تربیت فرزند در پرتو دین (3)

فصل چهارم :
 

مراحل تربیت دینی در فرزندان
 

اینکه دوران تربیت را به مرحله هایی تقسیم می کنند ازآن باب است که ،انسان درهرسن مقتضایی دارد ودرهرمرحله به نوعی خاص ازتربیت نیازمنداست . رشد فکری وجسمی وروانی افراد درسنین مختلف متفاوت می باشد.
امرتربیت وهدایت نسل ،قبل ازتولد وپیش ازمرحلة تشکیل خانواده ،آغازمی گردد. انتخاب همسرورعایت شرایط اخلاقی وروانی وجسمی وفکری او،قدم بسیارمهمی دراین راه است.چگونگی انتقال نطفه ،محیط رحم وحالات ورفتارمادردردوران حمل،همه وهمه ازاموری هستند که درطفل وحالات و ویژگیهای او اثرمی گذارند.
مراحل تربیت را ازنظراسلام می توان دردومرحلة پیش ازتولد وبعد ازتولد بررسی نمود. مرحلة پیش ازتولد شامل: پیش بینیهای لازم درانتخاب همسر،جهت انتقال صفات وویژگی های مطلوب به کودک،تدابیرلازم به هنگام مباشرت ودوران جنینی وزایمان.
مرحلة بعدازتولد رامی توان به پنج مرحلة کودکی،نوجوانی،جوانی ،بزرگسالی وپیری تقسیم نمود.

دوران پیش ازتولد
 

درمبحث وراثت به این نکته اشاره شد که : اسلام برای داشتن نسل پاک وسالم ،پیش بینی ها و مراقبتهایی را قبل از ازدواج توصیه نموده و به امرتربیت فرزندان قبل از تولد و از مرحلة انتخاب همسرعنایت وتوجه دارد.
تشکیل خانواده تنها به خاطرارضای غریزه جنسی نمی باشد ،که به هرگونه پیش آمد ،انسان بدان تن دهد.بلکه مسئله تداوم نسل وشرایط حیات او درجامعه مورد نظراست.
علت اینکه اسلام،این همه درنحوة انتخاب همسردقت دارد،مسألة تولد کودکان وتربیت آنهاست .غایت ازدواج،تداوم نسل انسان می باشد.(67) صلاحیت متقابل زن ومرد یا همان پدرومادرآینده،بسیارزیاد برفرزند اثرخواهد داشت.زیرا همانطورکه قبلاً گفته شد ،اخلاق واوصاف والدین طبق قانون وراثت به فرزندان منتقل می شود.
متأسفانه امروزه،ملاک انتخاب همسرزیبایی صورت است ،نه زیبایی درون وسیرت.باید گفت که اولین پایة تربیتی فرزند با انتخاب همسرگذاشته می شود ودرواقع یکی ازراههای پرورش صحیح کودک،انتخاب همسرمناسب است.
به همین دلیل است که اسلام برانتخاب درست همسرسفارش فراوان نموده،زیرا اسلام می خواهد جایگاه مناسبی را برای پرورش طفل ایجاد نماید تا او،هم ازلحاظ جسمی وهم ازلحاظ روحی واخلاقی ازپرورش صحیح ،برخوردارباشد.
امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «ازطایفه وعشیرة پاکدامن ونیکوکاروخوش اخلاق همسرانتخاب نمایید .زیرا عرق(ژن) درفرزندان اثرخواهد گذاشت.»(68)
پس ازانتخاب همسربا شرایط مذکور،مراقبتهایی درحین مباشرت ،باید اعمال شود که دارای اهمیت فوق العاده ای است.درکتب فقهی ،حتی ازکیفیت این امر،زمان ومکان آن بحث به میان آمده است واین به خاطر اهمیتی است که دراین موضوع برای تربیت فرزند وجود دارد.
به طورمثال گفته شده است که مباشرت درحال حیض صورت نگیرد یا به هنگام وجود اضطراب وتشویش یادرحال بیماری نباشدو.....ونیزتوصیه شده است که برای مباشرت ،طرفین پاکیزه باشند،وضوبگیرند،نام خدا را برزبان آورند،ازخدا فرزند صالح وشایسته بخواهند .
ازتوصیه های اسلامی درحین زناشویی ،این است که زوجین ،افکارواندیشه های ناصواب درسرنپروارنند وخیالات ناروا نکنند وبالعکس نام خدارابه زبان آورند.پیداست نسلی که اینگونه پدیدآید تا چه حددر راه خدا خواهد بود.تحقیقات علمی درقرون اخیرنیزنشان می دهند که تمامی حالات جسمانی وروحی زن ومرد درحین مباشرت برفرزندان به گونه ای اثرخواهد داشت.(69)
با انتقال نطفه ،تأثیر مستقیم پدردرجنبة وراثتی پایان می پذیرد،ولی مادرتا نُه ماه دیگروبابه حساب آوردن دوران شیرخوارگی تابیش ازدوسال ونیم دیگربا کودک،رابطة خونی و وراثتی دارد.
براساس تجارب وتحقیقات علمی مسلم ،غذاها وداروهایی که مادرمی خورد،هیجانات واضطرابها وترسها ونگرانیها ،خشم وکینه ،افکارواندیشه های اووحالات روحی واخلاقی وی،دراین دوره برجنین اثرات مثبت ومنفی به جای می گذارند.(70)
ازاینجا می توان دریافت که چرا پایه های سعادت یا شقاوت طفل درشکم مادرگذارده می شود.درواقع گام دوم تربیت فرزند،مربوط به ایام بارداری می باشد.درآغازازدواج،اسلام ، دستوراتی ازدعا،ذکر،نمازوطهارت وامثال آن دارد که سخت برآیندة فرزند اثرمی گذارد. باتوجه به اهمیت این دوره ونقش آن درسعادت یاشقاوت کودک،توصیه های ارزنده ای که دراحادیث وروایات ذکرشده ،باید توسط مادردردوران حمل رعایت شود تا فرزندی سالم وصالح دروجود خود پرورش دهد.
اینکه درحدیث آمده است: «الجَّنَهُ تَحتَ اَقدامِ اُمَّهاتِکُم(71) » «بهشت زیرپای مادران است» معانی زیادی برای این حدیث نقل شده است.شاید بتوان گفت مراد این است که بهشت رفتن فرزندان بستگی به اوصاف وخصوصیات وتربیت مادردارد.
یعنی این مادراست که فرزند را بهشتی می کند.همان تعبیری که درعرف می گویند: این عمل زیرسرفلانی است.یعنی بهشت رفتن فرزند بستگی به تربیت مادرداردوزیرسرتربیت مادراست.(72)

دوران بعد ازتولد
 

پیامبراکرم (صلی الله علیه وآله ) ،سنین میان تولد تا 21 سالگی را که مهمترین مرحلة رشد و نمو انسان است به سه مرحله تقسیم نموده است.کودکی یا سیادت ،نوجوانی یا اطاعت ،جوانی یا وزارت ایشان دراین باره می فرمایند:
«اَلوَلَدُ سَیِّدٌ سَبعَ سِنینٍ وَعَبدٌ سَبعَ سِنینٍ وَ وَزیرٌسَبعَ سِنینٍ(73) ؛فرزند درهفت سال اول سیدوآقاست درهفت سال دوم بنده ومطیع ودرهفت سال سوم وزیروطرف شوراست.»
رعایت آداب اسلامی که به آن اشاره خواهد شد درزمینه سازی برای تربیت فرزند بسیارمؤثر است ودرواقع باعث ایجاد آمادگی کودک برای پذیرش تربیت صحیح می شود این موارد که به هنگام تولد لازم است رعایت شود فهرست وارعبارتند از:
1-گفتن اذان واقامه : بعدازتولد ،کودک قدم به جهانی نو می گذارد.
دراولین گام بایدآوای توحید را درگوش نوزاد زمزمه کرد ،فضای هستی اش را ازنسیم خوش توحیدوبندگی عطرآگین نمود.
امام رضا (علیه السلام) فرمود: «هنگام تولد فرزند درگوش راست او اذان ودرگوش چپش اقامه بگویید.»
ازحضرت علی (علیه السلام) نیزنقل شده : «که پیامبرامرفرموددرگوش حسنین(علیهم السلام) اذان واقامه گفته شود».(74)
2- کام برداری با تربت امام حسین (علیه السلام): برداشتن کام نوزاد با تربت می تواند زمینه سازیی باشد برای مهرورزیدن کودک به اهل بیت (علیهم السلام).
3- انتخاب نام مناسب: یکی ازوظایف مهم پدرومادر،انتخاب نام نیکوبرای نوزاد است.ازجمله نام ائمه (علیهم السلام)
پیامبراکرم (صلی الله علیه وآله ) فرمود: «فرزند را برپدرسه حق است:1ـ انتخاب نام نیکو و...(75)
4- ختنه پسران درروزهفتم
5- ولیمه دادن یا اطعام مردم
6- عقیقه کردن برای نوزاد(76)
آغازدوران کودکی با شیرخوارگی است،آزمایشات وتحقیقات بهداشتی فراوان نشان داده است که شیرمادربرای کودک بهترین وغنی ترین وسالمترین غذاهاست وازجهات فراوانی برهرغذای دیگری ترجیح دارد.
آیین مقدس ا سلام نیزشیرمادررا بهترین غذای کودک وحق طبیعی او می داند.
پیامبراسلام( صلی الله علیه وآله) می فرمایند: «لَیسَ لِلصَّبِیِ لَبَنٌ خَیرٌ مِن لَبَنِ اُمِّهِ(77) ؛هیچ شیری برای کودک بهترازشیرمادرش نیست».
وجهت تشویق مادران به شیردادن به کودکانشان می فرمایند:«هرزنی که کودکی راشیردهد ،درمقابل هرمرتبه ای که کودک ازمادرش شیرمی خورد،ثواب آزاد کردن بنده ای را خدا به اوعطا می فرمایدوهنگامیکه دوران شیرخوارگی به اتمام رسید وکودک را ازشیربازگرفت فرشته ای به اومی گوید : زندگی را دوباره آغازکن که خداوند گناهان گذشته ات راآمرزید ».(78)
شیردادن تنها تغذیه نیست،بلکه تبادل عاطفی وتقویت روحی است بین مادروکودک ،کودک به هنگام شیرخوردن صدای قلب مادررا می شنود وآرامش نسبی می یابد.اینگونه کودکان ازنظرروانی وجسمی سالم ترند وبه عقیدة روانشناسان ،شیرمادر،کودکان راشاد وخرسند نگه می دارد وحتی ازنظراخلاقی درکودک اثرمثبتی دارد.
تغذیه با شیرمادرازحقوق طفل شیرخواراست ونیزازحقوق مادراست که درآیات وروایات به کرات برآن تأکید شده است.(79) زیرا شیردادن ازنظرجسمی وروحی هم برمادرتأثیرداردوهم برکودک وبرای هردوبه جهت سلامت روح وجسم نیازاست.
علاوه براین ازآن جایی که کودک،تغذیة خود راازمادربدست می آورد،لذا مادران دلسوز ومهربانی که علاقه دارند،فرزندی پاک،سالم وصالح وباایمان داشته باشند باید با روش صحیح تغذیه دراسلام آشنا شوند چه ازجهت حلال وحرام بودن غذا وچه ازجهت کامل بودن ازنظرمواد غذایی،همین گونه که مشاهده می شود مادران نقش مهمی رادرتربیت فرزندشان به عهده دارندزیرا ازیک جهت منبع تغذیة روحی وجسمی فرزنددردوران بارداری وشیردهی می باشند وازطرف دیگرکودک بیشترین وقت خود را با مادرمی گذراند.
از مادر مقدس اردبیلی سؤال شد : سبب مقام ارجمند مقدس اردبیلی چیست؟
فرمود: من هرگزلقمه ای شبهه ناک نخوردم و قبل از شیردادن بچه ، وضو می گرفتم و ابداً چشم به نامحرم نینداختم و بعدازگرفتن کودکم ازشیر درتربیت او کوشیدم واورا با بچه های خوب می نشاندم .(80)
کودکی را حدفاصل بین تولد تا بلوغ تعریف کرده اند.برخی محدودة سنی کودک را ازبدوتولد تا 11 سالگی محسوب می کنند.(81)
دوران کودکی آغاز دوران تربیت مستقیم فرزند توسط والدین است.چرا که دردوره های قبلی،اوصاف،اخلاق،اصالت وپاکی یااوصاف مقابل آنها عهده دارتربیت بودند. و والدین به طورمستقیم دخالتی نداشتند.دراین دوره خصوصاً تا سه سالگی مربی اصلی کودک مادراست هرچند برخی ازدستورات مستحبی مثل نام گذاری نیکو،عقیقه ،گفتن اذان واقامه درگوش راست وچپ ،متوجه پدرمی باشد.(82)
امانقش اصلی رامادرایفامی کند .زیرا باشیردادن،مخصوصاً اگرباطهارت وباعطوفت ومهربانی وتلقین برخی کلمات توأم باشد،با رفتارهای عبادی واخلاقی خویش شاکلۀ درونی واخلاقی فرزند را ایجاد می نماید.
مادرمی تواند خیلی ازمطالب را دراین دوران به فرزندش تلقین نماید.شاهداین ادعا اشعاری است که حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به هنگام بازی دادن امام حسن (علیه اسلام) ،می خواند وبه این طریق به تربیت روحی وپرورش جسمی اومی پرداخت.
اَشبِه اَباکَ یَاحَسن
وَاخلَع عَنِ الحَقِّ الرَسَن
«حسن جان ! مانند پدرت باش وریسمان را ازگردن حق بازکن.»
وَاعبُد اِلهاً ذَا المِنَن
وَ لا تَوال ذَا الاَحسَن
«خدای احسان کننده را پرستش کن وبا افراددشمن وکینه توزدوستی مکن.»
دردوران کودکی خصوصاً دوران شیرخوارگی ،پدرومادربه شدت باید ازتنبیه بدنی طفل پرهیزنمایند.به فرمودة پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله ) : اطفال را نباید به خاطرگریه کردن زد،زیرا گریة آنها درچهارماه اول شهادت به یگانگی خداوند ودرچهارماه دوم صلوات برنبی وآل نبی ودرچهارماه سوم،دعابرای والدین است.(83)
کودک دردوران هفت سال اول زندگی،ذهنش نارسا وجسمش ناتوان است،لذا پدرومادرباید بادیدة رأفت وعطوفت به اونگاه کنندوبسیاری ازخواسته هایش را برآورده سازند وبه نیازهایش پاسخ مثبت دهندکودک به فرمودة پیامبراسلام،آقاست وسیادت با اوست.باید آزاد باشد ،بازی کند،فرمان دهد وشخصیت پیداکند.(84)
دراین دوره است که براثرحضوروالدین واطرافیان ،رفتارکودک ـ بویژه رفتارعاطفی واجتماعی او تکوین می یابد .بنابراین نباید اورا محدود ومقید نمود وآموزشی را براوتحمیل کرد.کودک دراین زمان به طورغیرمستقیم تحت تأثیر محیط اطراف خویش؛ یعنی خانواده ،اجتماع وکودکان دیگر،قرارمی گیردوپرورش می یابد.
سالهای اولیة عمرهرفرد که بدون شک ازمهمترین ومؤثرترین دوران زندگی اوبه شمارمی رود،سالهای شکل گیری شخصیت انسان است.(85)
ازاین رو می توان درخردسالی ،حتی کیفیت رفتارشخص دردوران بزرگسالی را پیش بینی کرد. همان گونه که حالات کودکی یک سالمند رامی توان ازرفتاراوتشخیص داد .
گزل می گوید: «کودک درپنج سالگی،نسخة کوچک شخص جوانی است که بعداً خواهدشد».(86) تمام مکاتب روانشناسی دراین مورد توافق دارند که دوران کودکی درتعیین وشکل دادن رفتارورشد منش آینده دارای اهمیت بیشتری است.
درگذشته چنین می پنداشتند که کودک درسنین طفولیت،فقط نیازبه توجه ومراقبت جسمانی دارد وپرورش ذهنی وعاطفی،اجتماعی او به عنوان یک عامل تعیین کننده درامرتربیت به حساب نمی آمد.
اما امروزه این حقیقت به تجربه آشکارگردیده است که کودک درتمام مراحل رشد وبلوغ ،نه تنها نیازمند توجه ومراقبت کامل جسمانی است ،بلکه درتواناییهای احساسی ،ادراکی وذهنی وهم چنین درمهارتهای کلامی وبدنی،نیازمُبرمی به محبت وراهنمایهایی آگاهانه وعلمی دارد.(87)
ازآن جهت که کودک دراین سنین سید وآقاست باید او را درهنگام بازی و فعالیت آزاد گذاشت و از امرونهی به او پرهیزنمود.کودک باید درکمال آزادی وراحتی وبرخورداری باشد .(کنترل ومراقبت ازاو دراین دوران باید غیرمستقیم باشد) . اگربه سیادت وی به هردلیلی ،خدشه وارد شود تعادل روحی ،روانی واخلاقی او به هم خواهد خورد.بعضی از والدین براین تصورند که کودک دراین سنین باید به تمام حرفها و امرونهی ها ی آنان گوش فرادهد و مطیع محض آنان باشد .غافل ازاینکه این دوران ازدیدگاه اسلام دورۀ سیادت و آزادی کودک است، دوران تحرک و جنب و جوش و تفریح وبالاخره دوران شگفتی اوست. والدینی درآینده روی کودک تأثیر و نفوذکلام خواهند داشت که دراین مرحله بهتر و بیشترفرمانبردارباشند.
پدر و مادری که درمقابل خواسته ها ونیازهای طبیعی وجسمانی وروانی کودک می ایستند، تأثیر و نفوذ خود را نسبت به اوشدیداً ازدست خواهند داد و از طرفی مانع رشد وشکوفایی استعدادهای نهفته در وجود او می شوند.
نمونه هایی ازثمرات ارزشمند سیادت کودک دردوران کودکی
1ـ شکوفایی استعدادهایی نهفته درکودک
طفلی که درمحیطی آرام،آزادانه احساس کند،هرآنچه را که می خواهد،برایش فراهم می شود،به طورطبیعی ذهنش آماده می گردد تا آنچه راکه درتوان دارد،بروز دهد وآشکارسازد.زیرا مانعی برای ابرازوجود واظهارشخصیت خودنمی بیند .
ازطرفی این تجربیات ،خودزمینه سازدرک وفهم وبالاخره شناخت وخلاقیت وی درآینده خواهدشد.(88)
2ـ اعتمادکودک به پدر و مادر
در این دوران ، کودکی که احساس کند هرچه نیاز دارد و می خواهد ، از طرف پدر و مادر ، دراختیار او قرار می گیرد ، به آنها اعتماد می کند و آنان را یار و یاور و نقطة اتکای خود در زندگی قرار می دهد و نسبت به آنها احساس امنیت و محبت می کند. در نتیجه زمانی هم که به رشد و بلوغ برسد ، از نظر عاطفی خود را مرهون محبتهای والدین دانسته ، به گفته های آنها گوش فرا داده ، و از تجربیات آنان بهره مند خواهد شد (89)
3- مهیا شدن کودک برای دوران اطاعت
زمانیکه والدین موفق شدند با کودک ، ارتباطی دوستانه داشته باشند و با محبت اعتماد او را نسبت به خود جلب نمایند ،کودک به آنان علاقمند می شود و در سنین نوجوانی و جوانی به دستورها و راهنماییهای آنان توجه می کند. زیرا والدین ، فضای اطمینان بخشی را برای او تدارک دیده اند، که در آن فضا اعتماد کودک را به خود جلب می نماید.(90)
4- آرامش روحی و روانی کودک در دوران بعدی
اصولاً پایة آرامشهای دوران بعدی کودک ، در گروه بهره گیری و غنای وی از آزادی و تجربة دوران سیادت است. آرامش و بردباری در جوانی مرهون فعالیتها و جست وخیزهای دوران کودکی
است و لذا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمودند : « چه خوب است کودک ، پر تحرک و پر جنب و جوش باشد تا در بزرگسالی آرام و خویشتن دار گردد. »(91)
5- ایجاد روحیة اعتماد بنفس و پرورش شخصیتی مستقل
آنچه که روحیة اعتمادبنفس کودک را در این مرحله حفظ می کند و آن را بارور می سازد، آزادی و تجربه است. چون طفل در این سنین ، خود به سادگی تجربه می کند و می آزماید و در عمل به نتایجی عینی می رسد، که برای او یقین آور است. حال هر قدر محیط غنی تر باشد ، برای کسب تجربیاتی بیشتر و ارزیابی و شناخت آماده تر می گردد و به سبب آن ، روحیة اعتمادبنفس و اتکاء به خویش و استقلال در وی قوی تر می شود. با توجه به این مطالب باید گفت که بی دلیل نیست که پیامبر بزرگوار اسلام این دوران را به دوران سیادت کودک نامگذاری نموده اند.(92)

دوران نوجوانی (اطاعت)
 

این دوره مربوط به هفت سال دوم زندگی است . در این دوره تغییرات قابل ملاحظه ای در تن و روان نوجوان پدید می آید. جسمش نسبتاً قوی شده ، ذهنش رشد یافته و درک و فهمش افزایش می یابد. خوبیها و بدی ها را تا حدودی می فهمد ، به همین جهت مورد سئوال و بازخواست اولیاء و مربیان واقع می شود، اما چون عقلش کاملاً شکفته نشده ، صلاح و فساد خود را به درستی تشخیص نمی دهد . نوجوان معمولاً در این دوره از فرمان والدین و مربیان اطاعت می نماید. این دوره ، دورة آموزش و تأدیب است همانطور که امام صادق (علیه السلام) می فرمایند : «... وَ یُؤدبُ سَبعَ سِنینِ(93) ؛و فرزند را هفت سال تأدیب کنید.»
از ابتدای این دوره است که آموزش رسمی آغاز می گردد؛ کودک در مدرسه شروع به تحصیل کرده و تکالیفی بر عهدة او گذاشته می شود. اگر کودک ، دوران سیادت را به طور طبیعی و آزاد و در فضایی مناسب پشت سر گذاشته و سپری کرده باشد ، در دوران اطاعت ، دارای نوعی تعادل روانی است و با روحیه ای شاد و علاقه مند ، مسئولیت می پذیرد و برای کسب تجربه ،بیشتر از اولیاء و مربیان اطاعت و حرف شنوی دارد(94). در این دوران که او وارد نوجوانی شده، احساس می کندکه به تنهایی نمی تواند به همة معلومات و آگاهیهای وسیع پیرامونش دست یابد، بلکه خود را نیازمند کسی می بیند که اطمینان و اعتماد او را جلب کرده و به او توجه دارد ، تا بتواند به راحتی از او سئوال نماید و پاسخ بشنود.
ذهن نوجوان رشد یافته و خواسته ها و نیازهای او معقولتر شده است . فطرت کنجکاو او آماده است که مشتاقانه از طریق اطرافیان کسب تجربه کند و معلومات خود را بالا ببرد.
این مرحله به جهت رشد و تواناییهای ذهنی و مساعد بودن ذهن و حافظه ، مهمترین مرحلة آموزشی است. به خصوص از جهت تربیت در این دوران است که نوجوان باید مؤدب به آداب اسلامی گردد.(95) آدابی که در این دوره آموزش داده می شود، به تدریج در طول این هفت سال در وجود و شخصیت نوجوان جایگزین شده و در تکوین اساس شخصیت آینده اش نقش مهمی ایفا می کند . تمام حرکات و رفتار انسان در بزرگی ، مرهون آموزش و تأدیب در نوجوانی است .

دوران جوانی (وزارت)
 

هفت سال سوم عمرکه از پانزده سالگی آغاز می گردد، همان دوران بلوغ و جوانی است . در این مرحله نوجوان به سبب بحران بلوغ ، خواهشها و تمایلات متضاد و متفاوتی دارد. از طرفی خود خواهیهای کودکانه با دیگر دوستی درهم می آمیزد، با اینکه جوان می خواهد با دوستان خود باشد، در عین حال علاقمند به تنهایی است. کودک پر جنب و جوش دیروز به جوان حساس و زودرنج امروز بدل گردیده و تغییرات سریع جسمی ، تأثیرات فراوانی در حالات روحی او به جا می گذارد. او بسیار حساس و زودرنج است و در مقابل رفتار دیگران به سرعت عکس العمل نشان می دهد. به شدت از همسالان خود الگو می پذیرد و از رفتار آنان پیروی می کند. سازگاری اجتماعی او دچار آشفتگی گردیده است. نیروی متراکمی که در وجودش نهفته ، می خواهد خود را به صورتی نمایان سازد.(96) غالباً می خواهد در جمع مطرح شود و نقش و مسئولیتی بر عهده گیرد. شاید بتوان گفت یک از دلایلی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) ، این دوران را دوران وزارت نامیدند به خاطر همین حس جوان باشد. زیرا با مشورت کردن با او و مطرح نمودن او این حس در وی تعدیل شده و جهت درست می گیرد. جوان در این دورة حساس باید توسط والدین ، درک شود و مورد محبت و ملاطفت ویژه ای از سوی آنان قرار گیرد. چنانکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله ) می فرمایند:
«اُوصیکُم بِالشَّبابِ خَیراً فاِنَّهُم اَرِّقُ أَفئِدَهً (97) ؛سفارش می کنم به شما که نسبت به جوانان مهربان باشید، زیرا آنان دراین هنگام نازک دل هستند.»
به فرمودة ایشان موقعیت جوان در این دوره به خاطر رشد ذهنی و عقلی موقعیت وزیر است ؛ به این معنا که او مرحلة اطاعت وکارآزمایی را طی کرده و نقش وزیر را در کشور خانواده به عهده دارد . کودک قبل از بلوغ در محیط خانه مسئولیتی ندارد ، اما وقتی بالغ شد باید مسئولیت بپذیرد و به عبارت دیگر مشاور و یار و یاور پدر و مادر باشد و در تدابیر امور زندگی با وی تبادل نظر گردد تا بدین وسیله نیاز به تشخّص طلبی و استقلال جویی در وی ارضاء شود.
دراین دوران احساسات و گرایش دینی بروز کرده ولذا باید شرایط محیطی برای او فراهم نمود تا به طور کامل از جهت عقلید دینی اقناع گردد.(98)
علاوه بر موارد یاد شده ، دراین دوران بلوغ صورت می گیرد و در واقع جوان وارد مرحلة شکوفایی و بیداری غریزة جنسی می شود. از نظر اسلام ، این دوران از زندگی انسان ، بسیار مورد اهمیت است. دراین دوران است که بنای اساسی شخصیت فردی و اجتماعی جوان پایه ریزی می شود. روش تربیتی اسلام بر این امر تأکید داردکه جوان ، این دوران را با معرفت و پاکی سپری کند. در این دوران حساس جوان واقعاً نمی داند چه باید بکند و چه چیزی در او دارد اتفاق می افتد. تغییرهای عمومی بدن و تأثیرهای روانی آن، چنان سریع و همه جانبه است که او را دچار تشویش و نگرانی می کند و برخوردها و ارتباطهای او را با اطرافیان و خانواده دچار مشکل می سازد ؛ دراین زمان است که او شدیداً نیاز به محبت اطرافیان دارد و در پی یافتن یک نقطة اتکای روحی و روانی است و دوست دارد که به شخصیتش احترام بگذارندو او را مورد توجه قرار داده و به حساب آورند. به همین مناسبت است که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله ) ضمن بیان مراحل تربیت، در هفت سال سوم زندگی – که همان بلوغ و جوانی است – والدین و مربیان را سفارش می فرمایند که دراین سنین به جوان به عنوان یک شخصیت بزرگسال بنگرند و به او اعتماد نموده و در کارها با وی مشورت نمایند. جوان در این مرحله ، خود را هم ردیف با سایر اعضای خانواده می پندارد و انتظار احترام متقابل دارد(99) ؛ لذا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله ) فرمود : «من به تمام مسلمانان سفارش می کنم که با جوانان به نیکی رفتار کنید و به شخصیت آنان احترام بگذارید(100) » . گفته شد این مرحله ، زمان شکوفایی غریزة جنسی است. در این مرحله است که کیفیت هدایت و شیوة کنترل این میل ، نقش مهمی در رشد اخلاقی و تربیتی فرزند دارد. بنابراین والدین و مربیان بایستی آنچه تلاش و سعی و مراقبت دارند به کار گرفته و با روشهایی که اسلام فرموده از جمله احترام و شخصیت دهی به جوان ، از انحراف اخلاقی او جلوگیری نمایند.(101)
علاوه براین خود جوان نیز چون از نیروی تعقل بیشتری برخوردار گشته است ، باید سعی نماید تا با استفاده از تعقل و تفکر و میدان دادن به عقل ، غرایز و تمایلات طبیعی خودش را در مسیر صحیح کنترل نماید. یکی از راههای کنترل امیال و احساسات و جلوگیری از وساوس شیطانی ، پرهیز از نگاه به نامحرم و هم چنین پرهیز از تخیلات بی مورد در این زمینه ها ست . هم چنین مشغول شدن جوان به تقویت ایمان از راه عبادت و اطاعت بیشتر خدا، می تواند راهی باشد برای کنترل امیال و کمک فراوانی باشد برای قدر دانستن دوران پاکی و جوانی برای رسیدن به سعادت هرچه بیشتر .

پی نوشت ها :
 

67. همان
68. رضا فرهادیان ،مبانی تعلیم وتربیت ،
69. همان ،ص 16
70. حسین نوری طبرسی ،مستدرک الوسایل ،ج 15 ،ص 180
71.جمال اسماعیلی – سایت راسخون
72. مکارم الاخلاق ،ص 115
73. مستدرک الوسایل ،ج،15 ،ص 137
74. بحارالانوار،ج 74 ،ص 80 ،برگرفته ازمحمود ارگانی بهبهانی تربیت فرزند دراسلام
75. محمد جواد طبسی ، حقوق فرزندان در مکتب اهل بیت ، ص 32-27
76. بحارالانوار،ج 23 ص 76
77. شیخ حرعاملی،وسایل الشیعه ج 15 ،ص 175
78. سیما میخبر،ریحانة بهشتی ،ص 182
79. همان ،ص 177
80. برگرفته ازعلیرضا عصاره،تربیت دینی کودکان ونوجوانان
81. سایت حوزه www.Hawzah.net
82. ابراهیم امینی،آیین تربیت ،ص 105
83. رضا فرهادیان ،والدین ومربیان مسئول ،ص 55
84. رضا فرهادیان ،همان ، ص 57
85. روان شناسی رشد،ص 16
86. رضا فرهادیان ،همان ، ص 56
87. شیخ حر عاملی . وسایل الشیعه . ج 15. ص 198
88. رضا فرهادیان ، والدین و مربیان مسئول
89. شیخ حر عاملی ، وسایل الشیعه ،ج5،ص125
90. رضا فرهادیان . والدین و مربیان مسئول . ص 69 همان ص 70
91. همان ،ص 70
92. رضا فرهادیان – والدین ومربیان مسئول
93. همان
94. همان ،ص 75
95. کتاب شباب قریش . ص1
96. شکوهی یکتا. مبانی تعلیم و تربیت .ص 77
97. رضا فرهادیان . والدین و مربیان مسئول . ص 102
98. میزان الحکمه. ج1 . ص349
99. محسن غرویان . تربیت فرزند سالم و با نشاط .ص 58
100. دکترسید محمد باقرحجتی ،اسلام وتعلیم وتربیت ،ص 43
101. اصول کافی ،ج 2 ،ص 54