غیرت چیست؟ اقسام غیرت کدامند؟ علل بی غیرتی چیست؟

مقدمه:
در جوامع دینی، غیرت به عنوان یکی از عوامل مهم می‌تواند در تقویت و حفظ حجاب و عفاف نقش داشته باشد.
 
غیرت به معنای حفاظت از ارزش‌ها و اصول دینی و حفظ ارزش‌های اخلاقی است. در جامعه دینی، افرادی که غیرت قوی دارند، به رعایت حجاب و حفظ عفاف و پرهیز از رفتارهای نامناسب و غیراخلاقی تمایل دارند.
 
غیرت می‌تواند به شکل مثبت و سازنده در فرهنگ و ارزش‌های جامعه تأثیر بگذارد. زیرا آنها که غیرت قوی دارند، به احترام به خود و دیگران و حفظ ارزش‌های دینی و اخلاقی توجه می‌کنند.
 
 آنها از انجام رفتارهایی که ممکن است منجر به نقض حجاب و عفاف شوند، پرهیز می‌کنند و تلاش می‌کنند این ارزش‌ها را در جامعه حفظ نمایند.
 
افرادی که غیرت قوی دارند، ممکن است در ترویج مفهوم حجاب و عفاف در جامعه فعالیت کنند و از طریق آموزش و اشاعه ارزش‌های دینی و اخلاقی، به دیگران کمک کنند تا این ارزش‌ها را در زندگی خود پیشه کنند.
 
باید توجه داشت که غیرت باید با هدف ترویج ارزش‌های دینی و اخلاقی و احترام به دیگران باشد و نباید منجر به تعصب و تشدید انزجار و نفرت شود.
 
غیرت باید به عنوان یک انگیزه سازنده برای حفظ ارزش‌ها و اصول دینی در جامعه استفاده شود و همچنین باید با احترام به آراء و اعتقادات دیگران همراه باشد.
 
از آنجا که غیرت یکی از عوامل مهم تقویت یا تضعیف حجاب و عفاف در جامعه دینی می باشد در این مقاله به  مورد از آن اشاره می کنیم.
 

غیرت چیست؟ اقسام غیرت کدامند؟ علل بی غیرتی چیست؟

غیرت در معنا و اصطلاح

«غیرت» در لغت؛ به معنای رشک بردن، تعصب و حفظ کردن ناموس است(1).
 
و در اصطلاح عبارت است از «تأثیر پذیری همراه با بغض و کینه و تیرگی دل، که انسان معمولاً زمانی درکش می کند که احساس کند فرد محبوب وی، توجه یا محبتش را معطوف شخص دیگری کرده است».(2)
 
به عبارت دیگر، «غیرت، حس درونی است که آفرینش برای محافظت و نگاهبانی از حریم خانواده و پاسداری از نسل، در وجود مرد نهاده است.
 
در حقیقت، این حس در مرد وجود دارد که می خواهد ناموس خود را از دسترس کامجویی دیگران دور کند و همسر خود را تنها در انحصار خود نگه دارد».(3)
 
غیرت، یکی از ویژگی های برجسته اخلاقی پیامبران و اولیای الهی است. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
 
 کانَ ابراهیمُ اَبی غَیورا، و أنا أغیرُ مِنْه و أَرْغَم اللّه ُ أنْفَ مَن لا یَغارُ مِن المؤمنین.(4) «بى‌غیرتى» در مقابل «غیرت»، از رذایل اخلاقى است .
 
و به معنای کوتاهى و مسامحه در پاسدارى از چیزهایى است که دفاع و حفظ آن لازم است که از مهمترین آن‌ها، دین، حریم، ناموس، اموال و اولاد می‌باشد. بى‌غیرتى از آثار کوچکى و ضعف نفس بوده و در روایات نکوهش شده است.
 
پدرم ابراهیم، غیور و جوان مرد بود و من از او غیورترم و خداوند بینی کسی را که اهل ایمان است، ولی غیرت ندارد، به خاک بمالد.
 

غیرت؛ یکی از جلوه های مردانگی

مرد، پاسدار حرمت و کرامت زن است و زمینه ساز این پاسداری و حراست از نوامیس، ویژگی ها و مسئولیت هایی است که خداوند در مردان قرار داده است. هرچه مرد بر کمالات انسانی خود بیفزاید، بر معرفت و غیرت او نیز افزوده می شود.
 
نقل است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، فرد مشرکی را به خاطر غیرت ورزی اش، از کشته شدن نجات می دهد و او را می ستاید. امام صادق علیه السلام در این باره روایت می کند:
 
اسیرانی را به محضر پیامبر آوردند، پیامبر فرمود: «جز یک نفر، بقیه را گردن زنند». آن مرد (نجات یافته) گفت: چرا مرا از قتل رها کردی؟ پیامبر فرمود:
 
«خداوند با پیک وحی اش به من خبر داد که در تو پنج ویژگی وجود دارد که آنها را خداوند و رسولش دوست می دارند؛ یکی از آنها غیرت و نگهبانی از ناموس است».(5)
 
شهید مطهری در این باره می نویسد:
مرد بر خلاف آنچه در ابتدا به نظر می رسد، در عمق روح خود از ابتذال زن و تسلیم و بی ارادگی او متنفر است و همیشه عزت و بی نیازی و بی اعتنایی زن را نسبت به خود ستوده است.(6)
 
غیرت، آفت هایی نیز دارد که یا آن را از میان می برد یا آن را بسیار کم رنگ می سازد. «اگر مرد در شهوت های نفسانی غوطه ور گردد و کمالات انسانی خود را کم کم از دست دهد.
 
 غیرت نیز همانند دیگر کمالات اخلاقی، نورانیت خود را از دست می دهد و خاموش خواهد شد. در این صورت، اگر همسرش وسیله کامجویی دیگران قرار گیرد .
 
و دست و نگاه آلوده متوجه او شود، نه تنها آزرده خاطر نمی شود، بلکه لذت می برد و افتخار هم می کند و حتی بیشتر از زن، در نشان دادن زیبایی های همسر خود به نامحرمان اصرار می ورزد».(7)
 

غیرت اجتماعی

جامعه اسلامی، اجتماعی به هم پیوسته است که فرد فردِ این جامعه، نباید خود را تافته جدا بافته از دیگران بدانند. مردان موظفند.
 
 در برابر بی مبالاتی ها، مرزشکنی ها و اذیت و آزارها و حرمت زدایی های ناموسی بایستند، به گونه ای که ناموس اجتماع را ناموس خود بدانند.
 
 و در حفظ حرمت ها، زنان مسلمان را مانند همسر خود بپندارند. پس تنها در چنین جامعه ای است که زن و دختر آنها نیز از نگاه های آلوده نامحرمان در امان خواهند بود و پاکی و طهارت اجتماع، باقی خواهد ماند».(8)
 
از این رو، بر همه افراد جامعه فرض است که هرگز به این مرزشکنی ها نزدیک نشوند و زمینه حرمت شکنی ناموس ها را فراهم نکنند.
 
 امام صادق علیه السلام در تعبیری زیبا این مسئولیت خطیر اجتماعی را چنین گوشزد می کند: عِفُّوا عَن نساءِ النّاسِ تَعِفَّ نسائُکُم.(9) چشم پوشی کنید از زنان مردم تا مردم از زنانتان چشم بپوشند.
 
پس در نظر داشتن تأثیر کارها و اینکه نگه داشتن حرمت ناموس دیگران، گاهی ممکن است به هتک حرمت ناموس خود فرد بینجامد، خود یکی از راه های ایجاد یا تقویت غیرت در آدمی است.
 
نقل است امام صادق علیه السلام در پاسخ مسئله ای که در آن از گناه اجتماعی می پرسند، گناه کار را متوجه محارم خود می کند و حس غیرت اجتماعی را در او برمی انگیزد.
 
«از امام صادق علیه السلام پرسیدند: زنی می گذرد و مرد از پشت به او می نگرد. آیا این عمل مرد گناه است؟ حضرت فرمود:
 
 آیا هیچ یک از شما خوش دارد که کسی به زن یا زنان فامیل او نگاه کند؟ گفتند: نه. حضرت ادامه داد: پس برای مردمان، همان بخواه که برای خود می خواهی».(10)
 

میانه روی در غیرت

کوتاهی و زیاده روی در هر کاری، سبب منحرف شدن آدمی از راه درست و مستقیم است و او را از رسیدن به هدف الهی باز می دارد و پی آمدهای ناگواری نیز به دنبال دارد.
 
غیرت ورزی نیز چنین است و در صورت تفریط و افراط در آن، آثار شومی دامن گیر انسان خواهد شد. زیاده روی در غیرت افزون بر آن که موجب بدگمانی شخص نسبت به ناموس او می شود، احساس شخصیت را نیز از ناموسش می ستاند.
 
درباره کوتاهی و بی توجهی در امر غیرت نیز در آموزه های پیشوایان اسلام بسیار سخن ها برجاست. مردی که تحت تأثیر تبلیغات شیطانی، هویت اصیل خود را از دست داده و زن را همچون کالایی مادی می پندارد.
 
 و شخصیت خود را در داشتن زنی که در منظر دیگران خود را می آراید، جست وجو می کند، به سرزنش اسلام درمی آید،
 
 چنان که امیر مؤمنان علی علیه السلام در چنین اوضاعی بر سر مردم کوفه فریاد می زند که: «أما تَسْتَحْیُونَ وَ لا تَغارُونَ؟...؛ چرا حیا نمی کنید، شما را غیرت نیست؟...».(11)
 

وظیفه مسلمانان در پاسداری از زنان و دختران

 دشمنان اسلام می کوشند تا زنان و دختران را از حریم عفاف و جاده سلامت به در آورده و مورد سوء استفاده قرار دهند. در مقابل، مسلمانان نیز وظایفی دارند و سکوت و بی تفاوتی در برابر این توطئه خانمان سوز، پسندیده نیست.
 
قرآن مجید به مؤمنان می آموزد: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعْصُونَ اللّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤمَرُونَ(12)
 
یعنی: ای کسانی که به خدا و رسولش ایمان آورده اید! خود و خانواده تان را از آتش دوزخی که خود مردم و سنگها، هیزم و آتش آن است،.
 
 حفظ کنید که مأموران آتش، فرشتگانی بسیار سخت دل می باشند که هرگز نافرمانی خدا نمی کنند و آنچه به آنها گفته می شود، فورا انجام می دهند.
 
همچنین در آیه شریفه دیگری آمده است که در روز قیامت وقتی انسانهای ظالم را به طرف جهنم می برند، آنها با حالت ترس و ذلّت با گوشه چشم بر آتش دوزخ می نگرند و در آن حال، مؤمنان خطاب به ظالمان می گویند: «إِنَّ الْخاسِرِینَ
 
الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ»(13) آری زیانکاران کسانی هستند که خود و خانواده شان در امروز که قیامت است ضرر کرده اند.
 
این آیات و توصیه های معصومین به ما گوشزد می کند که انسان علاوه بر آنکه مسئول اعمال خویش است، باید در همه حال از کسانی که وابسته به او هستند (همچون زن، دختر، خواهر، فرزند، برادر و...) نیز مواظبت کند.
 
 تا آنان را از کجروی و گناه باز دارد. در این راه، باید آنان را مورد کنترل قرار داده و از برآوردن خواسته های نابجای آنان پرهیز کند.
 

غیرت مداری در روایات و سیره معصومین علیهم السلام

امام صادق علیه السلام به نقل از حضرت علی علیه السلام می فرماید: یا أَهْلَ الْعِراقِ! نُبِّئْتُ أَنَّ نِساءَکُمْ یُدافِعْنَ الرِّجالَ فِی الطَّرِیقِ؛ أَما تَسْتَحْیُونَ؟!
 
 قالَ الْکُلَیْنِیُّ: وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ أَنَ أَمِیرَالْمُؤْمِنینَ علیه السلام قالَ: أَما تَسْتَحْیُونَ وَ لاتَغارُونَ نِساءَکُمْ یَخْرُجْنَ إِلَی الْأَسْواقِ وَ یُزاحِمْنَ الْعُلُوجَ؟!(14)
 
یعنی: ای اهل عراق! با خبر شدم که زنان شما در راه، با مردان برخورد می کنند؛ آیا حیا و شرم نمی کنید؟!
 
 مرحوم کلینی می گوید: در حدیث دیگری آمده است که حضرت فرمود: آیا حیا نمی کنید و به غیرت نمی آیید که زنانتان به طرف فروشگاه ها بیرون می روند و با افراد بی ایمان و لاابالی برخورد می کنند؟!
 
همچنین در نامه 31 نهج البلاغه از کلمات حضرت امیر علیه السلام استفاده می شود که هر چه زن کمتر از منزل خارج شود،.
 
 از جهات مختلف برای او و همسرش بهتر خواهد بود. البته اگر کار ضروری و لازمی برای او پیش آید و خارج شود،
 
باید حجاب را کاملاً رعایت کند و از هر گونه حرکت ناشایستی دوری کند. اسلام، با حضور محجبانه زنان در اجتماع مخالفتی ندارد و منافاتی بین کار زن و حجاب و مستور بودنش نمی بیند.
 
 او می تواند در بیرون از خانه کار کند ولی باید مسائل شرعی را رعایت کند. چنانچه حضرت امام رحمه اللهبارها فرمودند که اگر شؤون و مسائل شرعیه رعایت شود، خدمت و کار زن در جامعه مانعی ندارد.
 
 البته صفت غیرت در انسان، مانند پاسبانی است که موجب ثبات خانواده می گردد و غیرتمند با تعصب و حمیت و حفظ نوامیس خود، جلوی انحرافهای احتمالی را خواهد گرفت.
 
 انسان غیور نه تنها نسبت به خانواده خود بلکه نسبت به ناموس دیگران نیز حساس است؛ زیرا وظیفه حراست و پاسبانی را منحصر در اهل و عیال خود نمی داند.
 
 بلکه در سطحی گسترده تر در اجتماع و حتی در سراسر جهان خود را مسئول می داند. او آفریده خالقی است که غیور مطلق است؛
 
چنان که در روایتی، به غیرت الهی اشاره شده است:إِنَّ اللّهَ غَیُورٌ یُحِبُّ کُلَّ غَیُورٍ وَ لِغَیْرَتِهِ حَرَّمَ الْفَواحِشَ ظاهِرَها وَ باطِنَها.(15)
 
یعنی: خداوند غیرتمند است و هر انسان غیرتمندی را هم دوست دارد و چون غیور است، گناهان زشت چه آشکار و چه پنهانش را حرام کرده است.
 
در برابر، کسانی که غیرتمند نیستند و مخالف آن مشی می کنند. ذلیل و خوار خواهند شد؛ چنان که رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:
 
جَدَعَ اللّهُ أَنْفَ مَنْ لایَغارُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُسْلِمِینَ.(16) یعنی: خدا بینی مؤمن و مسلمانی را که غیرت نداشته باشد، به خاک ذلّت می مالد.
 
البته غیرتمداری در سیره انبیا و امامان معصوم، بوضوح دیده می شود. پیامبر گرامی اسلام با تأیید غیرتمداری حضرت ابراهیم، خود را غیرتمندتر می دانند.
 
 و با یادآوری آثار زیانبار بی غیرتی، از همگان می خواهند که از باب «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» از ایشان پیروی کنند:
 
 کانَ إِبْراهِیمُ عَلَیْهِ السَّلامُ أَبِی غَیُورا وَ أَنَا أَغْیَرُ مِنْهُ وَ أَرْغَمَ اللّهُ أَنْفَ مَنْ لایَغارُ مِنَ الْمُؤْمِنیِنَ.(17)
 
یعنی: پدرم ابراهیم مرد غیرتمندی بود، ولی من غیرتمندترم و خداوند بینی مسلمانی را که غیرت ندارد، به خاک ذلت می مالد.
 
در سیره امامان معصوم علیهم السلام که کردار و گفتار آنان نه تنها سرمشق شیعیان و مسلمانان بلکه آزادمردان جهان است، آموزه های فراوانی در این باره وجود دارد؛ برای مثال، .
 
حضرت امام حسین علیه السلام ، سردار غیرت و آزادی، وقتی مشاهده نمود که لشکر یزید بین او و اهل بیت جدایی افکنده اند، با بازداشتن آنها از حرکت به سوی خیمه های اهل بیت، غیرتمداری خویش را نسبت به تعرض به نوامیس خویش نشان داده و فرمودند:
 
أَقُولُ أَنَا الَّذِی أُقاتِلُکُمْ وَ تُقاتِلُونِی(18) وَ النِّساءُ لَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُناحٌ فَامْنَعُوا عُتاتَکُمْ عَنِ التَّعَرُّضِ لِحَرَمِی ما دُمْتُ حَیّا.(19)
 
یعنی: من با شما می جنگم و شما نیز با من می جنگید؛ زنها که گناهی ندارند. تا من زنده هستم نگذارید سرکشها و ستمکاران شما، متعرض اهل بیت من شوند.
 
با نگاهی به روایات و سیره معصومین علیهم السلام درمی یابیم که غیرت، از نیکوترین صفات مردان است. خداوند غیرتمندان را دوست دارد و خود نیز غیور است.
 
 بی غیرت، در دنیا و آخرت، عذاب می کشد و بی عفتی نوامیس او، فساد خانوادگی، ناصالح شدن فرزندان و... نتیجه همین بی غیرتی است.
 
 این روایت حضرت امیر علیه السلام که بی غیرت را واژگون و سیاه قلب می دانند، شایان توجه است:
 
إِنَّ اللَّهَ یَغارُ لِلْمُؤْمِنِ فَلْیَغَرْ وَ مَنْ لایَغارُ فَإِنَّهُ مَنْکُوسُ الْقَلْبِ.(20) یعنی: خداوند نسبت به مؤمن غیرت دارد. او هم باید غیرت - که از صفات خدای بزرگ است - داشته باشد. کسی که غیرت ندارد، قلبش واژگون و سیاه است.
 

اقسام غیرت

در یک نگاه کلی، می توان غیرت را به اقسام زیر تقسیم کرد:

 
1- غیرت در دین

مسلمان تا جایی که توان دارد، باید از دین دفاع کرده و آن را از خطرهای احتمالی حفظ کند و در صورتی که لازم باشد از بذل جان و مال در این راه دریغ نورزد.
 
 و در این راه نباید از سرزنش دیگران بهراسد. بسیاری از انبیا و امامان معصوم علیهم السلام و مردان صالح در طول تاریخ جان و مال خویش را در راه حفظ و پاسداری از دین، تقدیم کرده اند.
ب) غیرت نسبت به نوامیس (فرزندان و خویشان و هم کیشان)
 
انسان باید مراقب همسر، دختر، خواهر و هم کیشان خود باشد و آنان را از انحراف باز دارد و نگذارد در موارد غیرضروری با نامحرم در تماس باشند.
 
اختلاط و روابط ناسالم عاملی در گسترش فساد و انحراف، و پرهیز از آن مورد توجّه جدّی اسلام و رهبران دینی است.
 
اسلام، در عین تأکید بر حضور اجتماعی زن، آن را بدون قید و شرط، مجاز نمی داند. یکی از شرایط مهم و اساسی در فعالیت و مشارکت اجتماعی زنان، رعایت مرزبندی و حفظ حریم است. قرآن مجید، درباره عدم اختلاط زنان و مردان می فرماید:
 
 وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ.(21) یعنی: هرگاه از ایشان (زنان پیامبر صلی الله علیه و آله ) چیزی خواستید، از پشت پرده و حایل، طلب کنید.
 
هر چند شأن نزول این آیه، ویژه زنان رسول خدا صلی الله علیه و آله است، ولی «مورد نزول» نمی تواند شمول مفهومی آیه را محدود کند.
 
بنابراین، منظور آیه یاد شده، منع اختلاط زن و مرد است. شهید مطهری رحمه الله می گوید: دستور حجاب که در این آیه آمده است غیر از دستور پوشش است که مورد بحث ماست.
 
 «این دستور راجع به سنن خانوادگی و رفتاری است که انسان باید در خانه دیگران داشته باشد. طبق این دستور، مرد نباید وارد جایگاه زنان شود... .»
 
 ایشان سپس در توضیح «ذلکم اطهر لِقلوبِکم و قلوبهنّ» می فرماید: این آیه مانند آیه 61 سوره نور دلالت می کند .
 
که هر اندازه مرد و زن جانب ستر و پوشش و ترک بر خوردهایی که مستلزم نظر است رعایت نمایند، به تقوا و پاکی نزدیک تر است و... .(22)
 
امام صادق علیه السلام درباره رعایت مرز میان زن و مرد فرمود: فِی ما أَخَذَ رَسُولُ اللّهِ مِنَ الْبَیْعَةِ عَلَی النِّساءِ أَنْ لایَحْتَبِینَ وَ لایَقْعُدْنَ مَعَ الرّجالِ فِی الْخَلاءِ.(23)
 
از جمله پیمان هایی که رسول خدا صلی الله علیه و آله با زنان بست، این بود که در خلوت با مردان معاشرت و نشست و برخاست نکنند.
 
 غیرت مرد مسلمان، امری ستودنی است، چنان که امیرالمؤمنین علی علیه السلام آن را از نشانه های ایمان شمرده و فرموده است:
 
«غَیْرَةُ الرَّجُلِ إِیمانٌ؛ غیرت مرد و حراست او از ناموسش، جزو ایمان است».(24) تعادل نداشتن در غیرت، همواره تلاش ها را از نتیجه مطلوب و رسیدن به مقصود باز می دارد.
 
اسلام، غیرت بیجا را ممنوع کرده است؛ چنان که حضرت علی علیه السلام در وصیت خود به امام حسن علیه السلام می فرماید:
 
وَ إِیّاکَ وَ الْتَّغایُرَ فِی غَیْرِ مَوْضِعِ. غَیْرَةٍ فَإِنَّ ذلِکَ یَدْعُو الصَّحِیحَةَ إِلی السَّقْمِ وَ الْبَرِیئَةَ إِلَی الرَّیْبِ.(25)
 
از غیرت و بدگمانی در جایی که نباید غیرت به کار برد، اجتناب کن؛ زیرا این کار، زن پاک را به ناپاکی و زن بی گناه را به اندیشه گناه فرا می خواند.
 
هر چند غیرتمندی بسیار پسندیده است، ولی غیرتمند باید از بدگمانی و وسوسه های نابجا بپرهیزد؛ زیرا چنین رفتارهایی، کانون گرم خانواده را سرد و بی روح و خود فرد را نیز به بیماری مبتلا می سازد.
 
از سوی دیگر، بی تفاوتی مردان به نوامیس نیز به شدت نکوهش شده است، چنان که پیامبر گرامی اسلام می فرماید:
 
قالَ النَّبیُّ صلی الله علیه و آله .... وَ الْمَرْأَةُ إِذا خَرَجَتْ مِنْ بابِ دارِها مُتَزَیَّنَةً مُتَعَطَّرَةً وَ الزَّوْجُ بِذلِکَ راضٍ یُبْنی لِزَوْجِها بِکُلِّ قَدَمٍ، بَیْتٌ فِی النّارِ.
 
 هر زنی که خود را بیاراید و خوشبو کند و از منزل خارج شود و شوهرش به این امر راضی باشد، خداوند در قبال هر قدمی که بر می دارد، برای شوهرش خانه ای در دوزخ بنا خواهد کرد.(26)
 
زن مسلمان با رفتاری مناسب و متین، زمینه گسترش عفت عمومی را فراهم می آورد؛ زیرا جامعه اسلامی جامعه ای به هم پیوسته است و فرد نباید خود را تافته ای جدابافته از دیگران تلقی کند.
 
انسان مؤمن، نابهنجاریهای اجتماعی را به همان سان که بر زن و ناموس خود برنمی تابد، درباره سایر زنان مسلمان نیز تحمل نمی کند (غیرت اجتماعی).
 
 مردان موظفند در برابر حرمت شکنی ها ایستادگی کنند. امام صادق علیه السلام در تعبیری ظریف به نتیجه چنین رویکردی اشاره می نمایند:
 
بَرُّوا آباءِکُمْ یَبَرَّکُمْ أَبْناءُکُمْ وَ عِفوُّا عَنْ نِساءِ النّاسِ تَعِفَّ نِساؤُکُمْ. یعنی: نیکی کنید با پدرانتان تا پسرانتان به شما نیکی کنند و چشم پوشی کنید از زنان مردم تا مردم از زنانتان چشم بپوشند.(27)
 
در سایه غیرت اجتماعی ضمانتهای اجرایی برای فعالیت زنان فراهم می آید و جامعه از امنیت و سلامت معنوی بهره مند می شود.
 
انسان غیور، در مورد تربیت فرزندان حساس است و به همین جهت از ابتدا، زنی را برمی گزیند که مؤمن و پاک دامن باشد تا وظیفه هدایت فرزندان را به بهترین شکل انجام دهد.
 
 اساسا شیر مادر و رفتار و کردار او در تکوین شخصیت فرزندان بسیار مؤثر است که در جای خود نیز، به اثبات رسیده است. انسان
 
غیرت مدار، آمد و رفتها و دوستان و آشنایان فرزندان خود را از نظر دور نمی دارد و با حساسیتهای ویژه ای که دارد، او را در مسیر تربیت و سازندگی همراهی می کند.
 

2- غیرت در مال

انسان مسلمان، باید مالش را از راه حلال کسب کند و در حفظ و حراست آن نیز کوشا باشد و از اسراف و تبذیر و خسّت و بخل بپرهیزد و حقوقی را که خداوند بر مال واجب گردانیده، ادا کند.
 
 و در یک کلمه، با مال خود آخرت خویش را آباد گرداند. ناگفته پیداست مالی که از راه حرام بدست آید وبال گردن صاحب خویش خواهد بود و زیان آن در دنیا و آخرت به او می رسد.
 

3- غیرت ناموسی

حمایت و حفاظت از ناموس، ارتباطی تنگاتنگ با شرف و مردانگی شخص مسلمان دارد و اسلام با تأکید از او خواسته که از ناموس خود و هم کیشانش در برابر هر گونه گزند داخلی و خارجی به شدت دفاع کند و کمترین مسامحه‌ای از خود بروز ندهد، حتی روایت شده که: «اگر کسی ببیند که مرد بیگانه‌ای با همسرش نزدیکی می‌کند، می‌تواند هر دو را بکشد.» (28)
 
فتوای امام راحل (قدس سرّه) نیز چنین است: اگر به ناموس کسی (خواه همسرش باشد یا دیگران) به قصد تجاوز حمله شود، واجب است به هر وسیله ممکن آن را دفع کند گرچه به کشتن مهاجم بی‌انجامد، بلکه اگر قصد آبروریزی به کمتر از تجاوز هم داشته باشد، به ظاهر حکمش همین است.»(29)
 
همچنین، مسلمانان وظیفه دارند که در میان خود در روابط اجتماعی و خانوادگی عفت شخصی و عمومی را رعایت کنند.
 
 زنان با حجاب کامل اسلامی و رعایت شؤون اجتماعی، از هر گونه خودنمایی و تحریک مردان امتناع ورزند و مردان نیز با متانت و حفظ امانت نسبت به پاکدامنی خود و دیگران همت گمارند.
 
 نیز ناموس خویش را از رفت و آمدهای غیرضروری، پوشیدن لباس‌های جلف و زننده، هر گونه خودآرایی در اجتماع، سخن گفتن و روبرو شدن با نامحرم و غیره باز دارند تا زمینه‌های ناامنی ناموسی محو شده، جای خود را به امنیت و عفت بدهد.
 

4- غیرت ملی

مراد از «غیرت ملّی» احساس مسؤولیت در برابر تمامیت ارضی کشور اسلامی و دلسوزی و حمایت از مسلمانان و عزت و شرف آنان است که به شکلی با «غیرت دینی» و «غیرت ناموسی» نیز پیوند دارد.
 
 ناگفته مشخص است که «ملّی گرایی»‌ به معنای امروزی از نظر اسلام محکوم و نامعقول است؛ ولی وطن دوستی و مشارکت در دفاع از میهن و هم‌میهنان مسأله‌ای است که با سرشت انسانی عجین و از سوی اسلام نیز به رسمیت شناخته شده است و روایت زیر گواه آن می‌باشد: «حُبُّ الْوَطَنِ مِنَ الْایمانِ؛ (30) وطن دوستی از ایمان است.
 
پس از جنگ صفین و فتنه حکمیت، نیروهای معاویه یک سلسله عملیات ایذایی در نوار مرزی و شهرهای تحت فرمان امیرمؤمنان (علیه‌السلام) انجام داند، آن حضرت از چنین جسارتی بسیار دل‌گیر شد .
 
و با جدّیت از نیروهای خویش خواست که به این حملات پاسخ دهند و پس از آنکه شنید ضحاک بن قیس به زائران خانه خدا حمله کرده و اموال‌شان را به غارت برده است، به مردم فرمود: «لایُدرَکالْحَقُّ الّا بِالْجِدّ اَیَّ دارٍ بَعْدَ دارِکُمْ تَمْنَعُونَ وَ‌ مَع اَیّ اِمام بَعْدی تُقاتِلُونَ؛(31)
 
حق، جز در سایه تلاش و کوشش به دست نمی‌آید، پس از (تصرف و غارت) این میهن از چه دیاری دفاع خواهید کرد و بعد از من، همراه کدام پیشوا خواهید جنگید؟»
 
 امام خمینی (قدس سرّه) در این باره چنین فتوا داده است: «اگر دشمنی به کشور اسلامی یا مرزهای آن حمله کند و اسلام و جامعه اسلامی مورد خطر قرارگیرد، بر مسلمانان واجب است که به هر وسیله ممکن و با بذل جان و مال از آن دفاع کنند.» (32)
 

عوامل بی‌غیرتی در روایات

در روایات اسلامی، عواملی برای بی غیرتی شمرده شده که چند مورد از آن اشاره می شود:
 

اختلاط زن و مرد نامحرم:

حضرت علی علیه السلام در باره سخن گفتن با زن نامحرم که نتیجه اختلاط زن و مرد نامحرم است، فرمود: «ای بندگان خدا! بدانید که... گفتگو و اختلاط مردان با زنان نامحرم سبب نزول بلا و بدبختی خواهد شد، و دل‌ها را منحرف می سازد،
 
 و پیوسته به زنان چشم دوختن، نور چشم دل را خاموش می گرداند، و همچنین با گوشه چشم به نامحرم نگاه کردن از حیله و دام های شیطان است.»(33)
 
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله درباره ارتباط زن و مرد نامحرم فرمود: «باعدوا بین انفاس الرّجال و النساء فانه اذا کانت المعاینة واللقاء کان الدّاء الّذی لا دواء لَه»؛[(34)
 
 بین مردان و زنان نامحرم جدایی ایجاد کنید؛ زیرا هنگامی که آنان رو در روی یکدیگر قرار گرفتند و با هم رفت و آمد داشتند، جامعه به دردی مبتلا خواهد شد که درمان نخواهد داشت.
 
امام امیرالمؤمنین علی(ع) در زمان حکومتشان، وقتی از مدینه به کوفه آمدند و آنجا را مرکز قرار دادند، وضع جامعه را مناسب با اسلام ندیدند.
 
روزی ضمن یکی از خطاباتشان فرمودند: «یَا أَهْلَ اَلْعِرَاقِ نُبِّئْتُ أَنَّ نِسَاءَکُمْ یُوَافِقْنَ اَلرِّجَالَ فِی اَلطَّرِیقِ أَمَا تَسْتَحْیُونَ وَ قَالَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ لَعَنَ اَللَّهُ مَنْ لاَ یَغَارُ»؛(35)
 
ای اهل عراق! به من خبر رسیده که زنانتان در گذرگاه‌ها با مردان برخورد می‌کنند آیا حیا نمی‌کنید؟! و فرمود: خدا لعنت کند کسی را که غیرت ندارد.
 
در حدیث دیگری از آن حضرت نقل شده که فرمودند: «أما تَستَحیُونَ وَ لا تُغارُونَ وَ نِسائُکُم یَخرُجنَ إلی الأسواقِ وَ یُزاحِمنَ العُلُوجَ»؛(36) آیا شرم نمی‌کنید و غیرت نمی‌ورزید که زنانتان به بازارها می‌روند و با مردان برخورد می‌کنند.
 

نگاه به نامحرم:

در روایتی، امام صادق (علیه السلام) نگاه حرام را زمینه شهوت می داند که دیگر نمی توان جلویش را گرفت و می فرماید: «النظر بعد النظرة، تزرع فی القلب الشهوة و کفی بها لصاحبها فتنة»؛(37)
 
 نگاه بعد از نگاه (نگاه همراه با دقت نظر)، تخم شهوت را در دل انسان می کارد و همان تخم شهوت، در به فتنه و آشوب انداختن صاحبش کفایت می کند.
 
و انسانی که از اساس نسبت به دیگران عفت نمی ورزد، آیا ناموسش عفیف خواهد ماند. چنانچه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:
 
«عِفُّوا عَنْ نِسَاءِ النَّاسِ تَعِفَّ نِسَاؤُکُمْ»؛(38) از زنان مردم چشم‏ پوشی کنید تا دیگران نسبت‏ به زنهای شما چشم‏ پوشی کنند.
 

گوش دادن موسیقی مبتذل:

روایات متعددی وجود دارد که آثار و مضرات گوش دادن موسیقی را بیان می کند. از جمله امام صادق (علیه السلام) فرمود:
 
«اگر در منزلی چهل روز نوای موسیقی پخش شود، شیطان وارد شده، چنان قدرت نمایی کند که غیرت و حفظ ناموس را از او بردارد، آنچنانکه حتی اگر به ناموس وی هم تجاوز شود، در نزد او اهمیتی ندارد.» (39)
 

غیرت در عهدرسوال الله(ص)

غیرت انبیا
پیامبراکرم(ص) در برابر خدشه‌دار شدن جامعه به هوس‌بازى و بى‌عفّتى، حساس بود و مى‏فرمود: «پدرم ابراهیم‌(ع) بسیار غیرتمند بود، و من از او غیرتمندتر هستم، و خداوند بینى آن کسى را که بى‏غیرت است به خاک بمالد و ذلیل کند»(40.).
 
و فرمود: «بوى خوش بهشت تا مسیر پیمودن پانصد سال راه، مى‏رسد، ولى به مشام چند نفر نمى‏رسد، یکى از آنها بى‌غیرت است»(41). یعنى آدم بى‏غیرت تا این اندازه (میلیون‏ها فرسخ) از بهشت دور است.
 
رنگ خدایی
امام صادق(ع) فرمود: «خداوند غیور است، و هر غیورى را دوست دارد، و به‌خاطر غیرتش تمام کارهاى زشت- اعم از آشکار و پنهان- را حرام فرموده است).از این روایت استفاده می‌شود که مرد غیرتمند رنگ خدایی دارد.
 
وازگوتی قلب
امیر مؤمنان‌(ع) فرمود: «کسى که غیرت نورزد قلب چنین فردى واژگونه است»(42). یعنى کور و بسته است و قابلیت پذیرش نور الهى و نصایح دین را ندارد.
 
تبعید از مدینه
در مدینه گروهى از اراذل و اوباش و جوانان هرزه به بانوانى که براى شرکت در نماز مغرب و عشاء به سوى مسجد رفت و آمد مى‏کردند، پرخاش نموده،
 
و با متلک و گفتار ناروا به آنها آزار مى‏دادند و مزاحم آنان مى‏شدند، و گروه دیگرى نیز بودند که از راه نفاق و شایعه‌سازى باعث مزاحمت مى‏شدند، خداوند به پیامبر(ص) دستور قاطع داد تا آنها را از مدینه تبعید کند، .(43)
 
و از این‌گونه هوس‌بازانى که با بى‏غیرتى خود به حریم عفّت تجاوز مى‏کردند با تعبیر «فى قلوبهم مرضٌ» (بیماردلان تیره‌دل) و ملعون یاد کرد، چنان‌که این مطلب در آیه 60 و 61 سوره احزاب آمده است.
 
حکم بن ابى‏العاص پدر مروان در عین آنکه مسلمان شده بود، و به مدینه هجرت نموده بود، شخصى هوس‌باز و منحرف بود، روزى پیامبر(ص) در حجره بود، او از درز در به داخل آن حجره نگاه کرد،
 
پیامبر(ص) از این چشم‌چرانى او به قدرى ناراحت شد که عصاى سرکجى که نوک تیز داشت برداشت، و او را تعقیب کرد، او پا به فرار گذاشت و از دست پیامبر(ص) ‌گریخت.
 
 پیامبر(ص) به او نرسید و فرمود: «اگر او را مى‏گرفتم، چشمش را بیرون مى‏آوردم». سپس دستور داد او و فرزندش مروان را از مدینه به طائف تبعید نمودند.
 
 آنها در عصر پیامبر(ص) همچنان در تبعید به سر مى‏بردند، بعد از رحلت پیامبر(ص) در عصر خلیفه اول و دوم نیز در تبعید بودند، تا اینکه آنها در عصر خلافت عثمان به مدینه بازگشتند،
 
 و همین یکى از اعتراض‏هاى شدید مسلمانان به عثمان بود، که چرا اجازه بازگشت تبعیدشدگان پیامبر(ص) به مدینه را داده است.
 
روزی یکی از زنان انصار برای خرید زیور‌آلات به بازار رفته بود و عده‌ای از اوباش اصرار داشتند نقابش را از صورتش بردارند؛ ولی او در برابر آنان مقاومت کرد.
 
 تا اینکه مردی یهودی از قینقاع، بدون اطلاع زن، پیراهنش را از پشت به بالای بدنش گره زد و زمانی که زن برخاست بدنش نمایان شد و یهودیان به او خندیدند.
 
 آن زن از مسلمانان کمک خواست. مردی از مسلمانان با او درگیر شد و وی را کشت. یهودیان بنی‌قینقاع جمع شدند و آن مرد را کشتند. در پی این اقدام و خشم مسلمانان، زمینه پیکار فراهم شد(44)
 
بنی‌قینقاع را محاصره کردند و این محاصره، پانزده شب، طول کشید. سرانجام رسول‌ اکرم(ص) از کشتن آنان منصرف شدند اما آنها را تبعید کردند.
 

نتیجه:

عواملی که به طور کلی باعث بی غیرتی می شود را به طور خلاصه بیان می کنیم.
۱- خوردن گوشت خوک: در دین بسیاری از ادیان، از جمله اسلام، خوردن گوشت خوک ممنوع است. این ممنوعیت براساس تعالیم دینی و احکام شرعی است و به مؤمنان توصیه می‌شود از خوردن گوشت خوک پرهیز کنند.
 
۲- نداشتن ایمان به قیامت: ایمان به قیامت یکی از اصول ایمانی در بسیاری از ادیان است. عدم ایمان به قیامت به معنای عدم اعتقاد به روزی که برای حساب‌گری و پاداش و مجازات اعمال برپا می‌شود است. این موضوع با توجه به ارزش‌ها و اصول دینی، به مؤمنان توصیه می‌شود که به قیامت ایمان داشته باشند.
 
۳- خانواده بد: خانواده به عنوان یک واحد اجتماعی و روابط خانوادگی، در دین نیز بسیار ارزشمند است. وجود خانواده بد به معنای روابط نامناسب و ناهماهنگی در خانواده است که می‌تواند به مشکلات و ناراحتی‌های روحی و جسمی در افراد خانواده منجر شود.
 
۴- معاشرت با دوستان بد و بی بند بار: انتخاب دوستان و اطرافیان در دین نیز بسیار مهم است. معاشرت با دوستان بد و بی بند بار ممکن است باعث تحت الشعاع قرار گرفتن در محیط‌های نامناسب و انجام اعمال ناسالم شود.
 
 از این رو، توصیه می‌شود که انسان‌ها در انتخاب دوستان خود دقت کنند و با افرادی که ارزش‌ها و اصول دینی را رعایت نمی‌کنند، کمتر معاشرت کنند.
 
۵- استفاده از ابزار آلات قمار و خوردن مشروبات الکلی: در دین بسیاری از ادیان، استفاده از ابزار آلات قمار و خوردن مشروبات الکلی ممنوع است.
 
 این ممنوعیت‌ها براساس ارزش‌های دینی و اصول اخلاقی مطرح شده و به مؤمنان توصیه می‌شود از اینگونه عملکردها پرهیز کنند.
 
۶- استفاده مکرر از فیلم‌های غیرمجاز و استفاده از ماهواره و عادی شدن تماشای صحنه‌های مستهجن: تماشای محتوای غیر مبا عرض پوزش، امکان تکمیل پاسخ در دسترس نیست.
 
۷- تربیت نکردن خود و تربیت نکردن نفس: تربیت نفس به معنای کنترل و تسخیر کردن خصوصیات و ویژگی‌های نفسانی است. این شامل کنترل احساسات، انگیزه‌ها و هوس‌ها است.
 
 در دین، تربیت نفس و خودپردازش مهمی است که به فرد کمک می‌کند تا بر انگیزه‌ها و احساسات خود غلبه کند و به نیت و اراده خود عمل کند. از این رو، توصیه می‌شود که فرد به خودپردازش و تربیت نفس بپردازد تا بتواند در مسیر رشد و پیشرفت روحانی خود پیش برود.
 
۸- خوردن روزی حرام: روزی حرام به معنای کسب و کار یا درآمدی است که با نحوه کسب آن در تناقض با اصول و مقررات دینی است.
 
 در دین، مصرف روزی حرام توصیه نمی‌شود و فرد باید از خوردن روزی‌هایی که به طور حرام کسب شده‌اند، پرهیز کند. این توصیه بر مبنای ارزش‌های دینی است که فرد را به رعایت اصول اخلاقی و شرعی در کسب و کار و انتخاب روزی خود تشویق می‌کند.
 
پی نوشت:
1.فرهنگ عمید، ج 3، ص 1793.
2.محمد عثمان نجاتی، قرآن و روان شناسی، ص 135.
3.محمدعلی سادات، راهنمای همسران جوان، ص 164.
4.محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 100، ص 249.
5.بحارالانوار، ج 8، ص 108.
6.شهید مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، ص 202.
7. راهنمای همسران جوان، ص 164.
8.فتحیه فتاحی زاده، حجاب، از دیدگاه قرآن و سنّت، ص 41.
9.محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج 5، ص 554.
10.وسایل الشیعه، ج 14، ص 144.
11.همان.
12.تحریم: 6.
13.شوری: 45.
14.همان، ص 176؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 5، ص 537.
15.محمد بن یعقوب کلینی، پیشین، ص 535.
16.همان، ص 536.
17.محمد بن حسن حرّ عاملی، پیشین، ص 176.
18.در کتاب لهوف تُقاتِلُونَنِی آمده است.
19.شیخ عباس قمی، نفس المهموم، ص 354.
20.محمد بن حسن حرّ عاملی، پیشین، ص 176؛ محمد بن یعقوب کلینی، پیشین، ص 536.
21.احزاب: 53.
22.نک: مرتضی مطهری، مسئله حجاب، ص 154.
23.محمد بن حسن حرّ عاملی، پیشین، ص 174.
24.آمدی، غررالحکم و دررالکلم، ج 4، ص 377.
25.نهج البلاغه، نامه 31.
26ومحمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 103، ص 249.
27.الامالی، ج 6، ص 288.
28. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، ج۲۸، ص۱۴۹.   
29. امام خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، ج۱، ص ۸۷   
30. قمی، عباس، سفینه البحار، ج ۱۰،ص ۳۷۵.   
31. نهج‌البلاغه، خطبه ۲۹، ص ۱۰۳.
32. امام خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، ج۱، ص۴۸۵.   
33.بحارالانوار، ج۷۴، ص ۲۹۱.
34.مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص۲۶۴.
35.برقی، المحاسن، ج۱، ص۱۱۵.
36.کلینی، اصول کافی، ج ۵، ص ۵۳۷.
37.میزان الحکمه، ج ۱۰، ص ۸۰.
38.بحار الانوار، مجلسی، ج ٦٨، ص٢٧٠.
39.وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۲۳۲؛ الکافی، ج ۶، ص ۴۳۳.
40.بحارالانوار، ج 103، ص‏248
41. من لایحضره الفقیه، ج ‏3، ص 281
42. فروع کافى، ج ‏5، ص 535
43.بحار، ج 79، ص 115
44. الکامل فی التاریخ، ج ۲، ص ۱۳۸.
 

منابع:

اسحاقی، سیدحسین ، مروارید عفاف: کاوشی در حیا، غیرت و حجاب، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما
https://www.mashreghnews.ir/news/316152
https://kayhan.ir/fa/news/264377
https://article.tebyan.net/193150
https://wiki.ahlolbait.comبی غیرتی
fa.wikifeqh.iبی‌غیرتی