در جستجوی حصار الهی: طلب یاری الهی بر پاک‌دستی در برابر ستمکار

مقدمه:

صحیفه سجادیه، مأمن دل‌های شکسته و مرهم جان‌های خسته است. این مجموعه دعایی، نه صرفا مجموعه‌ای از واژه‌ها، بلکه تجلی‌گاه معنویت، اخلاق و عرفان ناب محمدی است. 

فراز "اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا تُسَوِّغْ لَهُ ظُلْمِی، وَ أَحْسِنْ عَلَیْهِ عَوْنِی، وَ اعْصِمْنِی مِنْ مِثْلِ أَفْعَالِهِ، وَ لَا تَجْعَلْنِی فِی مِثْلِ حَالِهِ" از دعای چهاردهم، بیانگر درخواست‌های عمیق و چندلایه مظلوم از خداوند است. 

این فراز از این دعای شریف، ضمن تأکید بر لزوم حمایت الهی از مظلوم، خواستار جلوگیری از ادامه ظلم و حفظ جان و آبروی مظلوم است. 

در این تحلیل، با استناد به آیات قرآن کریم، به تبیین مفهوم تسویغ ظلم، یاری الهی، عصمت از گناه، و لزوم حفظ کرامت انسانی می‌پردازیم.
 

متن و ترجمه فراز دعا:

(۷) اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا تُسَوِّغْ لَهُ ظُلْمِی، وَ أَحْسِنْ عَلَیْهِ عَوْنِی، وَ اعْصِمْنِی مِنْ مِثْلِ أَفْعَالِهِ، وَ لَا تَجْعَلْنِی فِی مِثْلِ حَالِهِ

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و ستم‌کار را رخصت ستم بر من مده و یاری‌ات را نسبت به من، در برابر او نیکو قرار ده؛ و مرا از دست زدن به کارهایی مانند کار او حفظ کن و در حالتی مانند حال او قرار مده.

 

شرح و تحلیل فراز دعا:

این فراز، مانند سایر فرازهای صحیفه سجادیه، با صلوات بر پیامبر و آل او آغاز می‌شود. صلوات، نه تنها نشان‌دهنده محبت و احترام، بلکه وسیله‌ای برای برکت و استجابت دعاست. پس از صلوات، درخواست‌های اصلی دعاء مطرح می‌شوند:

* "وَ لَا تُسَوِّغْ لَهُ ظُلْمِی" (و ستم‌کار را رخصت ستم بر من مده): 
این درخواست، به معنای سلب اجازه و رخصت از ستمگر برای ادامه ظلم و ستم است. مظلوم، از خداوند می‌خواهد که ستمگر را از ارتکاب ظلم بازدارد و مانع از ادامه این عمل شنیع شود.

* "وَ أَحْسِنْ عَلَیْهِ عَوْنِی" (و یاری‌ات را نسبت به من، در برابر او نیکو قرار ده): 
این درخواست، به معنای تأیید و تقویت مظلوم با یاری الهی است. مظلوم، از خداوند متعال می‌خواهد که او را با یاری خود، در برابر ظلم و ستم ستمگر، تقویت کند.

* "وَ اعْصِمْنِی مِنْ مِثْلِ أَفْعَالِهِ" (و مرا از دست زدن به کارهایی مانند کار او حفظ کن): 
این درخواست، به معنای حفظ مظلوم از انتقام‌جویی و ارتکاب اعمالی مشابه ستمگر است. مظلوم، از خداوند متعال می‌خواهد که او را از تسلیم شدن در برابر احساسات منفی و انجام اعمالی که او را به سطح ستمگر پایین می‌آورد، حفظ کند.

* "وَ لَا تَجْعَلْنِی فِی مِثْلِ حَالِهِ" (و در حالتی مانند حال او قرار مده): 
این درخواست، به معنای حفظ کرامت و شرافت مظلوم است. مظلوم، از خداوند متعال می‌خواهد که او را از قرار گرفتن در موقعیتی مشابه ستمگر، یعنی سقوط در ورطه ظلم و بی‌رحمی، حفظ کند.
 

استنادات قرآنی:

آیات متعددی در قرآن کریم، به این مفاهیم اشاره دارند. در ادامه به برخی از این آیات اشاره می‌شود:
 

۱. «لَا تُسَوِّغْ لَهُ ظُلْمِی»: سلب اجازه و رخصت ظلم از ستمگر

* آیه ۱۱۲ سوره آل‌ عمران:
«ضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الذِّلَّةُ أَیْنَ مَا ثُقِفُوا إِلَّا بِحَبْلٍ مِنَ اللَّهِ وَحَبْلٍ مِنَ النَّاسِ وَبَاءُوا بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الْمَسْکَنَةُ…»
«هر کجا یافته شوند، به خوارى دچار شده‌اند -مگر آنکه به پناه امان خدا و زینهار مردم [روند]- و به خشمى از خدا گرفتار آمدند، و [مُهر] بینوایى بر آنان زده شد…»

توضیح: این آیه تأکید می‌کند تنها مجوزی که کسی بر دیگری تسلط یا فرصت ظلم می‌یابد، از جانب خداوند متعال و در چارچوب حکمت اوست. اگر خدا اجازه ندهد، کسی نمی‌تواند بر دیگری ظلم کند. مطابقت مضمون با منع ستم و رخصت ظلم در دعا کاملاً روشن است.
 

۲. «وَ أَحْسِنْ عَلَیْهِ عَوْنِی»: یاری الهی به مظلوم

* آیه ۶۰ سوره حج: 
«ذَلِکَ وَمَنْ عَاقَبَ بِمِثْلِ مَا عُوقِبَ بِهِ ثُمَّ بُغِیَ عَلَیْهِ لَیَنصُرَنَّهُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ»
«این [را به یاد داشته باش] و هر که همان گونه که به او ستم شده انتقام گیرد، آنگاه دوباره بر او تعدی شود، قطعاً خدا او را یاری خواهد کرد. بی‌گمان خدا بس آمرزنده و آمرزگار است.»

توضیح: آیه به صورت صریح وعده داده خداوند مظلوم را یاری می‌کند. مضمون دعا (تقاضای عون و یاری الهی برای مظلوم) با وعده نصرت الهی در مقابل ظلم هماهنگ است.
 

۳. «وَ اعْصِمْنِی مِنْ مِثْلِ أَفْعَالِهِ»: حفظ از آلوده شدن به ظلم و انتقام

* آیه ۸ سوره مائده:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى…»
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! استوار برای خدا و گواهانی به دادگری باشید، و البته نباید دشمنی گروهی، شما را بر آن دارد که عدالت نورزید. عدالت ورزید که آن به تقوا نزدیک‌تر است…»

توضیح: این آیه به ‌شدت بر حفظ عدالت حتی در برابر دشمن و ظالم پافشاری می‌کند و هشدار می‌دهد که نباید ظلم دیگران ما را به همان کار و مقابله به مثل ناحق بیفکند. مضمون «اعصمنی من مثل أفعاله» در دعا عینا همین اصل قرآنی عدالت است.
 

۴. «وَ لَا تَجْعَلْنِی فِی مِثْلِ حَالِهِ»: قرار نگرفتن در وضعیت ظلم و سقوط معنوی

* آیه ۶۳ سوره فرقان:
«وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا»
«و بندگان خدای رحمان، کسانی‌اند که با آرامش بر زمین راه می‌روند و چون نادانان آنان را خطاب کنند، به ملایمت پاسخ دهند.»

توضیح: قرآن کریم مؤمن را به دوری از روش‌های تند و پاسخ متقابل به ظلم فرا می‌خواند. در دعا هم درخواست می‌شود که فرد در وضعیت معنوی و اخلاقی ظالم قرار نگیرد و شأن بندگی خود را حفظ کند.
 

جمع‌بندی و نکات تکمیلی:

این فراز از دعای چهاردهم صحیفه سجادیه، چکیده‌ای از درخواست‌های یک مظلوم و بیانگر حکمت الهی در مواجهه با ظلم و ستم است. 

این فراز، با تأکید بر سلب رخصت ظلم از ستمگر، تأیید مظلوم با یاری الهی، حفظ او از انتقام‌جویی، و حفظ کرامت او، راهی برای مقابله با ظلم و رسیدن به آرامش و امنیت ارائه می‌دهد.
 

با توجه به این فراز، می‌توان نتیجه گرفت که:

* خداوند، حامی مظلومان و مخالف ستمگران است.

* یاری الهی، می‌تواند به مظلومان در برابر ظلم و ستم، قدرت و توان دهد.

* انتقام‌جویی و ارتکاب اعمالی مشابه ستمگران، تنها باعث افزایش ظلم و ستم می‌شود.

* حفظ کرامت و شرافت، یکی از مهم‌ترین اصول اخلاقی در مواجهه با ظلم است.

* مؤمنان، باید در برابر ظلم و ستم ایستادگی کنند و با حفظ کرامت خود، به عدالت و رحمت الهی امید ببندند.

در نتیجه، این فراز از صحیفه سجادیه، نه تنها یک دعای زیبا و معنوی، بلکه یک درس اخلاقی و یک راهنمای عملی برای مقابله با ظلم و ستم و رسیدن به جامعه‌ای عادلانه‌تر و انسانی‌تر است.

نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون
© استفاده از این مطلب، فقط با ذکر منبع بلامانع است.