نجم السلطنه و تاسیس بیمارستان نجمیه

بررسی تاریخ نهاد وقف در ایران نشان می دهد که مشارکت در این سنت خداپسندانه و عام المنفعه، تنها اختصاص به مردان نداشته و از دیرباز، زنان نیز در زمره واقفانی بوده اند که با صرف اموال خویش، در زنده نگاه داشتن و رونق این سنت کوشیده اند
 

ملک تاج، ملقب به نجم السلطنه که بود؟

ملک تاج، ملقب به نجم السلطنه، یکی از دختران فیروز میرزا، پسر عباس میرزا نایب السلطنه بود. او در سال 1270ق. شش سال پس از آغاز سلطنت ناصرالدین شاه، چهارمین پادشاه سلسله قاجار، متولد شد و هنگام فوتش نیز به سال 1311ش. که 6 سال از آغاز سلطنت رضاشاه پهلوی می گذشت، اتفاق افتاد.

وقتی نجم السلطنه به سن ازدواج رسید، پدرش فیروزمیرزا وزیر جنگ بود، ولی ثروت چندانی نداشت، بنابراین درصدد وصلت با خانواده ثروتمندی برای دخترش بود. او چندین سال در کرمان خدمت کرده بود، سابقه آشنایی دیرینه ای با خانواده وکیل الملک کرمانی داشت، به همین سبب مرتضی قلی خان را لایق همسری دخترش تشخیص داد.

نجم السلطنه در طول زندگی پر تلاطمش سه بار ازدواج کرد که هر بار زندگی مشترک، با فوت همسر پایان پذیرفت. نجم السلطنه صاحب پنج فرزند شد. شوکت الدوله و عشرت الدوله از وکیل الملک کرمانی همسر اولش، محمد مصدق و آمنه دفترالملوک از وزیر دفتر آشتیانی همسر دوم و از آخرین همسر خود میرزا فضل الله خان وکیل الملک تبریزی، ابوالحسن دیبا را داشت.

او هر پنج فرزند را بدون حضور پدر، سرپرستی می کند که کار بسیار سختی بود. در این مورد ایمان قوی وی، حمایت برادر و یاری محمد مصدق، پسر بزرگش با او همراه بود، ضمن آنکه اقوام دیگر به او پشت گرمی میدادند.

 

نجم السلطنه از نسل گذشته آمده بود، زنی مومن که حتما پایبند بسیاری از رسوم و سنت های کهن بود. چه بسا بیش از هر چیز به امنیت و آسایش علاقه داشت. زنی باهوش و تیز بین بود و بدون شک این تحولات وی را بی تفاوت نمی گذاشت.

او با حرکت زنان که در صدد کسب حقوق بودند، مخالفتی نداشت زیرا که خود او نیز دختر و نوه های دختر داشت، بنابراین متوجه بود که دنیایی که او در جوانی تجربه کرده بود، سپری شده و زمانه تغییر یافته است و مسائلی که امروز مطرح می گردد قبلاً سابقه نداشت. او نیز باید با زمان پیش می رفت بنابراین با زنانی که مدعی بودند ضعیفه نیستند و نه تنها قدر و منزلتی در اجتماع دارند؛ بلکه دارای قابلیت هوش و شعور هستند، موافق بود.

از سال ۱۳۰۷ نجم السلطنه در اندیشه احداث مریضخانه ای در باغی که در ضلع غربی خیابان یوسف آباد قرار داشت، بود. این باغ از شوهر سوم او میرزا فضل الله وکیل الملک تبریزی دیبا به او رسیده بود.

زندگانی او ساده و بی آلایش و تجمل به خود راه نمی داد و ثروتش را وقف ساختن بیمارستان نجمیه کرد. او با انرژی بسیار و ایمان راسخ در اواخر عمر به ساختن بیمارستانی مدرن دست زد.
 

وقف بیمارستان نجمیه، اولین بیمارستان خصوصی تهران

بیمارستان نجمیه، اولین بیمارستان خصوصی تهران بود که نیمی از تخت های آن را نجم السلطنه، وقف بیماران مستمند کرد. بدون شک درباره احداث مریضخانه با دو پسر خود، مصدق و ابوالحسن دیبا و برادر خود، فرمانفرما که انستیتو پاستور را وقف کرده بود، مشورت کرد و احتمالاً با تشویق آنها اقدام به این کار کرد.

در طول چند سالی که بیمارستان ساخته می شد نجم السلطنه با کهولت سن در خانه کوچکی در همان باغ می زیست و شخصاً به امور ساختمان سرکشی می کرد و در هر غروب، اجرت کارگران را خود، می پرداخت. شمشیری نیز مبلغ ۳۰۰ هزار تومان صرف احداث ساختمان جدید در بیمارستان نجمیه تهران کرد و در مجموع یک سوم دارایی اش را وقف امور خیریه نمود.


افتتاح بیمارستان در ۱۵ آذر ۱۳۰۸ بود. نجم السلطنه اداره بیمارستان را به دکتر یوسف میر سپرد و بنا به مفاد وقفنامه، نظارت آن پس از نجم السلطنه به دختر ارشد او زرین تاج خانم، حاجیه شوکت الدوله و بعد از او به ملوک خانم، عشرت الدوله و پس از او به آمنه خانم، دفتر الملوک واگذار شد.

 

بعد از انقلاب اسلامی، بیمارستان نجمیه توسط سپاه پاسداران اداره می شود و اداره اوقاف، موقوفه های خانواده مصدق را سرپرستی می کند. در دفتر کوچکی در ضلعی که شمشیری آن را ساخت، بر روی یک پلاک مسین سیاه، جمله ای که نجم السلطنه همیشه بر زبان می راند، حک شده است: «هرکسی آن درود، عاقبت کار که کشت»

و در ادامه روی پلاک نوشته شده است: به همت بلند مرتبت، آقای محمدحسن شمشیری این بنا، در سال ۱۳۳۴ هجری شمسی برپا گردید. وجوهی که برای بستری شدن در این بنا از مریض گرفته میشود پس از وضع مخارج، صرف بیماران ناتوان خواهد رسید که در این بیمارستان معالجه می شوند.

نیت واقف و ساز و کار و شیوه گردش امور درمانی در بیمارستان نشان می دهد که بیمارستان نجمیه، با تکیه بر سنت تاریخی وقف، به شیوه ای کاملاً مدرن برای درمان بیماران مستمند به انجام خدمت می پرداخته است.

علاوه بر این، زن بودن واقف، جایگاه و توجه خاص  به زنان و کودکان و رسیدگی و درمان آنان نشان می دهد که  این نوع وقف درمانی، برای بهبود وضعیّت و رفاه همنوعان خویش صورت گرفته است.

احتمالا به دلیل سن، تربیت و موقعیت خانوادگی، نجم السلطنه آماده پذیرفتن همه جوانب تحولات مربوط به زنان نبود، ولی وقفنامه بیمارستان نجمیه و حق نظارتی که او به دخترانش داده است، خارج از عرف زمان بود. این امر نشان دهنده ذهنیت باز و شهامت اوست به طوری که به حق می توان گفت که او جزء زنانی بود که زیر مقنعه کلاهداری نمود.