مراسم گِل‌مالی
گِل‌مالی یا خَرَه‌گیری از رسوم عزاداری در ماه محرم در مناطق غربی ایران است که بیشتر در لرستان و ایلام برگزار می‌شود. در این مراسم عزاداران لباس و بدن خود را آغشته به گل می‌کنند و پس از آن به سینه‌زنی و عزاداری می‌پردازند. این مراسم در آثار ملی ایران ثبت شده است. آیین گل‌مالی یا به زبان محلی: خره‌گیری، (یا خره‌گیری عاشورایی) یکی از سنت‌های عزاداری در ماه محرم در مناطق غربی ایران خصوصا لرستان و ایلام است. زنان و مردان عزادار در این مراسم، به نشانه عزاداری در ماه محرم، سر، لباس، چادر و حتی در مواردی، عکس یا سنگ‌قبر درگذشتان را گل‌مالی می‌کنند. در بررسی ثبت ملی این مراسم، اختلاف نظر وجود داشت و ثبت ملی آن موکول به استفتاء از مراجع تقلید شد. و سرانجام این مراسم، با شماره ثبتی ۵۳ جزو فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. گزارش شده‌است که گل‌مالی اوج عزاداری در فرهنگ لرها محسوب می‌شود.(«نگاهی به پیشینه و فلسفه «گِل‌مالی» لرستانی‌ها»، خبرگزاری فارس).

مراسم گِل‌مالی قدمت هزار ساله
این رسم را در لرستان، با دیرینه‌ای هزار ساله دانسته‌اند. در گذشته به‌ دلیل کمبود پارچه مشکی به‌عنوان نماد عزا، مردم پارچه کوچک سیاهی را می‌بریدند و آن را با گل بر روی شانه خود نصب می‌کردند. در منطقه لرستان، این آیین پیش‌تر در هر عزایی مورد توجه بود.در منابع کهن، از گل‌مالی در سوگ سیاوش (تاریخ ایران باستان) سخن به میان آمده‌است. فردوسی شاعر حماسه‌سرای ایرانی نیز از خاک‌ بر سر ریختن در عزا در ایران باستان اشعاری سروده است. در دیوان حافظ نیز گل‌مالی بر سر نمادی از عزاداری قلمداد شده است.

نحوه‌ی مراسم گِل‌مالی
این آئین خاص دارای چند مرحله است که از روز هفتم محرم موسوم به روز تراش عباس شروع می‌شود و تا بعد از شام غریبان ادامه دارد. در روز تراش عباس، عزاداران پس از استحمام و اصلاح، لباس تمیز می‌پوشند. و در روز تاسوعا تدارک برگزاری مراسم گل‌مالی در میدان‌های شهر دیده می‌شود و سپس در روز عاشورا آیین گل‌مالی آغاز می‌شود. در فصل زمستان، برای گرم کردن عزاداران و خشک شدن گل‌ها در این مراسم، از هیزم و آتش استفاده می‌شود. این هیزم‌ها بعضا از طریق نذر تأمین می‌شود. در گذشته از تشت برای گل‌مالی استفاده می‌کردند اما امروزه به‌خاطر جمعیت بالای عزاداران، از حوضچه گل استفاده می‌شود.

مراسم گِل‌مالی در بروجرد
در بروجرد در صبح عاشورا و هم‌زمان با طلوع آفتاب، در محل تجمع هر یک از دسته‌های عزادار، دیگ‌های مسی برای جوشاندن گِل و آماده‌سازی مواد گِلی تدارک دیده می‌شود. در مراسم گِل‌مالی یا خَرَه‌گیری عزاداران قدری از گِل را به لباس، ریش، مو و گونه خود می‌مالند. دسته‌های عزادار از ابتدای صبح در کوچه و خیابان‌ها روانه مجالس عزاداری می‌شوند و در هر مجلس سینه زنی می‌کنند. به نوشته کتاب «تذکره حسین حزین»، گِل گیرندگان که به آن‌ها خَرَه‌گیر گفته می‌شود به‌طور عمده پیرمردان و سالمندان بوده‌اند که در دسته‌های سینه زنی در جلوی هیئت قرار می‌گرفته‌اند و خه‌ره گیران بی ریاترین سینه زنان بوده‌اند.

در صفحه ۱۸۳ تذکره حزین آمده است:
این دسته اغلب پیرمردان و سالمندان بودند، روز عاشورا هر یک قطیف بسته از کمر تا پائین، سپس تمام بدن را گل گرفته حتی سر و صورت و ریش و گردن، همه با هم وارد مجلس در حالی که دستها یک نواخت بسر کوفته و پائین آورده به سینه خود می‌زدند.(حزین بروجردی، حسین (۱۳۸۰). تذکره حسین حزین یا دورنمایی از شهرستان بروجرد).

نوحه دسته‌های عزا
1)نوحه دسته‌های عزا به‌طور معمول با این وزن بود:
ای کشته لب تشنه مادر، کفنت کو / بر پیکر صد چاک بگو پیرهنت کو

2)یا قطعه زیر را که  میرزا عبدالکریم واصف بروجردی سروده می‌خوانند:
عزیزان قتل شاهان است امروزحسین تا چاشت مهمان است امروز
گلوی نازک و بی شیر اصغـــرنشـــــــان تیر عدوان اسـت امـروز

گرمابه‌های رایگان در روز عاشورا
گرمابه‌های عمومی بروجرد در روز عاشورا رایگان هستند و سینه زنان نزدیک ظهر به گرمابه رفته و پس از قدری سینه زنی، گل از تن خود می‌شویند و لباس‌های تمیز می‌پوشند.(حزین بروجردی، حسین (۱۳۸۰). تذکره حسین حزین یا دورنمایی از شهرستان بروجرد).

ثبت آیین‌های عاشورایی
سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری در ایران، متولی ثبت آیین‌های عاشورایی است. تا سال ۱۳۹۱ش، بیش از ۱۹۰ آیین عاشورایی به ثبت ملی رسیده بود. پیش از ثبت شدن یک آیین عاشورایی، علمای مسلمان درباره آن اظهار نظر کرده و پس از تایید آنان، آیین به ثبت ملی می‌رسد. یکی از اهداف این اقدام، جلوگیری از خرافه‌گرایی است.(«ثبت فرهنگ و آئین‌های عاشورایی مانع گسترش خرافه‌گرایی می‌شود»،‌ ایرنا.)

© کلیه حقوق متعلق به پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.