مقدمه:
اربعین حسینى، یکى از زمینه هاى نگارش آثار در عرصه ادبیات مکتوب عاشورایى است. مهم ترین بخش آثارى که در این موضوع نگاشته شده، به بررسى تاریخ اربعین مى پردازند.
 
 موضوعات دیگر شامل «شرح زیارت اربعین»، «درس ها و معارف اربعین» و «ادبیات و هنر مربوط به اربعین»، از جمله مرثیه، شعر، نثر ادبى، یا مجموعه عکس است.
 
آنچه در ادامه مى آید کتاب شناسى تفصیلى اربعین حسینى، شامل اطلاعات کتاب شناختى آثار فارسى و عربى در این موضوع، همراه با چکیده اى از محتواى کتاب است که موضوعات کلى و رویکرد و نتایج آثار تحقیقى را اشاره وار منعکس مى کند
 
. کتاب ها بر اساس ترتیب الفبایى نام کتاب چیده شده اند. شناسایى کتاب هاى معرفى شده در این نوشتار، بر عهده جناب آقاى اباذر نصر اصفهانى بوده که فهرست مأخذشناسى اربعین حسینى، به قلم ایشان در همین مجموعه به چاپ رسیده و شامل کتاب ها و مقالات، با موضوع اربعین حسینى است.
 
این کتاب شناسى، شامل کتاب هایى است که محتواى آنها به طور کامل به اربعین اختصاص دارد یا بخش عمده اى از محتواى آنها، به اربعین و موضوعات مختلف مربوط بدان مى پردازد.
 
 شمارى از آثارى که واژه «اربعین» در عنوان آنها به اربعین حسینى اشاره داشته اند نیز در این کتاب شناسى معرفى شده اند؛ هرچند گاه مباحث مربوط به اربعین در آنها، اندک بوده و موضوع اصلى کتاب را شامل نمى شود.
 
 تذکر این نکته خالى از فایده نیست که عنوان اربعین، عنوانى عام براى کتاب هاى مختلفى بوده که مهم ترین مورد آن، مجموعه چهل حدیث است که نگارش آن، سنتى دیرپا نزد مسلمانان است.
 
 در این مجموعه، تنها کتاب هایى که ارتباط مستقیمى با مفهوم اربعین حسینى دارند، انتخاب و از کتاب هایى که عنوان اربعین در آنها به موضوعى غیر از اربعین حسینى اشاره دارد، صرف نظر شده است.
 
در این کتاب شناسى، از معرفى کتاب هایى که به تفصیل یا توضیح خاصى نیاز نداشتند، مانند برخى از مجموعه اشعار، صرف نظر شده است.
 
 نام و اطلاعات نشر این آثار و نیز آثارى که به دلیل در دسترس نبودن، امکان معرفى تفصیلى آنها براى ما فراهم نشد، در فهرست مأخذشناسى اربعین که بدان اشاره شد و در همین مجموعه به چاپ رسیده، آمده است؛
 
 بخشى از کتاب هایى که عنوان اربعین دارند، مجموعه دعا و زیارات هستند که در این مجموعه، معرفى نشده اند؛ جز چند مورد که همراه با شرح یا اطلاعات تاریخى بوده اند.
 
بخش عمده کتاب هاى معرفى شده در این کتابشناسى، به تحقیق درباره واقعه تاریخى اربعین پرداخته اند. در اینجا لازم است درباره مسئله اصلى این دسته از کتاب ها، توضیح مختصرى داده شود. پرسش اصلى این دسته از پژوهش ها، صحت تاریخى بازگشت کاروان اسرا در روز اربعین به کربلاست..
 

کتاب شناسى توصیفى اربعین حسینى

آه از غروب فراق : نجواى خاموش جابر با مولایش حسین(ع)

سعید مقدس، تهران، انتشارات مکیال، تهران، 1381، رقعى، ص 64. (1)
 
این کتاب، روایتى ادیبانه از تاریخ زندگى امام حسین(ع) و وقایع پس از شهادت آن حضرت تا روز اربعین است. نویسنده در این اثر از زبان جابر بن عبدالله انصارى، وقایع زندگى امام حسین(ع) را به طور خلاصه و در قالبى ادبى شرح داده است؛
 
 به شکلى که گویى جابر در گفت وگو با امام حسین(ع)، خاطرات خود را از زندگى آن حضرت بازگو مى کند. روایت جابر از زندگانى سیدالشهداء،
 
 از روز تولد آن حضرت آغاز شده و بعد از بیان فضایل ایشان، با بازگویى وقایع تاریخى بعد از وفات پیامبر(ص) و رنج هاى اهل بیت(علیهم السلام) و شرح واقعه عاشورا، ادامه مى یابد.
 
 ماجراهاى بعد از عاشورا، گزارشى است از رنج هاى زینب(علیها السلام) و افکار و خطبه هاى او. پایان بخش کتاب نیز بازآفرینى داستان گونه دیدار جابر با کاروان اهل بیت(علیهم السلام) در روز اربعین است.
 

اربعین

رسول جعفریان (2)، مشعر، 1390، جیبى، 32.
 
کتابچه اى است در بررسى تاریخى بازگشت اسراى اهل بیت(علیهم السلام) به کربلا، در نخستین اربعین شهادت امام حسین(ع). در آغاز کتاب، نویسنده درباره آیینن.
 
اربعین و اهمیت آن نزد شیعه سخن رانده است. در ادامه به بررسى منشأ تاریخى این آیین پرداخته که بازگشت اسراى اهل بیت(علیهم السلام) به کربلا در روز اربعین و زیارت جابر بن عبدالله انصارى از قبر امام(ع) است.
 
 نویسنده با بررسى گزارش هاى تاریخى و تأکید بر ضعف این گزارش ها، بازگشت اسرا به کربلا در نخستین اربعین شهادت امام(ع) را منتفى دانسته است.
 
وى همچنین با اشاره اى مختصر به کتاب آیت الله سید محمدعلى قاضى طباطبائى با عنوان تحقیقى درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا، استدلال هاى وى را در اثبات بازگشت اسرا به کربلا، پذیرفتنى ندانسته است. به نظر نویسنده، زیارت جابر بن عبدالله انصارى از قبر امام(ع) در روز اربعین که نخستین زیارت از قبر امام بوده،
 
از سوى ائمه(علیهم السلام)، بزرگ داشته شده و به عنوان روزى که زیارت امام(ع) در آن مستحب است، اعلام شده است و این دلیل بزرگداشت اربعین از سوى شیعه است و نه بازگشت اهل بیت(علیهم السلام) در این روز به کربلا. در پایان مأخذشناسى، خلاصه اى از اربعین آورده شده است.
 

اربعین حسینى

پژوهشى در بازگشت اهل بیت(علیهم السلام) از شام به کربلا
محمدامین پور امینى (3)، قم، انتشارات حسنین(علیهما السلام)، 1382، رقعى، 124ص.ن.

پژوهشى است در واقعه تاریخى بازگشت کاروان اسراى عاشورا به کربلا در اربعین سال 61ه .ق. نویسنده در آغاز، به گزارش هاى تاریخى درباره نخستین زیارت کننده قبر امام(ع) اشاره کرده است.
 
 به گفته نویسنده، با وجود اینکه روایاتى از حضور سلیمان بن قتیبه عدوى و عبیدالله بن حر جعفى بر قبر امام(ع) وجود دارد، اما اطلاق عنوان زیارت به عمل آنان، درست نیست.
 
 و اولین زیارت کننده قبر امام جابر بن عبدالله انصارى است. نویسنده در ادامه به معرفى اجمالى جابر بن عبدالله و عطیه عوفى - که نقل کننده خبر زیارت جابر و همراه او بوده - پرداخته است.
 
ادامه مباحث کتاب، به بررسى استدلال هاى دو گروه موافق و مخالف نظریه حضور کاروان اسراى اهل بیت در نخستین اربعین شهادت امام(ع) در کربلا و طرح نظریه اى تازه در این مورد اختصاص دارد. وى روایات و استدلال هاى مخالفان و موافقان حضور کاروانیان در کربلا در اربعین سال 61ه .ق و به ویژه مباحث محدث نورى در کتاب لؤلؤ و مرجان و آیت الله محمدعلى قاضى طباطبائى در کتاب تحقیقى درباره اول اربعین حضرت سید الشهداء را نقل کرده و استدلال هاى هر دو گروه را بررسى و نقد کرده است.
 
 به نظر نویسنده، ملازمه زیارت جابر و ملاقات اهل بیت(علیهم السلام) در اربعین اول شهداى کربلا، با توجه به مجموع گزارش هاى تاریخى و نقدهاى وارد بر آنها، پذیرفتنى نیست.
 
 نظریه نویسنده این است که جابر، دو یا چند بار به زیارت قبر امام حسین(ع) رفته و در زیارت نخست، دیدارى با اهل بیت(علیهم السلام) نداشته است و این دیدار در روزى غیر از اربعین سال 61ه .ق، اتفاق افتاده است.
 
نویسنده با بررسى راه هاى مسافرت بین عراق و شام و گزارش هاى تاریخى درباره مدت اقامت کاروانیان در شام، زمان رسیدن کاروان به کربلا را زمانى بعد از اربعین دانسته است.
 
 به نظر وى زمان حضور اهل بیت(علیهم السلام) در کربلا، با توجه به زمان لازم براى طى مسافت بین شام تا کربلا، در صورتى که راه میانبر بادیة الشام را راه سفر آنان و مدت اقامتشان در شام را 20 روز بدانیم،
 
بعد از اربعین و در اواخر صفر و اوایل ربیع بوده است و در صورتى که راه سلطانى را راه طى مسیر و مدت اقامت اسرا در شام را یک و نیم ماه بدانیم، زمانى دیرتر خواهد بود.
 

الاربعین الحسینیه

محمد اشراقى (4)(ارباب)، انتشارات اسوه، تهران، 1379، وزیرى، 350 صفحه
 
مجموعه شرح 40 حدیث درباره امام حسین(ع) و واقعه عاشوراست. احادیث انتخاب شده به معناى دقیق حدیث نیستند و شامل حدیث، خطبه هاى امام حسین(ع) و حضرت زینب(علیها السلام) و نیز بخش هایى از متون تاریخى است .
 
که نویسنده در ابتداى فصل نقل کرده و در ادامه به مناسبت مباحث مربوط به آن، به ارائه مطالب تاریخى و عقیدتى پرداخته است.
 
موضوعات کتاب، مباحث متنوعى مانند فضیلت سوگوارى محرم، تاریخ قیام امام حسین(ع) و اتفاقات عاشورا، مسئله رجعت، فضیلت حضرت ابوالفضل(ع)، اقدامات حضرت زینب(علیها السلام)، مکان سر امام حسین(ع) و فضیلت زیارت امام(ع) را در بر مى گیرد.
یکى از فصل هاى کتاب، مربوط به اربعین امام حسین(ع) و واقعه تاریخى اربعین و زیارت جابر بن عبدالله از قبر امام(ع) و بررسى صحت روایات حاکى از حضور اهل بیت(ع) در کربلا در اربعین نخست شهادت امام حسین(ع) است.
 
نویسنده، شبهه اصلى در این باره را امکان نداشتن حضور قافله اسرا در اربعین، به دلیل دورى راه کوفه تا شام دانسته و با هدف پاسخ به این شبهه، به اجمال، استدلال هایى را مطرح کرده است؛
 
از جمله اینکه حرکت سریع عرب ها در مسیرهاى طولانى، سابقه داشته و امر بعیدى نیست و امکان طى راه براى کاروان اسراى اهل بیت(علیهم السلام) در مدت چهل روز نیز ممکن بوده است. نویسنده در مجموع، انکار ورود اهل بیت(علیهم السلام) به کربلا در نخستین اربعین شهادت امام(ع) را پذیرفتنى نمى داند.
 

اربعین در فرهنگ شیعه

سید محمدمحسن حسینى تهرانى (5)، قم، انتشارات عرش اندیشه، 1424ه ق، رقعى، 117ص. (6)

این کتاب، ملاحظاتى درباره حکم شرعى برگزارى آیین اربعین براى مردگان و جایگاه اربعین حسینى در مذهب شیعه است. نویسنده، بحث خود را با بررسى معناى شعار آغاز کرده و آن را نشانه اى دانسته که فرهنگ و آداب خاص هرت.
 
ملت و گروه را مى نمایاند. به گفته وى، اربعین حسینى نیز یکى از شعائر تشیع است که از نشانه هاى خاص فرهنگ شیعى است. از دیدگاه وى، مراسم اربعین، تنها به امام حسین(ع) اختصاص دارد و اجراى آن در موارد دیگر، توجیه اسلامى ندارد.
 
 و از همین روست که اربعین امام حسین(ع) به یکى از شعائر مذهب شیعى تبدیل شده است. به گفته نویسنده بر اساس سنت اسلامى که با اشاره به روایات، مورد بحث قرار گرفته است،.
 
 سوگوارى براى فرد متوفى، تنها تا سه روز جایز است و برگزارى مراسم هفت، چهلم و سالگرد، جایگاهى در دین اسلام ندارد. برگزارى آیین سالگرد، تنها مختص معصومان و برگزارى اربعین، تنها مختص به امام حسین(ع) است و برگزارى این آیین براى افراد دیگر، به این جنبه خاص آیین لطمه مى زند.
 
نویسنده در بخش هایى از کتاب، انتقاداتى درباره اندیشه هاى رایج درباره امام حسین(ع) و قیام آن حضرت طرح کرده و هدف نهایى قیام آن حضرت را برپایى احکام و قوانین الهى دانسته است .
 
و ارائه تصویرى از امام حسین که قیام او را تنها از زاویه سیاسى و همچون شورشى در مقابل ظلم بنى امیه تفسیر مى کند، نادرست ارزیابى کرده است.
 
 وى همچنین به مناسبت بحث از آیین هاى مربوط به سوگوارى براى درگذشتگان، از برخى رفتارهاى رایج امروزى در اجراى این آیین ها، از جمله دنیاگرایى و تجمل گرایى، انتقاد کرده است.
 

اربعین سید شهیدان کربلا

اصغر محمدى همدانى (7)، گلزار کتاب، تهران، 1384، پالتویى، 96 ص.
این کتاب، مجموعه شعرهایى با موضوع اربعین حسینى، به همراه شرحى مختصر از واقعه اربعین است.
 
بخش اول کتاب، تاریخچه اى از وقایع روزهاى بعد ازعاشورا تا اربعین است. در این بخش، از زیارت جابر بن عبدالله از قبر امام حسین(ع) سخن رفته و نظرات پژوهشگران درباره واقعیت تاریخى بازگشت کاروان اهل بیت امام(ع) به اختصار طرح شده است.
 
 نویسنده ضمن اشاره به نظراتى که زیارت اهل بیت امام(ع) از قبر آن حضرت را در روزهایى غیر از اربعین سال 61 هجرى دانسته اند، نظریه پذیرفتنى را نظریه اى مى داند که سال 61 هجرى و اربعین نخست را روز بازگشت کاروان به کربلا دانسته است.
 
نویسنده داستان رسیدن کاروان به کربلا را بر اساس روایت عطیه بیان کرده و شرحى از سوگوارى زنان و کودکان کاروان بیان کرده است. در این بخش، به مناسبت مباحث مختلف تاریخى، اشعار فارسى و عربى در متن آورده شده است.
 
فصل دوم کتاب شامل متن زیارت اربعین امام حسین(ع) است و فصل سوم، مجموعه اى از شعرهاى فارسى است که اغلب در زبان حال کاروان اسراى عاشورا سروده شده و به سوگوارى امام حسین(ع) اختصاص دارند و مصائب کاروانیان را شرح مى دهند).
 

اربعین و چهل درس

مرتضى مهدوى یگانه (8)، تهران، نشر جمهورى، 1387، رقعى، 123ص.

این اثر، مجموعه 40 گفتار درباره قیام عاشورا و اربعین حسینى است. نویسنده با بى فایده دانستن جدل هاى تاریخى درباره اینکه واقعیت تاریخى اربعین چه بوده، خوانندگان را به عبرت آموزى از قیام حسینى توصیه کرده است.
 
 و در کتاب خود، درس هایى را مطرح کرده است که مى توان از قیام حسینى و به ویژه رفتار کاروان اسراى اهل بیت(علیهم السلام) تا روز اربعین گرفت.
 
نویسنده، درس هاى قیام حسینى و کاروانیان را در چند بعد «شناخت» و «بینش»، «حماسه و فداکارى»، «توحیدى»، «پیام رسانى» و «انسانى و اخلاقى و عبادى» بررسى کرده و به هر یک از این ابعاد، بخشى را اختصاص داده است.
 
 وى قیام حسینى را متاثر از درک و بینش توحیدى امام حسین(ع) و اهل بیت ایشان دانسته که عامل اصلى حرکت و تحمل سختى ها است.
از جمله درس هاى این مجموعه مى توان به شناخت خود و مسئولیت خود و روش مبارزه، نترسیدن از دشمن، نقش زن، اهمیت پیام رسانى، جانفشانى و تحمل بر دشوارى ها، امانتدارى براى رساندن پیام و خود باورى فرهنگى اشاره کرد.
 
نویسنده در سراسر کتاب، قیام حسینى را با انقلاب اسلامى ایران مقایسه کرده و درس هایى را که از رفتار حسین(ع) و کاروان اسراى اهل بیت(علیهم السلام) به دست مى آید، همچون الگوهاى رفتار در روزگار معاصر، در راستاى حفظ انقلاب اسلامى و تبیلغ آن در جهان دانسته است.ر.
 

با خاندان وحى از عاشورا تا اربعین

حشمت الله قنبرى همدانى (9)، تهران، امیرکبیر، 1379، رقعى، 173ص. (10)
این اثر، گزارش تاریخى واقعه عاشورا و حوادث بعد از آن تا روز اربعین شهادت امام حسین(ع) است. رویدادهاى کتاب با ورود کاروان امام حسین(ع) به کربلا آغاز مى شود.
 
 نویسنده بعد از شرح سخنان امام با سران و سپاهیان کوفى و شرح مقتل شهداى کربلا، به گزارش وقایع بعد از عاشورا و حرکت کاروان اسراى اهل بیت(علیهم السلام) به کوفه و سپس تا شام پرداخته است.
 
 در این بخش، خطابه هاى حضرت زینب(علیها السلام) و امام على بن الحسین(علیهما السلام) شرح شده است. با وجود قلمى که گاه شکل ادیبانه به خود گرفته و با ذکر اشعارى همراه شده، گزارش نویسنده، متکى به منابع تاریخى است.
 
وى بر نقل گفت وگوها بیشتر تأکید کرده و در بیشتر موارد، متن عربى سخنان امام حسین(ع)، امام سجاد(ع) و حضرت زینب(علیها السلام) را آورده است.
 
بازگشت کاروان اهل بیت(علیهم السلام) از شام به کربلا در روز اربعین، بخش کوتاهى از کتاب را به خود اختصاص داده است. نویسنده در این بخش، ضمن طرح اختلافات درباره زمان زیارت اهل بیت(علیهم السلام) از قبور شهداى کربلا، بر اصل زیارت و سوگوارى سه روزه ایشان، تأکید کرده است..
 

الگوهاى آسمانى« فاطمه و اربعین حسینى»

 مجموعه سخنرانى هاى خطیب توانا حجت الاسلام و المسلمین حاج سید محمد تقى حشمت الواعظین طباطبائى قمى
 محمدتقى حشمت الواعظین قمى (11)، تدوین و تنظیم: على تقدیرى و قطب الدین محمد رستگار، قم، 1389، وزیرى، 224ص.
 
مجموعه اى از سخنرانى هاى مذهبى است. این مجموعه موضوعات مختلفى را در برگرفته که مهم ترین آن، فضایل فاطمه زهرا(علیها السلام) است.
 
بخشى از سخنرانى هاى نویسنده نیز در ایام اربعین امام حسین(ع)،در کتاب آمده است. در این سخنرانى ها، نویسنده به بحث درباره عدد چهل در آیات و روایات و بیان جنبه رمزى و اسرار این عدد پرداخته و در ادامه به این پرسش پاسخ داده که چرا تنها براى امام حسین(ع)، اربعین گرفته مى شود.
 
موضوعات مجالس دیگر، مباحث کلامى و اخلاقى درمورد روش هدایت در اسلام، معادشناسى و پاره اى از مباحث تاریخى مانند قیام مختار است.
 
تحقیقى درباره اول اربعین حضرت سید الشهدا
سید محمدعلى قاضى طباطبائى (12)، قم، بنیاد علمى و فرهنگى شهید آیت اللهن.
قاضى طباطبائى، 1368ش، (13) وزیرى، 962 ص.
 
این کتاب، پژوهشى در اثبات تاریخى حضور کاروان اسراى اهل بیت(علیهم السلام) در کربلا در نخستین اربعین شهداى عاشورا به سال 61ه .ق است.
 این کتاب که از نخستین پژوهش هاى صورت گرفته در این موضوع است، نقش عمده اى در آثار بعد از خود و تحقیقات معاصر درباره اربعین داشته است؛ به طورى که بسیارى از آثار بعدى، محتواى این کتاب را بازگو کرده و برخى از آثار، در مخالفت و نقد آن نگاشته شده است.
 
 طرح کلى کتاب، پاسخ به تردیدهایى است که محمد حسین نورى، معروف به محدث نورى در کتاب لؤلؤ و مرجان، در واقعیت تاریخى حضور اهل بیت(علیهم السلام) در اربعین سال 61ه .ق در کربلا مطرح کرده است.
 
 از جمله انتقاداتى که در این کتاب پاسخ داده شده است، این مورد را مى توان برشمرد: «ارزش پایین کتاب لهوف»، «استبعاد سید بن طاووس درباره امکان بازگشت اسرا به کربلا در عرض 40 روز»، «نبود گزارش هاى معتبر درباره بازگشت اسرا به کربلا در منابع اصلى تاریخ اسلام» و «اشاره نشدن به دیدار جابر بن عبدالله با اهل بیت در گزارش هاى اصلى زیارت جابر».
 
بخش عمده اى از کتاب، به مسئله امکان زمانى سفر کاروان اسراى اهل بیت از کوفه به شام و بازگشت به کربلا در مدت 40 روز اختصاص یافته است.
 
نویسنده در این بخش، به بررسى روایات متعدد تاریخى درباره نحوه مسافرت ها در گذشته و روش هاى خبررسانى پرداخته است. وى روایاتى که مدت اقامت اهل بیت در کوفه را به دلیل نامه نگارى عبیدالله بن زیاد و یزید و کسب تکلیف درباره کاروان اهل بیت(علیهم السلام)، طولانى دانسته اند، رد کرده است.
 
 براساس نظر نویسنده، حضور کاروان اسرا در کوفه، طولانى نبوده و افزون بر اینکه نامه نگارى عبیدالله بن زیاد با یزید، از نظر تاریخى حتمى نیست، مدت ارسال نامه از طریق پیک هاى تندرو یا کبوتر نامه رسان، چندان طولانى نبوده است.
 
به گفته نویسنده، امکان سفر کاروان اسراى اهل بیت(علیهم السلام) از کربلا تا شام در مدت 12 روز، وجود داشته است. مدت اقامت شهداى کربلا در شام نیز از چند روز تجاوز نکرده و روایاتى که از اقامت طولانى مدت اسرا در شهرهاى گوناگون خبر مى دهند، پذیرفتنى نیستند.

در ادامه کتاب، به اشکالات دیگر محدث نورى نیز به تفصیل پاسخ داده شده و دلایلى مانند شهرت حادثه نزد شیعیان و روایات حاکى از دفن سر امام(ع) در کربلا، از جمله مؤیدات نظریه حضور اهل بیت(علیهم السلام) در نخستین اربعین امام(ع) در کربلا دانسته شده است.
 
بخش تعلیقات و اضافات کتاب که حجم زیادى دارد، شامل مباحثى است که به مناسبت موضوعات مطرح در متن، هر یک صفحاتى را در پایان کتاب به خود اختصاص داده اند.
 
 در این بخش، موضوعات گوناگونى از مسائل تاریخى، کتاب شناسى، شخصیت شناسى و مباحث متفرقه دیگر طرح شده است. این کتاب، شامل نمایه اسامى و اماکن نیز هست.
 

تحلیل تاریخى اربعین

محمد فاضل (14)، قم، مرکز پژوهش هاى اسلامى صدا و سیما، 1381، پالتویى، 55ص. (15)

اثر مختصرى است در اثبات حضور تاریخى اسراى عاشورا در نخستین اربعین امام حسین(ع). این کتاب، بیش از همه بر نظریات محمدعلى قاضى طباطبائى در کتاب تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهداء استوار است و در واقع، خلاصه اى استو
 
 از آن اثر. نویسنده هدف خود را از نگارش کتاب، ناراحتى از انکار ورود اهل بیت(علیهم السلام) به کربلا از سوى برخى از نویسندگان دانسته است. از دیدگاه نویسنده، بى اعتبار کردن ریشه تاریخى این آیین براى مذهب شیعه، خطرناک است و ممکن است منجر به بى اعتبار کردن سایر آیین ها نیز شود.
 
نویسنده در این کتاب، به دلایل منتقدان نسبت به حضور اهل بیت(علیهم السلام) در اربعین اول در کربلا، از جمله سکوت منابع کهن تاریخى درباره این واقعه و نیز فاصله زیاد شام و عراق، پاسخ داده است.
 
 نویسنده مدت اقامت اسرا در کوفه تا اعزام به شام را دو یا سه روز و مدت زمان سفر از کربلا تا شام را 12 روز دانسته و روایات حاکى از دفن سر مطهر امام(ع) در کربلا و شهرت موضوع را از مؤیدات بازگشت اهل بیت(علیهم السلام) به کربلا در نخستین اربعین شهادت امام حسین(ع) به شمار آورده است.
 

ثار الله، خون حسین(ع) در رگ هاى اسلام

حسین عندلیب همدانى (16)، قم، انتشارات خیمه، 1387، وزیرى، 519ص.

کتابى است در تاریخ قیام حسینى. کتاب شامل شخصیت شناسى امام حسین(ع)، و ذکر مقتل آن حضرت و یارانش است. بخشى از کتاب با عنوان تحقیقى درباره اربعین حسینى، حدود هفتاد صفحه از حجم اثر را به خود اختصاص داده و بحث مفصلى است درباره اثبات واقعه تاریخى بازگشت کاروان اسراى عاشورا به کربلا، در نخستین اربعین شهادت امام حسین(ع).
 
نویسنده بحث خود را با اشاره اى به روش هاى پیام رسانى از طریق برید و کبوتران نامه رسان آغاز کرده و در ادامه به ذکر نمونه هایى از مسافرت هاى سریعى مى پردازد که در تاریخ اسلام صورت گرفته و در منابع تاریخى نقل شده است.
 
 نخستین مسئله مهم از دیدگاه نویسنده، اجازه گرفتن ابن زیاد از یزید درباره اعزام کاروان اسراى اهل بیت(علیهم السلام) به شام است که از سوى برخى نویسندگان، در مورد آن تردید شده است.
 
نویسنده ضمن پذیرش اصل اجازه گرفتن ابن زیاد، معتقد است رفت و برگشت نامه بین ابن زیاد و یزید، به بیش از هفت یا هشت روز نیاز نداشته است؛ ازاین رو وى زمان خروج اسرا به سوى کوفه را هجدهم تا بیستم ماه محرم مى داند.
 
نویسنده با استناد به روایات تاریخى که حرکت سر امام(ع) را با کاروان دانسته اند، روز ورود اسرا به دمشق را اول صفر مى داند.
 
زمان حضور کاروان اسرا در دمشق، بر اساس بررسى نویسنده، شش یا هفت روز بوده و زمان ترک این شهر، هشتم صفر بوده است.
 
 نویسنده در ادامه به بررسى مسیر سفر کاروان از دمشق به مدینه پرداخته و درباره سرعت سیر کاروان اسرا و نیز انتخاب مسیر، سخن رانده است.
 
 به نظر نویسنده، یزید که در پى ملاطفت ظاهرى با کاروان اسرا بوده اجازه حرکت کاروان را از عراق به سوى مدینه داده است.
در ادامه این بخش از کتاب، سیزده اشکالى که نویسندگان مختلف درباره حضور اهل بیت(علیهم السلام) در کربلا در روز اربعین طرح کرده اند، پاسخ داده شده است.
 

الخبر الیقین فی رجوع السبایا لزیارة الاربعین تاریخیا و فقهیا

حسن البداوى، بیروت، دارالولاء، زبان عربى، وزیرى، 295ص.
 
این اثر، تحقیقى است در اثبات حضور کاروان اسراى اهل بیت در کربلا در روز اربعین امام حسین(ع) و دیدار آنان با جابر بن عبدالله انصارى که در حال زیارت قبر امام(ع) بود.
 
در آغاز کتاب، به جایگاه مفهوم اربعین در اندیشه اسلامى، اشاراتى شده است. نویسنده برگزارى مراسم اربعین را تنها براى امام حسین(ع)، در درجه نخست به دلیل محوریت حرکت امام حسین(ع) بین ائمه(ع) و در درجه دوم، به دلیل جدا بودن سر مبارک آن حضرت از بدن تا روز چهلم دانسته است که بزرگداشت این روز، به نوعى یادآورى این واقعه نیز هست.
 
نویسنده در ادامه به معرفى شخصیت جابر بن عبدالله و عطیه کوفى و گزارش زیارت آنان از قبر امام(ع) در روز اربعین شهادت آن حضرت پرداخته و مسئله دیدار اهل بیت(علیهم السلام) با جابر را بررسى کرده است.
 
 وى با طرح نظریات مخالف و موافق درباره حضور اهل بیت(علیهم السلام) در اربعین سال 61 هجرى، به بررسى راه هاى مسافرت در آن دوران پرداخته و سعى کرده اثبات کند که امکان سفر در مدت کوتاه، در این راه فراهم بوده است.
 
 وى همچنین به نظریات نویسندگانى که حضور اهل بیت(علیهم السلام) را در کربلا، در نخستین اربعین شهادت امام(ع) رد مى کنند، از جمله نظرات محدث نورى در کتاب لؤلؤ و مرجان، به تفصیل پاسخ داده است.
 
ادامه کتاب به بحثى فقهى در اثبات استحباب زیارت اربعین اختصاص دارد. نگارنده در این بخش، با طرح مقدماتى درباره روش استخراج حکم فقهى به اشکال گروهى که به دلیل نبود سابقه زیارت یا پیاده روى در اربعین در سیره ائمه(علیهم السلام)، آن را بدعت مى دانند، پاسخ داده است.
 
 اشعارى درباره اربعین، متن زیارت اربعین و بحثى درباره زندگى فاطمه کبرى و فاطمه صغرى، دختران امام حسین(ع)، پایان بخش مطالب کتاب است.
 

چهل روز عاشقانه

محمدرضا سنگرى (17)، کانون پرورش فکرى کودکان و نوجوانان، 1381، وزیرى 144ص.
 
این کتاب، مجموعه اى از قطعه هاى ادبى در بزرگداشت قیام حسینى(ع) و روز اربعین است. نویسنده در این کتاب، با زبانى ادبى، به مناجات با امام حسین(ع) و وصف روز اربعین و بیان عظمت آن پرداخته است. اربعین در دیدگاه نویسنده، تجلى هدف هاىت.
 
قیام حسینى است. وى اربعین را حاصل فعالیت کاروان امام حسین(ع) در چهل روز پس از روز عاشورا مى داند که به شناخته شدن نام و پیام حسین(ع) و محکومیت ظالمان انجامید.
 
 بیان اهداف قیام حسینى(ع) و تبیین پیام عاشورا که بر محور مبارزه با ظلم قرار دارد، موضوعات اصلى این قطعه هاى مناجات گونه را تشکیل مى دهد.
 

زیارت اربعین آینه عرفان و آیت ایمان

محمدحسن احمدى فقیه (18)، قم، دارالتفسیر، رقعى، 28ص.
 
این اثر، شرحى از زیارت مخصوصه امام حسین(ع) در روز اربعین است. در ابتدا، متن زیارت همراه با ترجمه آن به چاپ رسیده و در ادامه، برخى از لغات متن شرح شده است.
 
نویسنده سپس به شرح زیارت و بیان برخى از مسائل معرفتى و آیینى مربوط به آن پرداخته است. در این بخش، افزون بر بررسى سند روایت و معرفى راویان آن، زمان زیارت و فضیلت آن و برخى از ابعاد عرفانى این دعا بررسى شده است.
 
 نویسنده مداومت در خواندن زیارت اربعین را استمرار حالت نفسانى انسانى در امور ولایى دانسته و آن را وسیله دریافت اسرار ولایت قلمداد کرده است.
 
 پایان بخش کتاب، روایتى از زیارت اربعین است که از زبان جابر بن عبدالله نقل شده و شامل زیارت جابر از قبر امام حسین(ع) و برخى از دیگر شهداى کربلاست.
 

زینب در حساس ترین و درخشان ترین دوران زندگى خود یعنى از عاشورا تا اربعین

 بدر الدین نصیرى (19)، تهران، انتشارات محمد، 1381، جیبى، 306 ص.
 
کتابى در مورد تاریخ زندگى حضرت زینب(علیها السلام) در دوران پس از روز عاشورا و در مسیر کاروان اسرا به کوفه و شام و سپس بازگشت کاروان تا کربلاست.
 
نویسنده در این اثر، با قلمى که گاه شکل ادبى به خود گرفته، به تحلیل افکار و اقدامات و سخنان حضرت زینب(علیها السلام) در رویارویى با حاکمان اموى پرداخته و نقش آن حضرت در ابلاغ پیام حسینى را بررسى کرده است.
 
فصل پایانى کتاب، به بررسى موضوع چگونگى وقوع اربعین و پاسخ به این پرسش مى پردازد که آیا از لحاظ تاریخى، بازگشت اهل بیت امام(ع) به کربلا در روز اربعین ممکن بود یا نه؟
 
نویسنده نظرات مختلف درباره تاریخ واقعه اربعین را بیان کرده که از جمله مى توان به این موارد اشاره کرد: «نظریه حضور اسرا در کوفه به مدت چهل روز بعد از عاشورا که بر اساس آن، زیارت اربعین پیش از حرکت اسرا به سوى شام بوده است»،
 
«نظریه اى که مسافرت اسرا به شام و از آنجا تا کربلا را هشتاد روز و بنا براین زیارت اربعین اسرا را در اربعین دوم از شهادت امام حسین(ع) مى داند» و «نظریه زیارت اهل بیت(علیهم السلام) در اربعین سال دوم شهادت امام، به دلیل بعید بودن).
 
 

امکان رسیدن کاروان در عرض چهل روز به کربلا.

نظریه اى که نویسنده مى پذیرد، نظریه بازگشت اسرا از شام در عرض چهل روز به کربلا و زیارت قبر امام حسین(ع) در سال نخست شهادت است.
 
نویسنده طرح کلى سفر را چنین مى داند که در تاریخ 20 محرم، کاروان به سوى شام حرکت کرده و بعد از ده روز در اول صفر، به آنجا رسیده و تا 10 صفر، در شام مانده و در 20 صفر، به کربلا رسیده است.
 
این نظریه نویسنده، مبتنى بر این فرض است که امکان حرکت کاروان از کوفه تا شام در 10 روز وجود دارد. وى برگزیدن این تاریخ ها را مبتنى و مستند به منابع تاریخى دانسته، اما از این منابع در متن اثر خود، نام نبرده است.
 

ریاض العارفین فی زیارة الاربعین

سید عادل العلوى (20)، قم، المؤسسة الاسلامیة العامة للتبلیغ و الارشاد، 1431ه .ق، زبان عربى، وزیرى،164ص.
 
کتابى در بیان فضیلت زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین است. نویسنده در این اثر، بعد از طرح مباحثى درباره فضیلت زیارت معصومان(علیهم السلام) و اهداف معنوى آن، در بخشى به بیان فضیلت زیارت امام حسین(ع) پرداخته و ثواب و فواید زیارت آن حضرت را در 61 مورد، با استناد به روایات ائمه(علیهم السلام) شرح داده است. در ادامه کتاب، فصل هایى به بیان فضیلت زیارتم.
 
اربعین اختصاص یافته است. نویسنده با اشاره به حدیث امام حسن عسکرى(ع) که زیارت اربعین را از علامات مؤمن دانسته، این زیارت را از بزرگ ترین مستحبات مى داند و اعمال روز اربعین و متن زیارات را نقل و به مضامین زیارت، به اجمال اشاره مى کند.
 
در ادامه کتاب، از فضیلت پیاده روى در راه زیارت قبر امام حسین(ع) سخن رفته و نویسنده در اثبات فضیلت پیاده روى، افزون بر اشاره به اینکه پیاده روى براى زیارت، به طور کلى فضیلت دارد،.
 
 روایاتى از ائمه درباره فضیلت پیاده رفتن به زیارت قبور ائمه و ضریح امام حسین(ع) نقل کرده است. وى همچنین نمونه هایى از پیاده روى علما را براى زیارت قبر امام(ع) برشمرده است. این کتاب حاوى تصاویرى از پیاده روى زائران اربعین حسینى است.
 

زیارت اربعین امام حسین(ع)

رضا بهرامى (21)، قم، چهارده معصوم، 1390، جیبى، 32 ص.
 
کتابچه اى شامل زیارت اربعین امام حسین(ع) به همراه خلاصه اى از زندگى آن حضرت است. تعدادى از کلمات قصار امام(ع)، توضیحاتى درباره کلمه اربعین در قرآن و روایات، اقوال علما در فضیلت روز اربعین و اشاره اى به اختلاف پژوهشگران درباره واقعه تاریخى بازگشت اهل بیت(علیهم السلام) به کربلا در اربعین سال 61، از جمله بخش هاى این کتابچه است که به طرحف.
 
مهم ترین انتقادات به اصل وقوع تاریخ این واقعه و پاسخ هاى محمدعلى قاضى طباطبائى در کتاب تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهداء پرداخته است.
 

زیارة الاربعین، دراسة موضوعیه فی اثبات و مشروعیتها

 کمال زهر، بیروت، امجاد، زبان عربى، 1430ه .ق، وزیرى.
 
کتابى در اثبات صحت زیارت امام حسین(ع) در اربعین، از نظر شرعى است. نویسنده در بخش اول، از زیارت به طور کلى سخن رانده و از فضیلت زیارت اربعین که بر اساس روایت امام حسن عسکرى(ع)، از علامات مؤمن دانسته شده و داراى فضایل زیاد است، سخن رانده است.
 
 وى ضمن اشاره به زیارت جابر، این موضوع را مطرح مى کند که استحباب زیارت اربعین، به دلیل رسیدن کاروان به کربلا در این روز نیست؛ بلکه این استحباب، مستند به گفتار امامان است.
 
فصل دوم کتاب به بررسى امکان تاریخى بازگشت اسراى کربلا در روز اربعین به کوفه مى پردازد. بنا بر بررسى نویسنده از اسناد و روایات، کاروان اسرا، روز اول صفر به شام رسید و بعد از هفت یا هشت روز، از شام خارج شد و در 20 صفر، به کربلا رسید.
 
نویسنده درکتاب خود به این اشکال که برخى اربعین را برآمده از سنت یهودیان دانسته اند پاسخ داده و اشاره مى کند که در آیین یهودى، چنین رسمى وجود ندارد.
 
از سوى دیگر، نویسنده آیین هایى مانند چهلم یا هفت و سالگرد را داراى ریشه اسلامى نمى داند و مراسم اربعین را تنها مختص امام حسین(ع) معرفى مى کند. بخشى از کتاب نیز به نقل زیارت اربعین و اعمال مربوط به آن اختصاص یافته است.
 

صفریه

على فلسفى خراسانى، کتابفروشى مشهد، 1393، 3 جلد، پالتویى.

کتابى است در سه جلد که به نقل تاریخ وقایع کاروان اسراى کربلا در سرزمین شام و سپس بازگشت کاروان به کربلا پرداخته است. جلد اول و دوم کتاب، به آنچه در شام بر کاروانیان گذشته اختصاص دارد.
 
 و بخشى از جلد سوم، وقایع حرکت کاروان به سوى کربلا و ماجراى زیارت اهل بیت(علیهم السلام) از قبر شهدا در کربلا و دیدار با جابر بن عبدالله انصارى در کربلا را روایت کرده است.
 
 لحن کتاب تا حدودى شکل سخنرانى هاى مذهبى دارد و در هر مبحث، نویسنده مجموعه متعددى از روایات منابع روایى شیعه را نقل کرده و به بسط موضوع پرداخته و گاه با اشعارى، همراه شده است.
 
دیگر مسائلى که در این کتاب به آنها پرداخته شده، عبارت اند از: شرح مصائب کاروانیان، معجزاتى که از سر امام حسین نقل شده، آنچه در مجالس یزید گذشته و آنچه در شام اتفاق افتاده، فضایل کربلا و ثواب همراه داشتن خاک کربلا.
 
نویسنده در اشاره به ماجراى اربعین، به موضوع امکان رسیدن کاروان از شام به کربلا در نخستین اربعین شهادت امام(ع) اشاره کرده و دلایل اثبات این مسئله را بر شمرده است.
 
 نویسنده همچنین درباره فضیلت زیارت اربعین و اینکه اربعین حسینى در چه روز و چه فصلى بوده، مطالبى را طرح کرده است.
 

صدى الاربعین

العتبة العباسیة المقدسة، قسم الشوون الفکریة و التراثیة، نجف الاشرف، 2013م، زبان عربى، 158ص.

این اثر، مجموعه اى از مقالات در موضوع اربعین حسینى است. مقالات این مجموعه که به زبان عربى تألیف شده، به جنبه هاى مختلف دینى، شعائرى و تاریخى اربعین و آیین هاى مربوط به آن مى پردازند.
 
 این مقالات، مراسم و آیین هاى روز اربعین و فضایل و ثواب زیارت امام حسین(ع) و درس ها و پیام هاى قیام حسینى و مسائل تاریخى اربعین از جمله حرکت کاروان به شام، حرکت کاروان از کربلا به کوفه، نقش زینب(علیها السلام) در انتقال پیام عاشورا، فضیلت زیارت قبر حسین و بازگشت کاروان به کربلا در اربعین را بررسى مى کند.
 
 مقالات این مجموعه از این قرارند: احیاء الاسلام باحیا قضیه الوحده، احیاء امر اهل البیت(علیهم السلام) و تعظیم الشعائر الحسینیه، اربعینیة الامام الحسین(ع) فی وجدان الاسلام، تایید الالهی لزیارة الاربعین، عظمة العقیلة(علیها السلام) فی المبادرة و الاختیار، المفاهیم التی تشتمل علیها زیارة الحسین(ع)، رحلة آل رسول الله الی الشام، حدیث الحوراء زینب(علیها السلام) للامام زین العابدین(ع) و کلمها فی علو شان قبر الحسین(ع) علی مر الایام، خصائص و صفات الامام الحسین(ع)، قافلة آل الرسول تصل الی الکوفه، لقد شاء الله ان یراهن سبایا، لکی لا تسبی حرائر الحسین(ع) مرة اخری، مدینة الرسول تندب الحسین و آله و نوح السبایا و الصحابه یوم الاربعین.
 

شرح زیارت اربعین سالار شهیدان

یدالله زمانى گندمانى (22)، قم، چلچراغ، 1390، جیبى، 128ص.

شرحى بر زیارت اربعین حسینى است. نویسنده پس از اشاره کوتاهى به جایگاه اربعین در فرهنگ اسلامى و قرآن و روایات و نقش اربعین در احیاى فرهنگ عاشورا، به مباحثى درباره قیام امام حسین(ع) و جایگاه آن حضرت و فضیلت آن حضرت پرداخته است.
 
ادامه کتاب، مباحثى است در سوگ امام حسین و کاروان اسراى کربلا که همراه با اشعارى به چاپ رسیده است. در پایان کتاب، زیارت عاشورا و چند دعا از جمله دعاى کمیل، توسل، عهد و جوشن کبیر به چاپ رسیده است.

شعر اربعین

به کوشش دفتر تحقیق و پژوهش بنیاد شهید انقلاب اسلامى، زیر نظر نصرالله مردانى، تهران، نشر شاهد، 1377، رقعى، 164ص.
 
این اثر، مجموعه اشعارى با موضوع قیام حسینى(ع) و اربعین سید الشهدا(ع) است. این مجموعه شامل اشعار ارائه شده به کنگره شعر اربعین است که در سال 1376 شمسى از سوى بنیاد شهید انقلاب اسلامى برگزار شده است. اشعارى از 25 شاعر معاصر در قالب هاى مختلف شعر کلاسیک و نو، در این مجموعه گرد آمدهت.
 
است. چینش اشعار بر اساس حروف الفبایى نام شاعران است و از هر شاعر، یک یا چند شعر به چاپ رسیده است. در پایان کتاب، گزارش مختصرى از اولین کنگره شعر اربعین و در ادامه متن، سخنرانى غلام حسین ابراهیمى دینانى درباره ویژگى ها و بایسته هاى شعر اربعین و سخنرانى احمد احمدى درباره نقش اهل بیت(علیهم السلام) در احیاى سنت عاشورا به چاپ رسیده است.
 

مسیر السبایا و یوم الاربعین

محمود شریفى (24)، قم، باقیات، 1386، زبان عربى، رقعى، 64ص. (24)

کتابى است در ذکر مصایب کاروان اسراى عاشورا در راه شام تا بازگشت به کربلا. این کتاب با هدف ارائه اطلاعات کاربردى براى استفاده روحانیان در منبر مجالس روز اربعین نگاشته شده است.
 
 نویسنده، ماجراهاى تاریخى را از زمان شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورا پى گرفته است. وى سرگذشت اسیران اهل بیت(علیهم السلام) را در مسیر کربلا تا شام، به همراه وقایع اتفاق افتاده در راه و نیز نقل خطبه هاى امام على بن الحسین(علیهما السلام) و حضرت زینب(علیها السلام) در دربار عبیدالله ابن زیاد در کوفه و یزید طرح کرده است.
 
 در متن کتاب، از اشعارى استفاده شده و در بخش دوم کتاب، شعرهایى از ادبیات مردمى عربى درباره اربعین و مصایب کاروان اسراى کربلا به چاپ رسیده است. مطالب کتاب، بدون اشاره به منابع نقل شده و استفاده شده، در پایان کتاب بدون درج اطلاعات کتاب شناختى، فهرست شده است.
 

نور المبین فی شرح زیارة الاربعین

مهدى تاج الدین (25)، قم، دارالانصار، 1384، زبان عربى، وزیرى، 248 ص.
 
این کتاب، شرح زیارت اربعین امام حسین(ع) است. نویسنده در این کتاب، بعد از طرح مباحثى درباره فضیلت و اهمیت و آداب زیارت اربعین و اسرار عدد چهل، به شرح فرازهاى زیارت مخصوصه اربعین حسینى پرداخته است.
 
 در این کتاب هر جمله از زیارت، به طور جداگانه شرح داده شده و معناى واژگان و جملات و اشارات تاریخى، بررسى شده است.
 

درسنامه اربعین

مجید جعفرپور (26)، قم، بیت الاحزان، 1390، وزیرى، 256ص.
 
این کتاب، شامل گفتارهایى است در تحلیل و تبیین بخش هایى از تاریخ اسلام و زندگانى امامان شیعه(علیهم السلام). کتاب از چهار بخش مجزا تشکیل شده است که هر یک به موضوعى مى پردازد. بخش اول کتاب به اربعین حسینى اختصاص یافته است.
 
 در این بخش، بعد از بحث درباره کاربرد مفهوم اربعین در فرهنگ اسلامى و آیات و روایات، زیارت اربعین حسینى و فضیلت و ثواب آن طرح شده و اولین زیارتن.
 
اربعین از سوى جابر بن عبدالله انصارى گزارش شده است. نویسنده در ادامه، از علل قیام حسینى سخن رانده و جهل را عامل اصلى گمراهى مسلمانان دانسته و به نقش آیین اربعین در زنده نگاه داشتن نهضت حسینى اشاره کرده است.
 
در ادامه کتاب، گوشه هایى از تاریخ زندگى پیامبر اسلام(ص) و نقش یهودیان در ماجراهاى تاریخ اسلام و اتفاقات روزهاى آخر زندگى پیامبر(ص) و ماجراى سقیفه، بررسى شده است.
 
فصل سوم کتاب درباره زندگى امام حسن(ع) و تحلیل رفتار سیاسى آن حضرت در صلح با معاویه است و فصل چهارم، زندگى امام رضا(ع) و ماجراى ولیعهدى آن حضرت را بررسى مى کند.
 

از کربلا تا مدینه

مرثیه جانسوز وقایع پس از عاشورا
احمد بحرینى دشتى (27)، قم، عصر ظهور، 1384، وزیرى، 352ص.
 
مجموعه اى از مراثى شهداى کربلا و مصایب اهل بیت(علیهم السلام) در روزهاى بعد از عاشوراست. این کتاب که اقتباس و بازسازى بخش هایى از کتاب محرق القلوب، نوشته ملا محمدمهدى نراقى است، مصایب اسراى اهل بیت(علیهم السلام) را در مسیر حرکت از کربلا به سوى شام و بازگشت ایشان به کربلا و سپس مدینه روایت مى کند.ت.
  
در ابتداى هر بخش که مربوط به واقعه اى از وقایع عاشورا و بعد از آن است، مباحث تاریخى به طور مقدماتى طرح شده و سپس اشعار و مراثى آمده است.
 
روایات تاریخى کتاب، مستند به منابع تاریخى و روایى شیعه شده و در مواردى که اختلاف نظرهایى درباره حوادث و وقایع وجود دارد، نظر نویسندگان مختلف طرح شده است.
 
 بخشى از کتاب، به وقایع روز اربعین اختصاص دارد که اشعارى گویاى، حال جابر بن عبدالله و اهل بیت(علیهم السلام) در بازگشت به کربلا را روایت مى کند.
 
 نویسنده در این بخش، اشاره اى اجمالى به اتفاقات تاریخى مربوط به این واقعه و اختلاف پژوهشگران درباره بازگشت کاروان به کربلا دارد.
 

فلسفۀ زیارت الاربعین

عدنان ساعدى، قم، بزم قلم، 1392، زبان عربى، جیبى، 48 ص.
 
کتابچه اى است شامل زیارتنامه اربعین امام حسین(ع) و شرح فضایل و آداب آن. نویسنده در این کتاب، در مورد اهمیت زیارت از نظر فکرى و اعتقادى سخن رانده و روایاتى در باب فضایل و ثواب زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین نقل کرده است.
 
نویسنده همچنین در مورد استحباب پیاده روى براى زیارت امام حسین(ع)، استدلال کرده است. در ادامه کتاب، متن زیارت اربعین امام حسین(ع) به چاپ رسیده است.
 

مسیرة الاربعین الحسینیة

علی حسین الخباز، کربلاء، قسم الشؤون الفکریة و الثقافیة فی العتبة العباسیة المقدسة، 2012م، زبان عربی.
داستانى است که پیاده روى یک خانواده عراقى را براى زیارت ضریح امام حسین(ع) در روز اربعین روایت مى کند. این داستان که از زبان پدر خانواده روایت شده، شرحى است .
 
از اتفاقاتى که در طول راه براى زائران پیش مى آید. نویسنده در قالب داستان، تصاویرى از اتفاقات مسیر پیاده روى را به تصویر کشیده و توصیفاتى از گروه هاى مختلف قومى و دینى که در پیاده روى شرکت دارند، نذرى هایى که در مسیر، بین زائران پخش مى شود، حس و حال زائران و سختى ها و دشوارى هاى راه ارائه داده است.
 

سریر اشک

به کوشش سید محمد (عارف) موسوى نژاد، قم، مجمع ذخائر اسلامى، وزیرى، 178ص.
این اثر، مجموعه اى از اشعار و مراثى با موضوع اربعین حسینى است. این مجموعه شامل نوحه هایى است که قبلاً از سوى مداحان اهل بیت(علیهم السلام) استفاده شده است.
 
 اشعار مجموعه، دسته بندى موضوعى دارد و مراثى هر یک از شخصیت هاى عاشورایى و یاران امام حسین(ع)، در بخش مربوط به آن شخص، طبقه بندى شده است.
 
بیشتر اشعار این مجموعه، مربوط به واقعه عاشوراست و اشعارى که از صفحه 131 کتاب به بعد به چاپ رسیده، متناسب با وقایع روزهاى پس از عاشوراست.
 
روز یازدهم، دفن شهدا، از کربلا تا کوفه و از کوفه تا شام، حضرت رقیه(علیها السلام)، حضرت زینب(علیها السلام) و اربعین، از جمله عناوین فصل هاى این بخش از کتاب است.
 

پی نوشت:

1.این کتاب در سال 1388 از سوى همین ناشر، تجدید چاپ شده است1.
2. از دیگر آثار نویسنده: تأملى در نهضت عاشورا؛ تاریخ تشیع در ایران؛ تاریخ سیاسى اسلام؛ حیات فکرى و سیاسى امامان2.
3.از دیگر کتاب هاى نویسنده: خورشید کربلا، سیماى امام حسین(ع) و نهضت حسینى در منابع اهل سنت؛ حجر اسماعیل در نگاه قرآن،روایات، فقه و تاریخ؛ نمى از یم: شرحى کوتاه بر دعاهاى روزانه ماه مبارک رمضان.
4..ق 1273-1341
5.متولد 1375قمرى. از دیگر آثار نویسنده: اجماع از منظر نقد و نظر؛ اسرار ملکوت (مقدمه شرح حدیث عنوان بصرى از امام صادق(ع)؛ افق وحى (نقد نظریه دکتر درباره وحى).
6.ترجمه عربى این اثر با عنوان الاربعین فى التراث الشیعى، از سوى انتشارات دارالمحجة البیضا، در بیروت به سال 1431 ه .ق به چاپ رسیده است.
7.متولد 1339. از دیگر آثار نویسنده: ره توشه حرم یار، ویژه عتبات عالیات؛ زیباترین گل گلزار نبى (دفاعیه از حضرت فاطمه(علیها السلام)؛ الگوى دادرسى (لوایح و آراء فاخر قضایى)؛ رفتار و گفتار معصومین(علیهم السلام)
8.از دیگر آثار نویسنده: غدیر در قرآن؛ گریه بر سالار شهیدان چرا؟؛ زلالى از کوثر غدیر.
9.از دیگر آثار نویسنده: اسرار و آثار سقیفه بنى ساعده؛ امامت صالحان.
10.ویراست پیشین این اثر با عنوان «همراه با آل على(ع) (از عاشورا تا اربعین)، از سوى انتشارات امیرکبیر در سال 1379 به چاپ رسیده بود.
11.از دیگر آثار نویسنده: راز شبانه یا خلوت عشاق.
12.متولد: 1291ش. از مبارزان انقلاب اسلامى در دوره پهلوى و امام جمعه تبریز که در سال 1358 به دست گروه فرقان به شهادت رسید. از دیگر آثار نویسنده: شرح کتاب جنة الماوى، نوشته محمد حسین کاشف الغطاء؛ تحقیق کتاب اللوامع الالهیة فى المباحث الکلامیة؛ شرح کتاب انیس الموحدین.
13.این کتاب در سال 1390 از سوى سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تجدید چاپ شده است. تلخیصى از این کتاب تحت عنوان نخستین اربعین در کربلا، به نگارش مهدى شمس الدین از سوى شوراى سیاستگذارى ائمه جمعه در سال 1375 به چاپ رسیده است.
14.متولد 1314ش. از دیگر آثار نویسنده: عاشورا: انگیزه، شیوه و بازتاب.
15.متن کتاب در مجموعه اى با عنوان «مجموعه مقالات در زمینه عاشورا، اربعین و نوروز»، به قلم نویسنده، از سوى انتشارات شیعه شناسى به سال 1392ش، منتشر شده است.
16.تولد 1287، وفات 1378ش.
17.متولد 1333ش. از دیگر آثار نویسنده: ادبیات پایدارى، آیینه در کربلاست.
18.از دیگر آثار نویسنده: احکام عبادات؛ اساس المسائل و الاحکام؛ تفسیر سوره شمس.
19.از دیگر آثار نویسنده: زندگانى حضرت محمد(ص) با زندگانى حضرت خدیجه(علیها السلام) و زندگانى حضرت فاطمه(علیها السلام)
20.متولد 1955م. از دیگر آثار نویسنده: مقتل الامام الحسین من ملکوت النهضة الحسینیة؛ الیقظة الانسانیة فى مفاهیم الاسلامیة؛ موسوعة رسالات الاسلامیة؛ اخلاق الانبیاء فى قرآن الکریم.
21.از دیگر آثار نویسنده: خطبه پیامبر اسلام(ص) در غدیر خم؛ فضیلت ماه رجب و دعاى ام داوود و احکام اعتکاف.
22.از دیگر آثار نویسنده: ره توشه سعادت.
23.متولد 1331ش. از دیگر آثار نویسنده: مصائب الامام حسن المجتبى؛ مقتل سید الشهداء(ع) و اهل بیته النجباء.
24. این اثر در سال 1380 از سوى انتشارات الشریف رضى به چاپ رسید.
25.. از دیگر آثار نویسنده: مجالس المرضیه فى الایام الفاطمیه؛ المجالس الزینبیه؛ فى ظلال شهر الرمضان.
26.متولد 1355ش. از دیگر آثار نویسنده: درسنامه فاطمى؛ اشارات قرآن و سالار شهیدان.
27.از دیگر آثار نویسنده: خطبه رسول خدا(ص) در غدیر خم؛ مقتل لاله ها: مجموعه مراثى عترت.
 

منابع:

مجموعه مقالات اربعین [کتاب] جمعی از نویسندگان پژوهشکده حج و زیارت:تهران: نشر مشعر، 1394.
نویسنده مقاله: کامران محمدحسینى