کمک تغذيه به درمان زخم هاي معده و روده

ويژگي ها و مقايسه بين زخم هاي معده و دوازدهه (ابتداي روده کوچک) :
 

اگرچه زخم هاي معده در هر قسمت از بافت آن ايجاد مي شوند، ولي اغلب اوقات اين زخم ها در امتداد انحناي کوچک تر معده به وجود مي آيند. با افزايش سن، زخم هاي معده عموماً با التهاب گسترده معده، التهاب سلول هاي توليد کننده اسيد و تحليل سلول هاي توليد کننده آنزيم پپسين همراه مي باشند. در بعضي موارد زخم معده به رغم توليد نسبتاً کم اسيد پيشرفت مي کند. کندي حرکات معده، کندي جريان خون معدي و افزايش ريفلاکس دوازدهه در زخم معده عموميت داشته و در صورت بروز اين شرايط، شدت جراحت معده افزايش مي يابد. احتمال خونريزي مرگ و مير در موارد زخم معده بيشتر از زخم دوازدهه است. زخم دوازدهه با افزايش قابل ملاحظه ترشح اسيد، ترشح شبانه اسيد و کاهش ترشح بي کربنات همراه است.
اغلب زخم هاي دوازدهه در چند سانتي متر ابتداي برآمدگي قسمتي که بلافاصله زير پيلور مي باشد، به وجود مي آيند. انسداد راه خروجي معده در اثر زخم دوازدهه بيشتر از زخم معده اتفاق مي افتد و تغيير غيرطبيعي در سلول هاي معدي (مثل جايگزيني سلول هاي پرزدار دوازدهه با سلول هاي مخاطي معده) در اثر زخم دوازدهه مرتبط با H پيلوري اتفاق مي افتد.

درمان پزشکي زخم ها :
 

زخم هاي پپتيکي:
 

از آنجايي که اولين علت التهاب معده زخم پپتيک، عفونت H پيلوري است، توجه اصلي درمان در اغلب موارد، ريشه کني اين ارگانيسم مي باشد. به علت وجود گونه هاي متنوع ارگانيسم در تمام دنيا و مقاومت نسبي آن، پروتوکل دارويي معمولاً شامل استفاده از 2 نوع آنتي بيوتيک به همراه بيسموت يا مهار کننده پمپ پروتون است. در حال حاضر پروتوکل هاي درمان شامل ترکيبي از تتراسايکلين، مترونيد ازول، آموکسي سيلين، کلاري ترومايسين مي باشد. بيسموت و مهار کننده هاي پمپ پروتون مثل امپرازول يا لانزو پرازول رشد H پيلوري را مهار مي کنند و در مقايسه با مصرف آنتي بيوتيک ها به تنهايي تأثير بيشتري در درمان عفونت دارند. استعمال دخانيات، مصرف الکل، داروهاي ضد التهابي غير استروئيدي (NSAIDS) مانند استامينوفين و همچنين ديگر داروهاي ضدالتهابي مانند اسپرين، از جهات مختلف با روند درمان زخم تداخل پيدا کرده و احتمال بروز عوارض گوناگون را افزايش مي دهند.

زخم هاي ناشي از استرس:
 

زخم هاي ناشي ازاسترس مي تواند به عنوان يکي از عوارض سوختگي شديد، تروما، جراحي، شوک، نارسايي کليه و راديوتراپي ايجاد گردد. نگراني اصلي در اين گونه زخم ها، احتمال خونريزي آنهاست. ايسکمي معده به عنوان علت اصلي شناخته مي شود، ولي تغييرات ديواره مخاطي، ريفلاکس اسيد صفراوي و آنزيم هاي پانکراس نيز در اين زمينه نقش دارند. مکانيسم هاي حقيقي هنوز به طور کامل شناسايي نشده اند. جهت پيشگيري از بروز زخم استرسي در بيماران در معرض خطر از داروهاي مثل مهارکننده هاي پمپ پروتون، بلوکرهاي گيرنده H2، آنتي اسيدها و ساير داروها استفاده مي شود.
زخم استرسي که با خونريزي همراه است، مي تواند علت اصلي مرگ در بيماران با وضعيت بحراني باشد. آنتي اسيدها و مهار کننده هاي ترشح اسيد بهترين دارو براي اين نوع بيماران هستند. بيشترين تلاش جهت پيشگيري از زخم هاي ناشي از استرس، محدوديت شرايطي است که سبب افت فشارخون، ايسکمي، اختلالات تنفسي و اختلالات لخته شدن مي شود. به علاوه در صورت امکان، اجتناب از مصرف دوزهاي بالاي کورتيکو استروئيدها نيز مفيد است.

زخم هاي مرتبط با مصرف داروهاي مسکن غيراستروئيدي (NSAIDS):
 

اولين شيوه در درمان زخم هاي مرتبط با مصرف NSAIDS، در صورت امکان اجتناب از مصرف دارو يا کاهش دوز مصرفي آن مي باشد. از آنجا که تعداد قابل ملاحظه اي از افراد مبتلا به زخم در اثر استفاده از NSAIDS، هم زمان دچارعفونت H پيلوري نيز هستند. ريشه کني اين ارگانيسم نيز يکي ديگر از اهداف درمان مي باشد. به اين منظور، داروهاي مهار کننده پمپ پروتون و آنتاگونيست هاي گيرنده H2 جهت درمان توصيه مي شوند. در حال حاضر، روش هاي پيشگيري از زخم در افراد در معرض خطر (مثل سالمندان، افرادي که سابقه زخم پپتيک در گذشته داشته اند و کساني که داروهاي ضد انعقاد و کورتيکو استروئيد دريافت مي کنند) در دست مطالعه و بررسي است.

کمک تغذيه به درمان زخم ها:
 

طي چندين دهه، عوامل رژيمي و تغذيه اي به عنوان عوامل مؤثر در سبب شناسي و درمان بيماري هاي سوءهاضمه، التهاب معده و زخم پپتيک شناخته شده ولي کمتر به آنها توجه شده است. پس از شناخت H پيلوري به عنوان يکي از علل مهم اين بيماري ها، نقش رژيم و وضعيت تغذيه اي مجدداً موردتوجه قرار گرفت. غذاهاي پروتئيني موقتاً ترشح معده را بافري مي کنند، ولي از طرفي باعث تحريک ترشح گاسترين و پپسين نيز مي شوند. مصرف شير و خامه که سابقاً براي کنترل زخم پپتيک از لحاظ پوشاندن ديواره معده مورد توجه بود، اکنون ديگر به عنوان يک روش درماني محسوب نمي شوند. در مطالعات حيواني شير و خامه تأثير محافظتي در برابر ايجاد زخم پپتيک داشته ولي ساير غذاها در اين ارتباط مورد آزمايش قرار نگرفته اند.
اسيديته غذاها قبل از خوردن اهميت درماني کمي دارد، مگر براي بيماراني که مبتلا به زخم دهان يا مري مي باشند. اغلب غذاها در برابر PH طبيعي معده که حدود 1 تا 4 است، اسيديته کمي دارند. PH آب پرتقال و گريپ فروت حدود 3/2 تا 3/6 و PH نوشابه هاي غير الکلي تقريباً 2/8 تا 3/5 مي باشد. احتمالاً براساس اسيديته، آب ميوه ها و نوشابه هاي غير الکلي عامل زخم پپتيک يا عامل مداخله گر در بهبودي نيستند. برخي بيماران با خوردن غذاهاي اسيدي دچار ناراحتي مي شوند، ولي اين مسأله به طور جدي در بيماران ثابت نشده است. در بعضي افراد علائم ناراحتي ممکن است به شکل سوزش قلب بروز کند. مصرف مقادير زيادي الکل به هر شکل مي تواند سبب ايجاد آسيب ظاهري مخاط و وخيم تر شدن بيماري موجود يا تداخل با معالجه زخم پپتيک شود.
مصرف قهوه و کافئين موجب ترشح اسيد و کاهش فشار اسفنگتر تحتاني مري مي گردد؛ اما هيچ دليل قطعي مبني بر تأثير آنها در بروز زخم پپتيک وجود ندارد.
مصرف زياد بعضي ادويه ها ترشح اسيد معده را افزايش داده و موجب ايجاد ضايعات سطحي کوچک و زودگذر التهاب لايه مخاط داخلي و نفوذپذيري و حرکات تغيير يافته دستگاه گوارش مي شود. در اين ميان، بيشترين تحريک کننده ها فلفل قرمز، فلفل هندي و فلفل سياه مي باشند. مقادير کم فلفل قرمز از طريق تحريک توليد موکوس مي تواند حفاظت مخاطي را افزايش دهد؛ ولي مقادير زياد آن به ويژه اگر همراه با الکل يا ساير مواد محرک مصرف شود، باعث، آسيب سطحي در مخاط مي شود. با وجود ارتباط مشخصي که بين مصرف غذاهاي تند و محرک با درد و ناراحتي شکمي و ايجاد تغييرات مخاطي به دنبال مصرف مقادير زياد آنها وجود دارد، مصرف غذاهاي تند و پرادويه در رژيم معمول غربي به عنوان عامل تأثيرگذار بر روند بهبودي زخم پپتيک شناخته نشده است. درصد کمي از عدم تحمل ها نسبت به انواع ادويه هاي تند، به پاسخ هاي ويژه آلرژيک ارتباط دارد. در مورد مصرف طولاني مدت ادويه ها به عنوان عوامل محافظت کننده يا آسيب رساننده، هنوز به خوبي مطالعه نشده است.
از آنجايي که پروستاگلاندين هاي مشتق شده از اسيدهاي چرب امگا-3 و امگا-6 در بروز التهاب، ايمني و فيزيولوژي حفاظت سلولي مخاط دستگاه گوارش نقش دارند، استفاده از آنها در درمان عفونت H پيلوري و ضايعات معدي مورد توجه است. اسيدهاي چرب امگا-3 در صورتي که به مدت طولاني در معرض هوا وعوامل اکسيد کننده نبوده و در نتيجه از پروکسيداسيون چربي ها مصون بوده باشند، خواص ضدالتهابي داشته و باعث حفاظت از آسيب به لايه مخاطي در برابر عوامل تحريک کننده مثل داروها و عفونت H پيلوري مي شوند.
مطالعات اپيدميولوژيک و مطالعات حيواني ارتباط بين رعايت رژيم مناسب (شامل دريافت مواد مغذي، سبزي و ميوه و فيبر غذايي کافي) با کاهش عوارض حاصل از عفونت H پيلوري را نشان داده اند. سوءتغذيه ناشي از کمبود ريزمغذي ها و يا سوءتغذيه ناشي از کمبود انرژي ـ پروتئين، مي تواند بر تقسيم سلولي از جمله سلول هاي دستگاه گوارش، تأثير منفي گذاشته و موجب آسيب و تأخير در بهبودي زخم شود. به طورکلي شرايط تغذيه اي مناسب و با کيفيت خوب، از بروز زخم پپتيک جلوگيري کرده و در تأمين سلامت نقش بسزايي دارد.
افراد تحت درمان در بيماري هايي مثل التهاب معده و زخم پپتيک بايد از مصرف زياد بعضي ادويه ها، الکل و قهوه (هم کافئينه و هم غير کافئينه) اجتناب کرده و يک رژيم غذايي با کيفيت خوب و حاوي مکمل ها جهت جبران کمبودهاي مواد مغذي داشته باشند. بيماراني که دچار انسداد مجراي معدي هستند (به خصوص اگر دچار مشکلات دنداني يا داراي دندان مصنوعي نيز باشند)، به خوب و کامل جويدن غذا و اجتناب از خوردن غذاهاي سفت و پوسته دار که شکستن و خرد کردن آنها مشکل است، توصيه مي شوند.
تعداد وعده هاي موضوعي قابل بحث در درمان بيماري زخم پپتيک است. وعده هاي کوچک و مکرر از طرفي باعث ايجاد احساس راحتي، کاهش احتمال ريفلاکس اسيد و تحريک جريان خون معدي گشته و از طرف ديگر مي توان توليد خالص اسيد را افزايش دهد. يک توافق کلي بر اين مسأله وجود دارد که افراد دچار بيماري به جهت پيشگيري از افزاييش توليد اسيد بايد از خوردن وعده هاي غذايي بزرگ و حجيم، ناشي از استرس، تغذيه مداوم و دوره اي و تغذيه زودرس بعد از جراحي به حفاظت از لايه مخاطي و گردش خون گوارشي کمک مي کند و خطر زخم ناشي از استرس را کاهش مي دهد.
منبع: ماهنامه دنياي تغذيه - ش 85
/خ