بررسي فلور شهرستان برخوار و ميمه

چکيده
 

شهرستان برخوار و ميمه با وسعت 7372 کيلومتر مربع در شمال شهر اصفهان واقع شده است. آب و هواي اين شهرستان نيمه بياباني گرم و خشک در تابستان و آبوهواي سرد و خشک در زمستان مي باشد. ميزان بارندگي آن حدود 50 الي200 ميلي متر طي ده سال متغير بوده است. خشکي هوا، وجود طبقات نمکي و شدت تبخير اين شهرستان را از طرف شرق مورد تهديد پيشروي کوير اردستان قرار داده است. اين تحقيق به منظور بررسي پوشش گياهي شهرستان برخوار و ميمه انجام گرفت و 504 گونه گياهي متعلق به 56 تيره و 284 جنس شناسايي شد. از بازدانگان (پيشرفته) جنس Ephedra متعلق به تيره Ephedraceae با3 گونه مشاهده شد. ساير گونه هاي موجود در منطقه متعلق به نهان دانگان مي باشند. 49 تيره از تيره هاي موجود به نهان دانگان دو لپه اي و 6 تيره به نهان دانگان تک لپه اي تعلق دارند. تيره Asteraceae با 85 گونه و 43 جنس بزرگ ترين تيره در منطقه و در مراتب بعدي تيره هاي Fabaceae با 54 گونه و 14جنس، Chenopodiaceae با 47 گونه و 22 جنس، poaceae با 42 و 31 جنس و Brassicaceae با 40 گونه و 25 جنس قرار مي گيرند. بزرگ ترين جنس در منطقه از نظر تعداد گونه، جنس Astragalus با 31 گونه مي باشد. اين جنس يکي از جنس هاي بارز در تعيين پوشش گياهي منطقه به حساب مي آيد.
کلمات کليدي: فلور، تنوع، ايران، اصفهان، برخوار و ميمه

مقدمه
 

با توجه به اهميت شناخت گياهان به عنوان يکي از اساسي ترين عوامل معرف محيط جغرافيايي، بررسي فلور هر منطقه مي تواند دستاوردهاي قابل توجهي از نظر دستيابي به اطلاعات پايه گياه شناسي داشته و با توجه به آنها مي توان به کاربردهاي گياهان از نظر دارويي، صنعتي، مرتعي، گونه هاي مناسب ايجاد فضاي سبز، جنگل کاري و احياي مراتع پي برد. از طرفي با توجه به اثر عوامل متعدد روي بقا، انتشار و ادامه حيات گونه هاي گياهي و امکان از بين رفتن و انقراض برخي از گونه ها، شناسايي چنين گونه هايي و برنامه ريزي جهت حفظ آن ها ضروري است. فلور غني و متنوع ايران از ديرباز توسط محققان خارجي و در سال هاي اخير توسط گياه شناسان علاقمند ايراني مورد مطالعه قرار گرفته است و نمونه هاي فراواني نيز جمع آوري شده اند، لکن هنوز مناطق بسياري وجود دارند که پوشش گياهي آن ها کمتر مورد بررسي و توجه قرار گرفته است. اين تحقيق به منظور بررسي پوشش گياهي شهرستان برخوار و ميمه انجام شد و نمونه هاي گياهي منطقه جمع آوري و مورد شناسايي و نام گذاري قرار گرفتند.

ويژگي هاي منطقه مورد مطالعه
 

برخوار: با توجه به پوشش گياهي طبيعي غالب اين منطقه (خار) که مهم ترين آن ها خارشتر و ديگر گياهان بياباني خاردار مي باشند، وجه تسميه برخوار از همين گياهان گرفته شده است. در ابتدا منطقه اي پرخار بوده و به نام پر خار ناميده شده است و بعد تبديل به برخار يعني دشتي که بر خار نهاده شده، گرديده است (2).
ميمه: در ابتدا به صورت مي مي بوده است و منظور از اين مي افشرده اي است که از انگور مي گيرند. چون اکثر باغستان هاي اين منطقه از انگور بوده، وجه تسميه آن از همين ميوه مي باشد (2).
شهرستان برخوار و ميمه در گستره اي به مساحت 7372 کيلومتر مربع بين 50 درجه و 34 دقيقه تا 52 درجه و 5 دقيقه طول شرقي و 32 درجه و 43 دقيقه تا 33 درجه و 45 دقيقه عرض شمالي واقع شده است. اين شهرستان از شمال به شهرستان کاشان و از جنوب به شهرستان اصفهان و خميني شهر، از شرق به شهرستان نطنز و اردستان و از غرب به شهرستان گلپايگان و نجف آباد محدود مي گردد (3).

اين منطقه با توجه به فاصله اي که از رودخانه زاينده رود دارد، داراي آب و هواي خشک تر از اصفهان بوده و ميزان بارندگي آن حدود 50 الي 200 ميلي متر طي ده سال متغير بوده است (2). پر بارش ترين ماه هاي سال بهمن و اسفند و کم بارش ترين ماه ها مرداد و شهريور مي باشند (3). در منطقه مورد مطالعه قسمت عمده بارش ها در فصول سرد سال و بارندگي فصول گرم به صورت رگباري مي باشد. ميزان تبخير سالانه نيز حدود 2000 ميلي متر گزارش شده است. جهت باد به ويژه بادهاي غالب از سمت شمال به جنوب مي باشد که جزء بادهاي خشک طبقه بندي مي شوند (2). آب و هواي اين شهرستان نيمه بياباني گرم و خشک در تابستان وآب و هواي سرد و خشک در زمستان مي باشد. به طور کلي شهرستان برخوار و ميمه بر اساس روش پيشنهادي کريمي براي اقليم بندي ايران در قالب اقليم هاي نيمه خشک گرم با زمستان هاي نسبتاً سرد طبقه بندي مي گردد (3).
مقدار نمک در خاک هاي منطقه زياد مي باشد. ساختمان فيزيکي ذرات خاک منشوري و مکعبي شکل است وتمرکز کريستال گچ و آهک به صورت لکه در طبقات خاک است. اين سري خاک ها اکثر اراضي نامرغوب را تشکيل داده و معمولا قابليت نفوذ آب در خاک هاي اين زمين ها بسيار کم و تبخير زياد سبب شده که املاح خاک در سطح زمين تراکم يافته و زمين هاي باير و لم يزرع را به وجود آورند (2).
اين شهرستان در کمربند کوه زايي زاکرس قرار گرفته است. تشکيل اين کمربند کوه زايي ماحصل باز و بسته شدن پوسته اقيانوسي نئوتتيس به ترتيب در ترياس پسين و کرتاسه مي باشد(2).

مواد و روش ها
 

قبل از شروع تحقيق به منظور آشنايي با منطقه، نقشه هاي جغرافيايي مورد بررسي و مطالعه قرار گرفتند. همچنين براي آشنايي با وضعيت کلي پوشش گياهي، چند بازديد اوليه از منطقه انجام شد. کار جمع آوري نمونه هاي گياهي طي فصول رويشي گياهان تيره هاي مختلف از اوايل پاييز 1384 تا اواخر پاييز 1385 انجام گرفت. بعد از جمع آوري نمونه هاي گياهي اقدام به پرس و خشک کردن نمونه ها گرديد. پس از آنکه نمونه ها کاملا خشک شدند، بر روي مقواهاي سفيد هر باريومي دو رو گلاسه به ابعاد 41/25×28/75 سانتي متر (4) با استفاده از چسب هاي کاغذي الصاق شدند. براي هر يک از نمونه هاي گياهي الصاق شده روي مقواهاي هر باريومي يک برچسب حاوي اطلاعات مربوط به نام تيره، نام علمي (جنس و گونه )، محل جمع آوري، تاريخ جمع آوري، ارتفاع محل جمع آوري از سطح دريا، نام جمع آوري کننده و شناسايي کننده آماده و در سمت راست و پايين مقوا ي دربردارنده گياه مذکور چسبانده شد. کار شناسايي نمونه هاي جمع آوري شده با استفاده از مجموعه کتب فلور ايران (1)، فلورهاي رنگي (5)، رده بندي گياهي (8)، رستني هاي ايران (6)، گون هاي ايران (11)، فلورا ايرانيکا، فلور ترکيه، فلور پاکستان، فلور عراق، فلور روسيه، فلور فلسطين، و ساير منابع فارسي موجود (10،9،7) انجام و کليد شناسايي و شرح گونه هاي گياهي با اقتباس از آنها و ترجمه از منابع مذکور به روش مرسوم تاکسونومي کلاسيک نوشته شد.
در اينجا به منظور آشنايي با نماي عمومي منطقه از نظر پوشش گياهي و تنوع آن تعدا د معدودي از گونه ها به صورت تصوير آورده شده است.

نتيجه گيري
 

در بررسي پوشش گياهي شهرستان برخوار و ميمه 504 گونه گياهي متعلق به 56 تيره و 284 جنس جمع آوري شد. از بازدانگان (پيشرفته) جنس Ephedra متعلق به تيره Ephedraceae با 3 گونه مشاهده شد. ساير گونه ها ي موجود در منطقه متعلق به نهان دانگان مي باشند. 49 تيره از تيره هاي موجود به نهان دانگان دو لپه اي ها و 6 تيره به نهان دانگان تک لپه اي ها تعلق دارند. تيره Asteraceae با 85 گونه و 43 جنس بزرگ ترين تيره در منطقه مي باشد. در مراتب بعدي تيره Fabaceae با 54 گونه و 14 جنس، تيره Chenopodiaceae با 47 گونه و 22 جنس، تيره Poaceaeبا 42 گونه و 31 جنس، تيره Brassicaceae با 40 گونه و 25 جنس و ساير تيره هاي کوچک تر قرار مي گيرند.
همان طور که نمودار شکل 18 نشان مي دهد تيره Asteraceae با داشتن 43 جنس بز رگترين تاکسون موجود در منطقه از لحاظ تعداد جنس مي باشد وتيره هاي Poaceae با 31 جنس، Brassicaceaeبا 25 جنس، Chenopodiaceae با 22 جنس، Lamiaceae با 17 جنس، Apiaceae با 16 جنس، Fabaceae با 14 جنس Caryophyllaceae با 11جنس و ساير تيره هاي کوچک تر از نظر تعداد جنس در مراتب بعدي قرار مي گيرند.
بر اساس نمودار شکل 19 تيره Asteraceae با 85 گونه داراي بيش ترين گونه در منطقه مي باشد. و تيره هاي Fabaceae با 54 گونه، Chenopodiaceae با 47 گونه، poaceae با 42 گونه، Brassicaceae با 40 گونه، Lamiaceae با 26 گونه، Apiaceae با 24 گونه، Caryophyllaceae با 23 گونه و ساير تير ه هاي کوچک تر از نظر تعداد گونه در مراتب بعدي قرار مي گيرند.
در شکل 20 نمودار درصد تعداد گونه هاي متعلق به ده تيره بزرگ و مقايسه آن ها با ساير تيره هاي موجود در منطقه نشان داده شده است.
بزرگ ترين جنس در منطقه از نظر تعداد گونه، جنس Astragalus با 31 گونه مي باشد. اين جنس يکي از جنس هاي بارز در تعيين پوشش گياهي منطقه به حساب مي آيد. جنس هاي قرار گرفته در مراتب بعدي عبارتند از: salsola با 11گونه، cousinia و euphorbia هر کدام با 8 گونه، Centaurea و Atriplex و Silene و Allium هر کدام با 6 گونه، Alyssum, Echinops, Artemisia, Nepeta و Salvia هر کدام با 5 گونه وغيره

پی نوشت ها :
 

* کارشناس ارشد گروه باغباني، دانشکده کشاورزي دانشگاه آزاد اسلامي واحد خوارسگان،اصفهان
** دانشيار مؤسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع تهران
*** دانشيار گروه زيست شناسي دانشگاه تهران
 

منابع
1. اسدي م. (سر ويراستار). 1367-1384. فلور ايران، جلد 1-38. انتشارات مؤسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع، تهران.
2. بي نام. 1379. بانک اطلاعاتي سازمان جهاد کشاورزي شهرستان برخوار و ميمه
3. بي نام. 1375. نگاهي به شهرستان برخوار و ميمه. سازمان برنامه و بودجه استان اصفهان.
4. جونز س. ب. ولوچ سنگر آ. ا. 1367. سيستماتيک گياهي (اصول و روش هاي رده بندي). ترجمه: رحيمي نژاد. مرکز نشر دانشگاهي، تهران.
5. قهرمان ا. 1354-1379. فلور رنگي ايران، جلد 1-25. مؤسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع، تهران.
6. مبين ص. 1354-1375. رستني هاي ايران، جلد 1-4. مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
7. مظفريان. و .1383. درختان و درختچه هاي ايران. انتشارات فرهنگ معاصر تهران.
8. مظفريان و. 1373. رده بندي گياهي، جلد 1و2. انتشارات اميرکبير تهران.
9. مظفريان .و. 1378. فلور استان خوزستان. مرکز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام استان خوزستان.
10. مظفريان .و. 1379. فلور استان يزد. مؤسسه انتشارات يزد.
11. معصومي ع. 1365- 1384. گون هاي ايزان، جلد 1-5. انتشارات مؤسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع، تهران.
پژوهش در علوم کشاورزي