افسردگي پس از زايمان

اختلالات و نابه ساماني هاي روحي ـ رواني ، از جمله مشکلات رايج دنياي کنوني ست که هر روز ابعاد تازه تري مي يابند . يکي از مهمترين اختلالات رواني ، هيجان ناشي از تولد نوزاد مي باشد که البته بيشتر ، مادران تازه وضع حمل نموده و به نوعي ، با درجه اي از آن برخورد داشته اند . در جدول طبقه بندي تشريحي اختلالات رواني ، يکي از بيماري هاي رايج ، اختلال افسردگي پس از زايمان يا « PND » است که بنا به اهميت تشخيصي ، عاطفي و روش هاي معالجه و همچنين پژوهش هاي صورت گرفته ، از اولويت ويژه اي برخوردار مي باشد . اختلال افسردگي پس از زايمان همانند اختلال رواني ناشي از زايمان و اختلالات هيجاني مي تواند حالت مزمن به خود گرفته و نيازمند تدابير درماني ويژه اي گردد .
پژوهش هاي انجام گرفته ، ميزان شيوع اين اختلال را در مادراني که دوران پس از زايمان را سپري مي کنند ، 13 درصد تخمين زده است . اساساً اختلال رواني پس از زايمان و آشفتگي هاي هيجاني ناشي از آن ، تا 6 هفته پس از زايمان تشخيص داده مي شود .
در افسردگي پس از زايمان ، به صورت ضمني برخي تغييرات ايجاد شده در خلق مادر ، به راحتي توجه اطرافيان را به خود جلب مي نمايد . در اين خصوص ، عوامل فيزيولوژيکي ، بسيار اهميت دارند و عوامل خلقي و هيجان ايجاد شده پس از زايمان ، ناشي از ضعف قواي فيزيولوژيکي تشخيص داده شده است . از جمله اين عوامل مي توان به تغييرات بيولوژيکي و هورموني اشاره نمود که حتي مي تواند بر کاهش ميزان حسن جويي و خوش بيني فرد ، تا 30 الي 80 درصد تاثير بگذارد و عموماً در روزهاي اول بروز بيماري ، قابل تشخيص است .
از علائم اوليه و بارز اين اختلال مي توان به گريه کردن ، نوسانات روحي و خلقي ، اختلال در خواب و تشويش دائمي اشاره کرد . اين علائم بعد از چند ساعت از به هوش آمدن ، تا يک الي دو روز پس از زايمان ، قابل تشخيص است و تا يک ماه پس از زايمان نيزمي تواند تکرار شود . البته تغييرات خلقي در بيشتر مادران ديده مي شود و نياز به درمان روان شناسانه نيست زيرا ميزان نوسانات ذکر شده ، عموماً کم و مادر قادر به کنترل آنها مي باشد . هر چند در صورت نياز ، چنين افرادي به درمان هاي حمايتي نيز بسيار خوب پاسخ مي دهند اما برعکس در اختلال PND (افسردگي پس از زايمان ) ، بيمار به سختي به درمان پاسخ داده و در پذيرش تغييرات ، مقاوم است و اين به طور دقيق ، وجه تمايز اين بيماري از ساير موارد مي باشد .
افسردگي در مادران ، تاثير بارزي بر جاي مي گذارد از جمله بي قيدي و بي توجهي به رشد و آموزش نوازد ، در حالي که مادران عاري از افسردگي ، در مقايسه با مادران مبتلا ، کودکان شان سريع تر مي آموزند و فعال تر هستند و همچنين در مقابل ابتلا به اختلالات خلقي ، مقاوم ترند .
يکي از علت هاي اقدام به خودکشي در مادران مبتلا به PND ، تصور مرگ نابه هنگام فرزند است که در شرايط بسيار مزمن روحي و رواني ديده مي شود و خوشبختانه نادر است اما نتيجه ي به دست آمده حتي در کمترين ميزان ، بسيار ناراحت کننده مي باشد . به همين خاطر در تشخيص PND ، تاکيد بر حضور سريع و عملي و اجراي تدابير درماني در کوتاه ترين زمان در بخش درمان هاي رواني (اعصاب و روان )، از جمله ضروري ترين اقدامات مي باشد .
در سال هاي اخير و در تهيه ي جدول پزشکي براي کمک به متخصصان در حوزه هاي زنان و زايمان ، پزشک خانواده ، ماماها و پرستاران ، شرايطي براي تشخيص اوليه ي افسردگي پس از زايمان وضع گرديده است . از جمله مي توان به تهيه و تنظيم پرسش نامه ي « ادينبورگ » اشاره نمود که به صورت گسترده و به زبان هاي مختلف ترجمه و منتشر شده است . در برخي از کشورهايي که اين آزمون در آنها به اجرا درآمده ، نتايج به دست آمده بسيار اميدوار کننده بوده است . 18 تحقيق مجزا ، اين جدول تشخيصي را از جهت کاربرد و نتايج کسب شده ، تصديق مي نمايد .
تحقيقات صورت گرفته نشان مي دهد مادراني که نمره اي فراتر از حدود طبيعي افسردگي گرفته اند ، در 90 درصد ، درجات مختلفي از ابتلا به افسردگي پس از زايمان را تجربه نموده اند .
اين جدول ، شرايط روحي و خلقي يک هفته ي گذشته ي مادر را بررسي مي کند که با سپري شدن دو هفته ، دوباره قابل تکرار مي باشد . جدول افسردگي پس از زايمان «ادينبورگ » ، يک جدول تشخيصي است و تنها مي تواند بيمار مشکوک به افسردگي را مشخص نمايد ؛ به همين خاطر ، صحت تشخيص ، بايد در شرايط کلينيکي انجام گيرد .

شرايط لازم پيش از اجراي آزمون ادينبورگ :
 

ـ مادر بايد بنا به شرايط روحي هفته ي گذشته ي خود (7 روز گذشته ) ، گزينه ي مناسب را انتخاب نمايد .
ـ پرسش نامه زماني کامل و معتبر است که به تمام مواد ، پاسخ داده شود . پاسخ دهي به تمام سوالات ، به منظور تکميل آزمون ، الزامي است .
ـ در طول پاسخ دهي به پرسش نامه ، مادر بايد تنها و بدون کمک آشنايان و اطرافيان به سوالات پاسخ دهد .
ـ در صورت عدم توانايي مادر در خواندن سوالات ، مي تواند از فرد ديگري براي خواندن و درج پاسخ ها استفاده نمايد .
ـ جدول افسردگي پس از زايمان «ادينبورگ » را مي توان در مدت بروز نشانه هاي افسردگي ، تا 6 هفته مورد استفاده قرار داد . در صورتي که مادر در منزل وضع حمل نموده باشد و توان برخاستن و خروج ازمنزل را نداشته باشد ، باز مي تواند از اين پرسش نامه استفاده نمايد .
ـ اين آزمون را مي توان در شرايطي که علائم ، بارز نيست و حتي بدون علائم افسردگي نيز مورد استفاده قرار داد . در چنين شرايطي ، علائم افسردگي ، در کمترين ميزان نيز قابل رديابي است .

پرسش نامه ي تشخيص افسردگي پس از زايمان ادينبورگ :
 

نام و نام خانوادگي :
سن :
شغل :
سن نوزاد :
شما به تازگي مادر شده ايد و ما تصميم داريم روحيات شما را بيشتر بشناسيم ؛ به اين دليل ، از شما مي خواهيم شرايط روحي خود را طي 7 روز گذشته ، با دقت و بدون شتاب ، از بين پاسخ هاي ارائه شده انتخاب نماييد . پاسخ هاي انتخابي شما ، نمايان گر شرايط روحي تان در طول مدت پس از زايمان است .
الف )بله ، بيشتر اوقات
ب )گاهي اوقات
ج )نه چندان زياد
د )به هيچ وجه
الف )بله ، بيشتر اوقات
ب )گاهي اوقات
ج )نه چندان زياد
د )به هيچ وجه
الف ) بله ، بيشتر اوقات
ب ) گاهي اوقات
ج ) نه چندان زياد
د ) به هيچ وجه
الف ) بله ، بيشتر اوقات
ب ) گاهي اوقات
ج ) نه چندان زياد
د ) به هيچ وجه
الف ) بله ، بيشتر اوقات
ب ) گاهي اوقات
ج ) نه چندان زياد
د ) به هيچ وجه
الف ) بله ، بيش تر اوقات حس مي کنم که هيچ نمي دانم و بي مصرفم .
ب ) بله ، گاهي اوقات از عهده ي انجام کارهاي خودم بر نمي آيم .
ج ) خير ، بيشتر اوقات در صورت نياز ، از عهده ي کارهاي خودم بر مي آيم .
د ) خير ، من از عهده ي کارهاي خودم بر مي آيم .
الف ) بله ، بيشتر اوقات
ب ) گاهي اوقات
ج ) نه چندان زياد
د ) به هيچ وجه
الف ) بله ، بيشتر اوقات
ب ) گاهي اوقات
ج ) نه چندان زياد
د ) به هيچ وجه
الف ) بله ، بيشتر اوقات
ب ) گاهي اوقات
ج ) نه چندان زياد
د ) به هيچ وجه
الف ) بله ، بيشتر اوقات
ب ) گاهي اوقات
ج ) نه چندان زياد
د ) به هيچ وجه

کليد آزمون :
 

به تمام پاسخ هاي « الف » 3 امتياز ، « ب » ، 2 امتياز ، « ج » ، 1 امتياز و « د » ، صفر امتياز بدهيد . حال امتيازات به دست آمده را با هم جمع کنيد تا رقم کلي آزمون به دست آيد .

نتيجه گيري :
 

براي تعيين مرز افسردگي ، لازم است حدودي را مشخص نماييد . به عنوان مثال ، مرز افسردگي پس از زايمان مي تواند ارقام 12 و 13 را شامل گردد ، در حالي که مرز ورود به افسردگي شديد ، ارقام 14 و 15 مي باشد . براي تشخيص افسردگي پس از زايمان در کشورهاي مختلف ، ارقام مختلفي جهت تعيين حدود افسردگي وجود دارد که گستره ي عددي 9 تا 13 را در بر مي گيرد . بدين منظور ، براي تعيين حدود ذکر شده در هر کشوري ، لازم است پژوهش هاي متعدد و جداگانه اي انجام گيرد اما مرز تحقيقي معين براي تشخيص PND ، ارقام 14 و 15 مي باشد . با اين حال ، لازم است متوجه برخي عوامل موثر بر نتايج آزمون باشيد :
ـ فراموشي موجود در مادران افسرده ، به خصوص بيماران مبتلا به افسردگي پس از زايمان .
ـ زايمان اول
ـ مشکلات خانوادگي
ـ اجتماعات سنتي و محدود
آسودگي مادر از نتيجه ي عمل و جنسيت کودک
منبع: مجله ي شادکامي و موفقيت شماره ي 66
/س