتْ فِی حُقَّةٍ تَحْتَ سَاقِ الْعَرْشِ قَالُوا یَا نَبِیَّ اللَّهِ فَمَا کَانَ طَعَامُهَا قَالَ التَّسْبِیحُ وَ التَّهْلِیلُ وَ التَّحْمِیدُ فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ وَ أَخْرَجَنِی مِنْ صُلْبِهِ أَحَبَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُخْرِجَهَا مِنْ صُلْبِی جَعَلَهَا تُفَّاحَةً فِی الْجَنَّةِ وَ أَتَانِی بِهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ لِی السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ یَا مُحَمَّدُ قُلْتُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَبَّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ قُلْتُ مِنْهُ السَّلَامُ وَ إِلَیْهِ یَعُودُ السَّلَامُ قَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ هَذِهِ تُفَّاحَةٌ أَهْدَاهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْکَ مِنَ الْجَنَّةِ فَأَخَذْتُهَا وَ ضَمَمْتُهَا إِلَی صَدْرِی قَالَ یَا مُحَمَّدُ یَقُولُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ کُلْهَا فَفَلَقْتُهَا فَرَأَیْتُ نُوراً سَاطِعاً فَفَزِعْتُ مِنْهُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ مَا لَکَ لَا تَأْکُلُ، کُلْهَا وَ لَا تَخَفْ فَإِنَّ ذَلِکَ النُّورَ الْمَنْصُورَةُ فِی السَّمَاءِ وَ هِیَ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَةُ قُلْتُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ وَ لِمَ سُمِّیَتْ فِی السَّمَاءِ الْمَنْصُورَةَ وَ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَةَ قَالَ سُمِّیَتْ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَةَ لِأَنَّهَا فَطَمَتْ شِیعَتَهَا مِنَ النَّارِ وَ فُطِمَ أَعْدَاؤُهَا عَنْ حُبِّهَا وَ هِیَ فِی السَّمَاءِ الْمَنْصُورَةُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ. بِنَصْرِ اللَّهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ» یَعْنِی نَصْرَ فَاطِمَةَ صلوات الله علیها لِمُحِبِّیهَا. [19]
 

2- چرا حضرت زهرا(س) را حوراء الانسیه  می گویند

رسول الله صلى اللَّه علیه و آله در پاسخ او فرمود: حضرت فاطمه صلوات الله علیها حوریه انسیه است، گفتند:
 
 اى نبی الله! چگونه مى شود که حضرت زهرا صلوات الله علیها حوریّه و انسیّه باشد؟ فرمود: پیش از این که پروردگار متعال، حضرت آدم علیه السلام را خلقت نماید، در آن هنگام که روح هاى خلایق را آفرید،
 
حضرت فاطمه صلوات الله علیها را از نور خود خلق کرد، و چون حضرت آدم علیه السلام را آفرید حضرت فاطمه صلوات الله علیها را به او ارائه نمود. گفته شد:
 
اى نبی الله! حضرت فاطمه صلوات الله علیها در آن هنگام کجا بود؟ فرمود: نور او در میان یک ظرف کوچکى در زیر ساق عرش جاى داشت. گفتند: اى رسول الله! غذاى وى چه بود؟
 
فرمود: گفتن «سبحان اللَّه، و لا اله الّا اللَّه، و حمد خدا را گفتن، وقتى که پروردگار متعال، آدم را آفرید، مرا از پشت او بیرون نمود، .
 
و دوست داشت حضرت فاطمه صلوات الله علیها را از صلب من بیرون آورد،.
 
 او را به صورت یک سیب در بهشت در آورد، و حضرت جبرئیل علیه السلام آن سیب را نزد من آورد و به من گفت: اى محمّد درود ورحمت و برکات خدا بر تو باد!
 
 گفتم: اى دوست من جبرئیل! بر تو باد درود و رحمت خدا و برکات او! آنگاه جبرئیل گفت: اى محمّد! خدا تو را سلام مى رساند، گفتم:
 
 ایمنى و تندرستى از جانب خداست و به سوى او باز خواهد گشت، گفت: اى محمّد، این سیبى است که خداى عزّ و جلّ از بهشت براى تو هدیه فرستاده، من آن را گرفتم و به سینه خود نهادم، حضرت جبرئیل علیه السلام گفت:
 
 اى محمّد! خداوند جلّ جلاله مى فرماید: این سیب را نوش جان نما! چون آن سیب را شکافتم، نورى از آن تابید که من ترسان شدم. گفت:
 
 اى رسول الله چرا آن را میل نمى کنى؟ آن را بخور و نترس! زیرا آن نور بانوئى است که در آسمان «منصوره» و در زمین «فاطمه» مى باشد.
 گفتم: اى دوست من جبرئیل چرا در آسمان «منصوره» و در زمین «فاطمه» است؟ گفت:
 
 بدین سبب در زمین «فاطمه» نامیده شده که شیعیان خود را از جهنّم رهائى مى بخشد، و دشمنانش از محبّت وى بى بهره خواهند بود، و در آسمان بدین جهت «منصوره» است که خداوند فرموده:
 
«یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ، بِنَصْرِ اللَّهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ» یعنى: {در آن روز (قیامت) مؤمنان به جهت یارى خدا که هر فردى را بخواهد یارى دهد خرسند مى شوند}. ( سوره روم آیات 4- 5).
 
منظور از این یارى همان نصرتى است که حضرت فاطمه صلوات الله علیها به دوستان خویش خواهد کرد
پیامبر اکرم (صل الله علیه وآله) فرمود: خداوند نور حضرت فاطمه(سلام الله علیها) را پیش از آفرینش زمین و آسمانها آفرید. عرض شد: یا رسول ا...! مگر حضرت فاطمه (علیها السلام) از جنس آدمیان نیست؟
 
فرمود: او حوراست در قالب آدمیان. خداوند نور وی را در صلب آدم به ودیعه گذاشت و از صلب من بیرون آورد، هرگاه شوق بهشت می کنم، فاطمه را می بوسم. [20]
 

باز شدن در بهشت و حضرت زهرا(س)

ابن عباس در خبر مفصلی از پیغمبر (صل الله علیه و آله) نقل کرده که درساق عرش نوری دیدم که فروزنده بود مانند حوریان بهشتی. پرسیدم کیست؟
 
گفتند: این دختر، «انسیه حوراء» است و او از میوه های بهشتی تکون یافته است.حوریه ای است به صورت انسیه و انسیه ای است به معنی حوریه وچون در بهشت راگشودند، بوی حضرت فاطمه (علیهاالسلام)را استشمام کردم.
 
مراد از حوریه این است که مانند انسان و انسیه، به کدورات عالم طبع، آلوده نشده و چون ملکه نوری است که به همه صور می توان متشکل گردد.
 
اصل حورالعین، از طبیعت ملک و نورانیت است و حضرت فاطمه، انسیه ای است که به نورانیت و روحانیت فرشتگان است.
 
چون بشریت، مستلزم کثرت کثافات عنصری مادی است، حضرت فاطمه انسیه حوراء از کدورت طبیعت بشری دور و منزه است و او موجودیت بین فرشتگان و بشر است.
 
بدین جهت حضرت زهر(اسلام الله علیها) را «انسیه حوراء» گفتند که روح افزا و روح بخش و روح انگیز بود و در طینت سنخیتی او، کدورات و پلیدی وجود نداشته است.
 
«انسیه حوراء» یک فرشته ای به صورت ترکیب عنصری بشری است که در لطافت و ملاحت، حوراء و در صورت، بشری بود که آلوده به پلیدی های مادی نشده است. [21]
 

معنا و مفهوم حوراء الانسیه  

انسیّة الحوراء به این معنی نیست که ایشان، حوریّه است. حوریّه یک بند انگشت انسان مؤمن نمی‌شود، آن‌ وقت این بانوی مکرّمه را بگوییم حوریّه است؟!
 
حوریّه در باب مؤمنینی است که بهشت می‌خواستند، امّا این‌ طور نبود که آن مقام لقاء پروردگار را بخواهند و «إرجعی الی ربک راضیة مرضیة» باشند.
 
لذا حوریّه برای آن‌هاست، یعنی انسان‌هایی که اعمال صالح انجام می‌دهند، گناه انجام نمی‌دهند و حالا به بهشت می‌روند، آن هم در خانه‌هایی که برای هر مؤمنی موجود است .
 
و بیان شده کمترین آن، به اندازه کره زمین است، امّا آن مقام حقیقت انسانیّت را که عبدالله بشوند و متّصل به پروردگار عالم شوند و به لقاءالله برسند، ندارند.
 
 لذا چیزهایی که در آن بهشت برای مؤمنین موجود است، باغ‌ها و میوه‌ها و شیرهایی نه مانند این شیرها، جوی‌های عسل نه مانند این عسل‌ها و ... که یکی از آن‌ها هم حوری است.
 
لذا انسیة الحوراء منظور آن حوری نیست، آن حوری در استخدام مؤمن است و در سطح پایین است. این انسیّة الحوراء چیز دیگری است.
 
 و به نظر می‌آید مجبور شدند برای تفهیم به ما انسان‌ها که بالاخره در این جسم هستیم و به دنبال اسماء و گیر الفاظ هستیم، این‌ طور بگویند و إلّا چطور می‌شود این بانوی مکرّمه را معرّفی کرد؟!
 
این بانوی مکرّمه‌ای که در موردشان بیان شده: تمام انبیاء در همه ازمنه و قرن‌های گذشته، باید نسبت به ایشان معرفت پیدا می‌کردند. [22]
 
 بیان کردیم که حضرت در آن زمان جسمی نداشته که بخواهند معرفت پیدا کنند، لذا فقط مختصّ به انبیاء است.
 

خلقت حضرت زهرا (س) هقت هزار سال قبل از آفرینش

الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ: إِنَّ اللَّهَ خَلَقَنِی وَ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ صلوات الله علیهم مِنْ قَبْلِ أَنْ یَخْلُقَ الدُّنْیَا بِسَبْعَةِ آلَافِ عَامٍ قُلْتُ فَأَیْنَ کُنْتُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ قُدَّامَ الْعَرْشِ نُسَبِّحُ اللَّهَ وَ نَحْمَدُهُ وَ نُقَدِّسُهُ وَ نُمَجِّدُهُ قُلْتُ عَلَی أَیِّ مِثَالٍ قَالَ أَشْبَاحِ نُورٍ حَتَّی إِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَخْلُقَ صُوَرَنَا صَیَّرَنَا عَمُودَ نُورٍ ثُمَّ قَذَفَنَا فِی صُلْبِ آدَمَ ثُمَّ أَخْرَجَنَا إِلَی أَصْلَابِ الْآبَاءِ وَ أَرْحَامِ الْأُمَّهَاتِ وَ لَا یُصِیبُنَا نَجَسُ الشِّرْکِ وَ لَا سِفَاحُ الْکُفْرِ یَسْعَدُ بِنَا قَوْمٌ وَ یَشْقَی بِنَا آخَرُونَ فَلَمَّا صَیَّرَنَا إِلَی صُلْبِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ أَخْرَجَ ذَلِکَ النُّورَ فَشَقَّهُ نِصْفَیْنِ فَجَعَلَ نِصْفَهُ فِی عَبْدِ اللَّهِ وَ نِصْفَهُ فِی أَبِی طَالِبٍ ثُمَّ أَخْرَجَ الَّذِی لِی إِلَی آمِنَةَ وَ النِّصْفَ إِلَی فَاطِمَةَ بِنْتِ أَسَدٍ فَأَخْرَجَتْنِی آمِنَةُ وَ أَخْرَجَتْ فَاطِمَةُ عَلِیّاً ثُمَّ أَعَادَ عَزَّ وَ جَلَّ الْعَمُودَ إِلَیَّ فَخَرَجَتْ مِنِّی فَاطِمَةُ ثُمَّ أَعَادَ عَزَّ وَ جَلَّ الْعَمُودَ إِلَی عَلِیٍّ فَخَرَجَ مِنْهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ یَعْنِی مِنَ النِّصْفَیْنِ جَمِیعاً فَمَا کَانَ مِنْ نُورِ عَلِیٍّ فَصَارَ فِی وُلْدِ الْحَسَنِ وَ مَا کَانَ مِنْ نُورِی صَارَ فِی وُلْدِ الْحُسَیْنِ فَهُوَ یَنْتَقِلُ فِی الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ. [23]
 
مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از معاذ بن جبل روایت کرده که گفت: رسول الله صلّی الله علیه و آله فرمود:
 
 خداوند من و علی و فاطمه و حسن و حسین صلوات الله علیهم را هفت هزار سال پیش از آن که دنیا را بیافریند، آفرید. عرض کردم: پس شماها کجا بودید ای رسول الله؟ فرمود:
 
پیشاپیش عرش، خدا را تسبیح و تحمید و تقدیس و تمجید می کردیم. عرض کردم: به چه صورت؟ فرمود:
 
همانند نور، تا آن که خداوند عزوجل خواست پیکر ما را بیافریند، آن گاه ما را به ستون نور تبدیل کرد و در صلب حضرت آدم علیه السلام نهاد، .
 
سپس ما را از صلب پدران و رحم مادران بیرون آورد و در این گذر، هیچ گونه ناپاکی مشرکانه و زنای کافرانه به ما نرسید، به خاطر ما قومی سعادتمند می شوند.
 
 و قومی دیگر نگون بخت. وقتی ما را در صلب حضرت عبدالمطّلب قرار داد، آن نور را بیرون آورد و آن را دو نیم کرد، آن گاه نیمی از آن را در حضرت عبدالله و نیمی از آن را در حضرت
 
ابوطالب نهاد، سپس نیمه من سوی حضرت آمنه و نیمه دیگر نزد حضرت فاطمه دختر اسد بیرون آمد، حضرت آمنه مرا بیرون آورد .
 
و حضرت فاطمه علی صلوات الله علیه را، سپس خداوند عزوجل ستون نور را به من بازگرداند و حضرت فاطمه صلوات الله علیها از من بیرون آمد، بعد از آن خداوند عزوجل ستون را به علی صلوات الله علیه بازگرداند .
 
و حسن و حسین صلوات الله علیهما از آن بیرون آمدند، یعنی از هر دو نیمه، آن گاه نیمی که از نور علی صلوات الله علیه بود .
 
در فرزندان حسن صلوات الله علیه جریان یافت و نیمی که از نور من بود در فرزندان حسین صلوات الله علیه، این نور تا به قیامت در امامان زاده حسین صلوات الله علیه منتقل می شود.
 

خلقت حضرت زهرا (س) از نور پیامبر(ص) و علی(ع)

الشیخ الحسن بن سلیمان الحلی، بإسناده عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَا سَلْمَانُ فَهَلْ عَلِمْتَ مَنْ نُقَبَائِی وَ مَنِ الِاثْنَا عَشَرَ الَّذِینَ اخْتَارَهُمُ اللَّهُ لِلْإِمَامَةِ بَعْدِی فَقُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ یَا سَلْمَانُ خَلَقَنِیَ اللَّهُ مِنْ صَفْوَةِ نُورِهِ وَ دَعَانِی فَأَطَعْتُ وَ خَلَقَ مِنْ نُورِی عَلِیّاً فَدَعَاهُ فَأَطَاعَهُ وَ خَلَقَ مِنْ نُورِی وَ نُورِ عَلِیٍّ فَاطِمَةَ صلوات الله علیهما فَدَعَاهَا فَأَطَاعَتْهُ وَ خَلَقَ مِنِّی وَ مِنْ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ صلوات الله علیهم فَدَعَاهُمَا فَأَطَاعَاهُ فَسَمَّانَا بِالْخَمْسَةِ الْأَسْمَاءِ مِنْ أَسْمَائِهِ اللَّهُ الْمَحْمُودُ وَ أَنَا مُحَمَّدٌ وَ اللَّهُ الْعَلِیُّ وَ هَذَا عَلِیٌّ وَ اللَّهُ الْفَاطِرُ وَ هَذِهِ فَاطِمَةُ وَ اللَّهُ ذُو الْإِحْسَانِ وَ هَذَا الْحَسَنُ وَ اللَّهُ الْمُحْسِنُ وَ هَذَا الْحُسَیْنُ ثُمَّ خَلَقَ مِنَّا مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ تِسْعَةَ أَئِمَّةٍ فَدَعَاهُمْ فَأَطَاعُوهُ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ سَمَاءً مَبْنِیَّةً وَ أَرْضاً مَدْحِیَّةً أَوْ هَوَاءً أَوْ مَاءً أَوْ مَلَکاً أَوْ بَشَراً وَ کُنَّا بِعِلْمِهِ نُوراً نُسَبِّحُهُ وَ نَسْمَعُ وَ نُطِیعُ. [24]
 
مرحوم شیخ حسن بن سلیمان حلی، با سند خویش از سلمان فارسی ضمن حدیث طولانی روایت کرده که گفت: رسول الله صلّی الله علیه و آله فرمود:
 
 ای سلمان! آیا از رهبران پس از من و از آن دوازده تنی که خداوند برای امامت پس از من برگزیده، آگاه هستی؟ عرض کردم: خدا و رسولش آگاه تر هستند. فرمود:
 
 ای سلمان! خداوند مرا از گزیده نور خود آفرید و مرا فرا خواند و من فرمان بُردم، آن گاه از نور من علی صلوات الله علیه را آفرید و او را فرا خواند و او فرمان بُرد،
 
 سپس از نور من و نور علی فاطمه صلوات الله علیهما را آفرید و او را فرا خواند و او فرمان بُرد، پس از آن از من و از علی و از فاطمه حسن و حسین صلوات الله علیهم را آفرید.
 
 و آن دو را فرا خواند و آن دو فرمان بُردند، آن گاه پنج نام از نام های خود را بر ما نهاد: خداوند «محمود» است و من محمدم، خداوند «علیّ» است و این علی است، خداوند «فاطر» است .
 
و این فاطمه است، خداوند «ذو الاحسان» است و این حسن است، خداوند «محسن» است و این حسین است، سپس از صلب حسین صلوات الله علیه نُه امام آفرید :
 
و آنان را نیز فرا خواند و آنان فرمان بُردند و این پیش از آن بود که خداوند آسمان پهناور و زمین گسترده یا هوا یا آب یا فرشته یا آدمی را بیافریند،.
 
 و ما بنا به علم خداوند نوری بودیم که او را تسبیح می گفتیم و فرمان می گرفتیم و فرمان می بُردیم.
 

خلقت حضرت زهرا سلام علیها  از روح بدون پیکر

الشیخ الکلینی، بإسناده عَنْ مُرَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ صلوات الله علیه قَالَ: قَالَ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَا مُحَمَّدُ إِنِّی خَلَقْتُکَ وَ عَلِیّاً نُوراً یَعْنِی رُوحاً بِلاَ بَدَنٍ قَبْلَ أَنْ أَخْلُقَ سَمَاوَاتِی وَ أَرْضِی وَ عَرْشِی وَ بَحْرِی فَلَمْ تَزَلْ تُهَلِّلُنِی وَ تُمَجِّدُنِی ثُمَّ جَمَعْتُ رُوحَیْکُمَا فَجَعَلْتُهُمَا وَاحِدَةً فَکَانَتْ تُمَجِّدُنِی وَ تُقَدِّسُنِی وَ تُهَلِّلُنِی ثُمَّ قَسَمْتُهَا ثِنْتَیْنِ وَ قَسَمْتُ اَلثِّنْتَیْنِ ثِنْتَیْنِ فَصَارَتْ أَرْبَعَةً مُحَمَّدٌ وَاحِدٌ وَ عَلِیٌّ وَاحِدٌ وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ ثِنْتَانِ ثُمَّ خَلَقَ اَللَّهُ فَاطِمَةَ مِنْ نُورٍ اِبْتَدَأَهَا رُوحاً بِلاَ بَدَنٍ ثُمَّ مَسَحَنَا بِیَمِینِهِ فَأَفْضَی نُورَهُ فِینَا. [25]
 
مرحوم شیخ کلینی، با سند خویش از مرازم روایت کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه فرمود: خدای تبارک و تعالی فرماید: ای محمد!
 
من ترا و علی را به صورت نوری یعنی روحی بدون پیکر آفریدم، پیش از آنکه آسمان و زمین و عرش و دریایم را بیافرینم،.
 
 پس تو همواره یکتائی و تمجید مرا میگفتی، سپس دو روح شما را گرد آوردم و یکی ساختم، و آن یک روح مرا تمجید و تقدیس و تهلیل میگفت،
 
 آنگاه آن را به دو قسمت کردم و باز هر یک از آن دو قسمت را به دو قسمت نمودم تا چهار روح شد، محمد یکی، علی یکی، حسن و حسین دو تا.
 
خداوند متعال حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را از نوری که در ابتدا روحی بدون پیکر بود آفریده است.
 
در اسلام شیعی، حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به عنوان یکی از معصومان الهی و نورانی‌ترین وجودها، به عنوان همسر و وارث پیامبر اسلام، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله)، مورد توجه و احترام قرار می‌گیرد.
 
در روایات اسلامی ذکر شده است که خداوند متعال با دست راست خود ما را مسح کرد و نور حضرت فاطمه (سلام الله علیها) را به ما رسانید.
 
 این کنایه به ارتباط نزدیک حضرت فاطمه با خداوند و برکت و عظمت وی اشاره دارد. نور حضرت فاطمه به معنای روشنایی روحی و معرفت الهی است که از او به ما می‌رسد و ما را به سوی خداوند هدایت می‌کند.
 

خلقت حضرت زهرا (س) دو هزار سال قبل از آفرینش

الشیخ الصدوق، بإسناده عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: کُنَّا جُلُوساً مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِذْ أَقْبَلَ إِلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِإِبْلِیسَ أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ فَمَنْ هُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ الَّذِینَ هُمْ أَعْلَی مِنَ الْمَلَائِکَةِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَا وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ صلوات الله علیهم کُنَّا فِی سُرَادِقِ الْعَرْشِ نُسَبِّحُ اللَّهَ وَ تُسَبِّحُ الْمَلَائِکَةُ بِتَسْبِیحِنَا قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ بِأَلْفَیْ عَامٍ فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ أَمَرَ الْمَلَائِکَةَ أَنْ یَسْجُدُوا لَهُ وَ لَمْ یَأْمُرْنَا بِالسُّجُودِ فَسَجَدَتِ الْمَلَائِکَةُ کُلُّهُمْ إِلَّا إِبْلِیسَ فَإِنَّهُ أَبَی أَنْ یَسْجُدَ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ أَیْ مِنْ هَؤُلَاءِ الْخَمْسِ الْمَکْتُوبِ أَسْمَاؤُهُمْ فِی سُرَادِقِ الْعَرْشِ. [26]
 
مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از از ابی سعید خدری روایت کرده که گفت: نزد رسول الله صلّی الله علیه و آله نشسته بودیم که ناگاه مردی خدمت ایشان رسید و عرض کرد:
 
ای رسول الله! مرا از کلام خداوند عزوجل به ابلیس: «آیا تکبر نمودی یا از [جمله] برتری جویانی». [27]
 
آگاه فرما، ای رسول الله آنان کیستند که از فرشتگان برترند؟! رسول الله صلّی الله علیه و آله فرمود: من و علی و فاطمه و حسن و حسین صلوات الله علیهم دو هزار سال پیش از آن که خداوند حضرت آدم علیه السلام را بیافریند،.
 
 در سراپرده عرش خدا را تسبیح می گفتیم و فرشتگان با تسبیح ما تسبیح می گفتند، وقتی خداوند عزوجل حضرت آدم علیه السلام را آفرید،.
 
 به فرشتگان فرمان داد تا بر او سجده کنند اما به ما فرمان سجده نداد، آن گاه همه فرشتگان سجده کردند جز ابلیس که از سجده سر پیچید، خداوند تبارک و تعالی فرمود:
 
«آیا تکبر نمودی یا از [جمله] برتری جویانی» یعنی از جمله آن پنج تنی که نام شان بر سراپرده عرش نوشته شده است.
 

انوار مقدسه در اصلاب و ارحام مطهره

الشیخ محمد بن العباس، بإسناده عَنْ أَبِی الْجَارُودِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ صلوات الله علیه عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ تَقَلُّبَکَ فِی السَّاجِدِینَ» قَالَ یَرَی تَقَلُّبَهُ فِی أَصْلَابِ النَّبِیِّینَ مِنْ نَبِیٍّ إِلَی نَبِیٍّ حَتَّی أَخْرَجَهُ مِنْ صُلْبِ أَبِیهِ مِنْ نِکَاحٍ غَیْرِ سِفَاحٍ مِنْ لَدُنْ آدَمَ علیه السلام. [28]
 
مرحوم شیخ محمد بن عباس، با سند خویش از ابی جارود روایت کرده که گفت: از حضرت امام محمد باقر صلوات الله علیه درباره کلام خداوند عزوجل:
 
{و حرکت تو را در میان سجده کنندگان [می نگرد]}. [29] پرسیدم. حضرت فرمود:
 
یعنی حرکت حضرت رسول الله صلّی الله علیه و آله را در اصلاب پیامبران، از صلب پیامبری تا صلب پیامبری دیگر، می بیند تا او را از نزد حضرت آدم علیه السلام پی در پی با نکاح و بدون زنا از صلب پدرش بیرون آورَد.
 

حوراء الانسیه  و بوی بهشت

2- الشیخ الصدوق، بإسناده عَنِ عبد السلام بن صالح الْهَرَوِیِّ عَنِ الرِّضَا صلوات الله علیه قَالَ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وآله: لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ أَخَذَ بِیَدِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَأَدْخَلَنِی الْجَنَّةَ فَنَاوَلَنِی مِنْ رُطَبِهَا فَأَکَلْتُهُ فَتَحَوَّلَ ذَلِکَ نُطْفَةً فِی صُلْبِی فَلَمَّا هَبَطْتُ إِلَی الْأَرْضِ وَاقَعْتُ خَدِیجَةَ فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ صلوات الله علیها فَفَاطِمَةُ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّةٌ فَکُلَّمَا اشْتَقْتُ إِلَی رَائِحَةِ الْجَنَّةِ شَمِمْتُ رَائِحَةَ ابْنَتِی فَاطِمَةَ. [30]
 
مرحوم شیخ صدوق، با سند خویش از عبد السلام بن صالح هروی روایت کرده که گفت: حضرت امام رضا صلوات الله علیه فرمود:
 
 رسول الله صلی اللَّه علیه و آله فرمود: آن زمان که مرا به معراج بردند، حضرت جبرئیل دست مرا گرفت، داخل بهشت برد و از رطب بهشتی به من داد. من آن رطب را خوردم و آن رطب در صلب من به نطفه مبدل شد.
 
 هنگامی که به زمین آمدم و با حضرت خدیجه سلام الله علیها همبستر شدم، وی حضرت فاطمه صلوات الله علیها را حامله شد. پس حضرت فاطمه صلوات الله علیها حوریه ای انسیه است.
 
هر گاه که من مشتاق بوی بهشتی می شوم، دخترم حضرت فاطمه صلوات الله علیها را می بویم.
 

نتیجه:

حدیث حوریه انسیه، در کتاب‌های « بحار الانوار » و « مستدرک الوسائل » به سند مشترک از کتاب «دلائل الامامة» ذکر شده است.
 
گفتنی است که در منابع دیگری نیز این حدیث با سلسله سند دیگری نقل شده است. راویان آن در علم رجال اجمالاً توثیق شده‌اند و سند حدیث ، مورد اعتناست.
 
حدیث مزبور دارای دو معنای ظاهری و باطنی است؛ معنای ظاهری: « فاطمه ، حوریه‌ای است که همانند صورت انسان خلق شده است»؛
اما معنای باطنی: حضرت فاطمه ـ سلام‌الله‌علیها ـ در مرحلۀ اول خلقت ، همجنس حوریان از خاک نورانی بهشت است.
 
 وقتی که پروردگار متعال، آدم را آفرید، جسم نوری حضرت فاطمه ـ سلام‌الله‌علیها ـ را به‌صورت یک سیب در بهشت در آورد.
 
 و در شب معراج ، آن سیب را توسط حضرت جبرئیل ، به پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ داد و پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ آن سیب را نوش جان فرمودند و نطفۀ حضرت فاطمه از آن سیب بهشتی منعقد شد؛
 
 اما در مرحلۀ وجودی در این دنیا، همانند انسان‌ها خلق شده و ساختار فیزیکی و ظاهری او شبیه آنهاست.
 

پی نوشت:

1. مکارم، شیرازی ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۱، ص ۲۱۲، دار الکتب الإسلامیة، تهران، ۱۳۷۴ ش.   
2. نمایه «حور العین بهشتی و زنان»، سؤال ۸۶۴.
3. الرحمن (۵۵)، آیه ۷۰؛ «فِیهِنَّ خَیراتٌ حِسانٌ».   
4. صافات (۳۷)، آیه ۴۸؛ «وَ عِنْدَهُمْ قاصِراتُ الطَّرْفِ عِینٌ کَأَنَّهُنَّ بَیضٌ مَکْنُونٌ».   
5. نمایه «رسم و عادت و بتول بودن فاطمه»، سؤال ۸۱۴۰.
6. واقعه (۵۶)، آیه ۳۵؛ «إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً فَجَعَلْناهُنَّ أَبْکاراً».   
7. نساء (۴)، آیه ۵۷؛ «وَ أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ».   
8. واقعه (۵۶)، آیه ۲۲؛ «کَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَکْنُونِ».   
9. الرحمن (۵۵)، آیه ۷۴؛ «لَمْ یطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ».  
10.کتاب فاطمة الزهرا”س” صاحب ولایت کبری، ص۷۵.
11.  التوحید، شیخ صدوق، ص‏117
12. عوالم العلوم  ج۱۱ ص۸۲
13. طبری آملی صغیر، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الإمامة، ص ۱۴۶، بعثت، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ ق.   
14. مؤمنون (۲۳)، آیه ۱۲؛ «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طین».   
15. حجر (۱۵)، آیه ۲۹؛ «فَإِذا سَوَّیتُهُ وَ نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی‌ فَقَعُوا لَهُ ساجِدین».   
16. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی،‌ محقق، مصحح:موسوی جزائری، طیب‌، ج ۲، ص ۸۲، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، ۱۴۰۴ ق؛ وقتی ابابصیر از امام صادق علیه‌السلام دربارۀ خلقت حوریان بهشتی می‌پرسد، آن حضرت می‌فرماید:«مِنْ تُرْبَةِ الْجَنَّةِ النُّورَانِیةِ».   
17.صافات (۳۷)، آیه ۱۶۴؛ «وَ مَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ».   
18. شیخ صدوق‌، معانی الأخبار، محقق و مصحح:غفاری، علی‌اکبر، ص ۳۹۶، دفتر انتشارات اسلامی، قم،‌ چاپ اول،‌ ۱۴۰۳ ق.   
19. معانی الأخبار باب نوادر ح 53.
20.تفسیر الفرات، ص ۱۰.
21.فاطمه الزهرا (س) صاحب ولایت کبری، ص ۷۵.
22.آیت‌الله روح‌الله قرهی مدیر حوزه علمیه امام مهدی(عج) : جلسه اخلاق(خبرگزاری تشنسم)
23.علل الشرائع ج 1 ص 80. بحارالانوار ج 15 ص 7 ح 7.
24.بحارالانوار ج 15 ص 9 ح 9.
25.الکافی ج 1 ص 440. بحارالانوار ج 15 ص 18 ح 28.
26. بحارالانوار ج 15 ص 21 ح 34.
27.سوره ص آیه 75.
28. بحارالأنوار، ج۱۵، ص۳/ فرات الکوفی، ص۳۰۴
29. سوره شعراء آیه 219
30. عیون أخبار الرضا (ع) ج 1 ص 115 ح 3. بحارالانوار ج 43 ص 4 ح 2.
 

منابع:

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/12/05/1010340
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/11/26/2203154
https://wiki.ahlolbait.com/ولادت حضرت فاطمه سلام الله علیها
https://hawzah.net/fa/DaySpeech/View/488
http://www.porsemanequran.com/conten
http://alvahy.comآیه ۲۲۰ - سوره شعراء
http://www.rohani.ir/fa/ndt/93
https://snn.ir/fa/news/400112
https://vista.ir/w/a/16/7q4nt
https://wikiporsesh.ir/حوریه