دوباره نگاه کن

در اين مقاله اطلاعات زيادي درباره بعضي از محل هاي ديدني حرم مطهر امام رضا (عليه السلام )ارائه مي گردد.
در اين سال ها حرم رضوي آن قدر توسعه يافته که حالا گشت و گذار کامل در آن کار هر کسي نيست؛ گوشه ها و زواياي زيادي از صحن ها ،رواق ها و ايوان هاي آن از ديد عاشقان زيارت امام رضا(ع)پنهان مي ماند که هر کدام از آنها به تنهايي بسيار ارزشمند و خاطره انگيز هستند. ورود به بعضي از آنها براي عموم آزاد است و بعضي ديگر تنها به خواص و خادمان اختصاص دارند. سعي کرده ايم در اين صفحه اطلاعاتي درباره بعضي از اين مکان ها بدهيم تا با اطلاعات کامل به سراغ آنها برويد.

سقاخانه اسماعيل طلا
 

زائران حرم رضوي تشنه هم که نباشند، باز هم مشتري پروپاقرص پياله هاي آبي هستند که در سقاخانه اسماعيل طلا پر مي شوند . اين وسط صف هاي طول و دراز هيچ کسي را منصرف نمي کند و انگار زيارت امام هشتم (ع)با نوشيدن اين آب، زلال تر مي شود . بد نيست بدانيد که بناي سقاخانه يکي ديگر از بناهاي تاريخي حرم به حساب مي آيد. سقاخانه اسماعيل طلا بين سال هاي 1144تا 1145درصحن انقلاب ساخته شده است. سنگاب يکپارچه آن از سنگ مرمر اعلاست و ظرفيت آبش به سه کر مي رسد. پيش تر ها اين سقاخانه را نادري مي ناميدند و دليلش هم اين است که آن را به دستور نادر شاه افشار از هرات به مهشد آورده اند. اسماعيل خان نام کسي بود که بر فراز سنگاب، پوششي هشت ضلعي و سقفي گنبدي شکل ساخت و به دليل ارادتي که به امام رضا (ع)داشت، آن را طلاکاري کرد. از ويژگي هاي اين سقاخانه که همه زائران امام از آن خاطره هاي بي شماري دارند، مي توان به قدمت زياد، پايه هاي مرمرين کنده کاري شده و کاشي کاري هايي که با خشت هاي طلا تزئين شده اند اشاره کرد. اگر تا به حال موقع نوشيدن نگاهتان به سقف نبوده، از اين پس اين کار را فراموش نکنيد. درون سقاخانه و زير پوشش آن، دور تا دور به اسماء الله مزين شده که زيبايي چشم نوازي دارد. اين سقاخانه استحکام زيادي دارد و تا به حال تنها يک بار، آن هم در سال 1345خورشيدي مرمت شده است.

مزار علامه جعفري
 

مي گويند آنها که در علوم مختلف به درجه علامه رسيده اند، حضور استادان بي نظيري را درک کرده اند که انسان هاي معمولي از آن بي بهره اند علامه محمد تقي جعفري هم در طول عمرش با بزرگان زمانه اش نشست و برخاست داشت تا به اين درجه دسترسي پيدا کرد.
او در سال 1304هجري شمسي در تبريز به دنيا آمد مقدمات تحصيلي اش را در مدرسه اي که محل رفت و آمد طلبه هاي جوان بود گذراند و به تهران و قم سفر کرد در تهران از شاگردان مدرسه مروي شد و در آنجا به حلقه شاگردانش -آيت الله شيخ محمد رضا تنکابني و ميرزا مهدي آشتياني -وارد شد حدود يک سال هم در شهر قم از شاگردي امام خميني (ره)سيد محمد تقي خوانساري، حجت کمره اي و ميرزا محمد فيض بهره گرفت و راهي عتبات عاليات شد . پس از اتمام تحصيلاتش در سال 1337هجري شمسي به ايران بازگشت. در مشهد به مدت يک سال کنار آيت الله ميلاني بود و از محضرش بهره برد. او پس از سال ها تدريس و تحقيق و تأليف سرانجام در سال 1377هجري شمسي به ايران بازگشت . در مشهد به مدت يک سال کنار آيت الله ميلاني بود و از محضرش بهره برد. او پس از سال ها تدريس و تحقيق و تأليف سرانجام در سال 1377هجري شمسي در پي کسالتي وفات يافت . براي زيارت مزار اين عالم رباني بايد سري به رواق دارالزهد در جنوب شرقي روضه منوره بزنيد. از علامه جعفري 96عنوان کتاب و رساله به جاي مانده که سيراب کننده تشنگان معرفت الهي است.

سنگ مزار حضرت
 

اولين سنگ مزار: اين سنگ از مدت ها پيش جزو آثار تاريخي قرار داده شده است. جنس آن از مرمر اعلاست و قدمتش به اوايل قرن هشتم بر مي گردد از شواهد پيداست که براي ساخت اين سنگ، سنگ تمام گذاشته اند. اين لوحه تاريخي به طور دقيق تر در سال 516قمري روي مزار حضرت نصب شده و ضخامتش به شش سانتي متر مي رسد. چهار کتيبه به خط کوفي از داشته هاي حک شده اين سنگ مزار قديمي است . نام باني اين سنگ مزار را در حاشيه سنگ اين چنين حک کرده اند : «ابوالقاسم احمد بن علي بن احمد العلوي الحسيني ». سنگ مزار اول در حال حاضر در موزه آستان قدس قرار دارد.
دومين سنگ مزار: اين سنگ قدمت زيادي ندارد و سال 1379شمسي روي مرقد منور امام (ره)نصب شده است. جنس آن از مرمر است و رنگش به سبزي مي زند و از ممتازترين معدن سنگ ايران آورده شده و همزمان با تعويض ضريح پنجم، روي مزار نصب شده است. القاب امام (ع)و تاريخ شهادت آن حضرت همراه با آياتي از قران روي آن چشم نوازي مي کنند. وزن اين سنگ که يک متر قطر دارد به 3هزار و 600کيلوگرم مي رسد . حاشيه هاي دومين سنگ مزار با آياتي از قرآن کريم مزين شده اند.

محراب ايوان مقصوره
 

بي شک صفاي مسجد گوهر شاد و صحن و ايوان هاي بي نظيرش شما را هم نمک گير کرده و از آنها يي هستيد که معمولاً رد و نشانتان را مي شود در اين ايوان ها پيدا کرد . يکي از داشته هايي که باعث شده ايوان مقصوره از ديگر ايوان هاي اين مسجد مشهورتر شود، محراب آن است که در سراپايش مي توان سراغ از ده ها هنر اصيل ايراني گرفت. اين محراب که به نام ايوانش، مقصوره مشهور است در وسط ضلع جنوبي ايوان قرار دارد. پوشش کلي آن از سنگ مرمر است و مقرنس کاري ها، نقش هاي گل هاي اسليمي ،کاشي هاي معرق و حجاري بر سنگ و...حالتي تکرار نشدني به آن بخشيده اند. اگر مقابل اين محراب باشيد به راحتي مي توانيد در کتيبه کاشي دور محراب آيه الکرسي را بخوانيد که به خط ثلث و با رنگ سفيد در زمينه لاجوردي حال و هوايي عرفاني و روحاني به خواننده مي دهد. دراين کتيبه آيات متعددي از کلام وحي به خط کوفي و با رنگ زرد نوشته شده است. بايد تا فاصله دومتري محراب پيش برويد تا بتوانيد به راحتي کتيبه اي را که بر سنگ حجاري شده و در حاشيه داخلي محراب قرار دارد بخوانيد. اين محراب همزمان با ساخت مسجد گوهر شاد به روشي هنرمندانه ساخته شده و مقرنسکاري هاي طاق بالاي محراب، از اوج هنرهاي آن زمان به حساب مي آمده است.

منبر امام زمان (عج)
 

زيبايي، قدمت و نفيس بودن منبر معروف به «منبر صاحب الزمان (عج)»به کنار، چيزي که اين روزها نظر هنرمندان را به خود جلب کرده اين است که چطور در ساختن چنين منبر با شکوهي حتي از يک تکه آهن يا ميخ استفاده نشده است. اين موضوع زماني شگفتي سازتر مي شود که بدانيم از عمر اين اثر ارزشمند تاريخي، فرهنگي و هنري حدود دو قرن مي گذرد . براي ديدن اين منبر بايد به زاويه جنوب غرب ايوان مقصوره مسجد گوهر شاد ،نزديک محراب برويد سال ساخت آن 1243قمري و زمان فتحعليشاه گزارش شده است. بر اساس تحقيق هاي به دست آمده، استاد محمد نجار خراساني اين منبر را از چوب گردو و گلابي و به شيوه منبت کاري و قلمزني بسيار ظريف با نقوش اصيل ساخته است. از اين اثر همواره به عنوان يکي از شاهکارهاي صنعت نجاري ياد مي شود. منبر صاحب الزمان (عج)7/5متر طول دارد و تعداد پله هاي آن 14عدد است . هر يک از قسمت هاي منبر هم به شکل مشبک و منبت کاري شده است. در پيشاني سه در عرشه عبارت «الخطبه و عيدالمومنين»به شکل منبت کاري شده به چشم مي خورد. منبر همچنان سالم و استوار است و به دقت از آن نگهداري مي شود تا به حال دومرتبه در سال هاي 1320و 1325شمسي تعميرهايي روي آن انجام شده که بار آخر استاد گلپايگاني پنج سال از عمرشان را صرف بهبود تخريب هاي جزئي آن کردند.

نقاره خانه
 

اگر اهل مطالعه تاريخ باشيد، حتما مي دانيد که نقاره نوازي از نشانه هاي حکومت ها بوده و از روزگار باستان در ايران متداول بوده است . احداث نقاره خانه به صحن مطهر هشتمين پيشواي شيعيان هم براي خودش حکايتي دارد. سابقه نقاره زني در آستانه قدس به قرن هاي هشتم و نهم هجري بر مي گردد؛ زماني که ميرزاابوالقاسم بابر -نوه گوهر شاد -از هرات به مشهد آمد و به شکرانه حاجت گرفتن و رهايي از بيماري و همچنين براي تجليل از امام رضا(ع)دستور داد در باغ خرم نقاره نواخته شود. از آن به بعد بود که نقاره زني که به آن نوبت نوازي و نفير نوازي هم مي گويند براي رعايت احترام و تکريم مقام امام (ع)معمول شد و به جرگه آداب و رسوم آستان قدس در آمد. نقاره خانه پرشکوه آستان هم يکي از آن اماکني است که هر زائري به آن راه ندارد . اين ساختمان برفراز ايوان شرقي صحن انقلاب جا گرفته و طنيني که هر صبح و شام از آن بلند مي شود ،گوش نواز آنهايي است که دل به کرم و سخاوت مولاي هشتمشان داده اند . به گواهي تاريخ، نقاره خانه در ابتدا محل ثابتي نداشته است و اين ساختمان از يادگاري هاي دوره صفوي است. در سال 1282قمري بود که اين بنا بالاي ايوان شرقي صحن انقلاب ساخته شد. در سال 1337خورشيدي اين بنا به دليل نداشتن استحکام کافي بر چيده شد و مورد تعمير اساسي قرار گرفت. ساختمان نقاره خانه جديد را با بتن ساخته اند. هر روز پيش از طلوع و غروب آفتاب و همين طور در اعياد مذهبي، ميلادهاي ائمه (ع)، روز ميلاد و بعثت پيامبر اکرم (ص)و هنگام بروز کراماتي از حضرت، نقاره خانه شادماني نواخته مي شود. تنها در ماه هاي محرم و صفر است که سوگ و ماتم اين بنا را فرا مي گيرد و طنيني از نقاره به گوش زائران سوگوار نمي رسد.

مزار شيخ حسنعلي نخودکي
 

مزار شيخ حسنعلي نخودکي، درست کنار ضلع شمالي صحن انقلاب، ايوان عباسي و رو به روي گنبد گلدسته طلايي حرم قرار گرفته است. براي کسي که در تمام عمرش تشنه تحصيل و سلوک عرفاني بوده و در يادگيري آرام و قرار نداشته، چه جايي بهتر براي آراميدني اين چنيني حاج شيخ حسنعلي اصفهاني -معروف به نخودکي -در سال 1279هجري قمري در اصفهان متولد شد. تحصيلات ابتدايي اش را در محضر پدر گذراند . زماني که اشتياق و استعدادش را در يادگيري مدارج سلوک ديدند، او را براي شاگردي نزد حاج ميرزا صادق فرستادند . پس از طي فراگيري علوم عقلي و فلسفه عازم نجف شد . او پس از تحصيل معنويات و رياضيات مشروع، به مقامات و کراماتي دست پيدا کرد.
مجاورتش در مشهد پس از مکاشفه اي ارزشمند که برايش به وجود آمد هميشگي شد . نخودگي زندگي زاهدانه اي داشت؛ هر گز به مال دنيا دل نبست و همواره در پي يادگيري و نشر علوم بود. او در سال 1361هجري قمري در 82سالگي به ديدار حق شتافت و در ضلع شمالي صحن انقلاب و روبه سوي حرم مطهر پيشواي هشتمش آرام گرفت. خيلي از زائران که با کرامات او آشنايي دارند پيش از ورود به صحن اصلي و هنگام خداحافظي از حضرت، لحظه اي در کنار مزارش توقف مي کنند تا از او که مجاور هميشگي مولاست، شفاعتشان را بخواهند.

مدرسه دو در
 

اين مدرسه به جز اين نام با اسامي يوسفيه يا يوسف خواجه هم خوانده مي شود. نشاني آن در جنوب غربي روضه و در شرق صحن جمهوري درست مقابل مدرسه پريزاد است. براساس نظريه هاي هنرمندان معماري اين بنا يکي از بي نظيرترين و کامل ترين نمونه هاي معماري قرن نهم به حساب مي آيد و به همين دليل بايد از آن مراقبت زيادي انجام شود. مدرسه دو در در زمان سلطنت شاهرخ ميرزا ساخته شده و سال ساخت آن 843خورشيدي گزارش شده است.
مدرسه 500متر زيربنا دارد و مانند مدرسه پريزاد داراي دو طبقه است که به شکل چهار ايواني ساخته شده است. وجود 32حجره دورادور اين مدرسه باعث کامل تر بودن نوع معماري آن شده است . تا به حال کتيبه هاي مختلفي از اين مدرسه تاريخي کشف شده که هر يک از آنها به سال ساخت، نام باني آن و سال هاي تعمير ومرمت آن اشاره دارند.

ساعت خورشيدي
 

سال هاست وسط صحن جمهوري اسلامي جا خوش کرده و نگاهش را به آفتاب دوخته است. شايد فکر کنيد با وجود ساعت هاي بزرگ برج هاي حرم، ديگر چه نيازي به ساعت خورشيدي در حرم داريم اما حتماً اين را هم شنيده ايد که اين ساعت با وجود قديمي بودنش امکان اشتباه ندارد و با حرکت آفتاب پيش مي رود. اگر نشاني دقيقش را مي خواهيد، بايد از سقاخانه صحن جمهوري اسلامي سراغش را بگيريد . اجدادمان پيش از پيدايش ساعت هاي مکانيکي از اين ساعت ها استفاده مي کردند . اين ساعت ها تا اوايل قرن بيستم هنوز جايگزيني نداشتند. آنها داراي انواع مختلفي مثل خورشيدي ارتفاعي ،جهتي، استوايي، افقي و قطبي بودند و ساع ظهر شرعي را در تمام فصول سال نشان مي دادند به ساعت پهن شده وسط صحن «شاخص»هم مي گويند سنگ يکپارچه آن درون محفظه اي شيشه اي قرار دارد و اعداد روي آن در طرفين شاخص آن، ساعت قبل و بعد از ظهر را به افق مشهد نشان مي دهند. يادتان باشد تنها زماني که سايه طرفين شاخص کاملاً محو شد، ظهر شرعي است. ساعت خورشيدي صحن جمهوري اسلامي قدمت زيادي ندارد اما نمونه هاي ابتدايي اين نوع ساعت خورشيدي از قرن ها پيش مورد استفاده اقوام پيشين به ويژه مسلمانان که نسبت به دانستن ساعت شرعي حساس تر بودند، قرار مي گرفته است.

مدرسه پريزاد
 

گشت و گذاري هر چند کوتاه در مدرسه پريزاد مي تواند هر زائري را با شيوه معماري، مدرسه سازي و انوا ع هنرهاي کاشي کاري، مقرنس کاري، منبت کاري ، حجاري و خط هاي گوناگون و مرسوم دوره هاي تيموري ،صفوي و قاجاريه آشنا کند. اين مدرسه يکي از شناخته شده ترين بناهاي عهد تيموري است که براي بازديد از آن بايد به سمت رواق دارالسياده در جنوب غربي حرم مطهر برويد. به شهادت تاريخ، مدرسه پريزاد از يادگارهاي عصر حکومت شاهرخ ميرزاست که همزمان با اتمام مسجد گوهر شاد توسط پريزاد خانم که از کنيزان گوهرشاد بوده در سال هاي 821تا823ساخته شده است. واقعيت اين است آنها که سررشته اي از هنر و معماري دارند لذت بيشتري از اين مدرسه مي برند؛ چون اين مدرسه به سبک بناهاي چهار ايواني و به شکل حجيم سازي و در دو طبقه ساخته شده است. کتيبه موجود در سر در ورودي مدرسه نشان مي دهد اين بنا در سال 1091هجري قمري و هنگامي که شاه سليمان صفوي بر تخت سلطنت بوده تعمير و مرمت شده است . اداره اوقاف خراسان، دومين متولي براي تعمير مدرسه بي نظير پريزاد شد و در سال هاي 1342تا 1346خورشيدي آن را تعمير کرد. آخرين مرمت ها در سال 1368شمسي انجام شده است.

منبع:نشريه ضميمه آيه آبان ماه 88