آبراه پاناما

کانال پاناما آبراهه‌ای مصنوعی است که در پاناما قرار دارد و دو اقیانوس اطلس و آرام را به یکدیگر متصل می‌کند
ساخت این کانال که از آن به عنوان یکی از پیچیده‌ترین و بزرگ‌ترین پروژه‌های مهندسی تاریخ یاد می‌شود تاثیر به سزایی بر صنعت کشتیرانی میان دو اقیانوس داشته است. انجمن مهندسان عمران آمریکا این آبراهه را یکی از عجایب هفتگانه دنیای مدرن نام‌گذاری کرده است.
از زمان افتتاح کانال پاناما، این آبراهه بسیار موفق بوده است و ترانزیت کشتی‌ها در آن ادامه دارد. این کانال می‌تواند شناور‌های مختلفی را در خود جای دهد؛ از قایق‌های بادبانی کوچک گرفته تا کشتی‌ها عظیم اقیانوس‌پیما.
به بزرگ‌ترین اندازه کشتی‌هایی که از این کانال می‌توانند عبور کنند پاناماکس گفته می‌شود، این اندازه کشتی‌ها به استانداردی در صنعت کشی‌سازی تبدیل شده است و امروزه کشتی‌ها به عصر پیش از پاناما و قبل از آن تقسيم ی‌شوند.

تاریخچه ساخت
 

در سال 1534، کارلوس اول پادشاه اسپانیا دستور داد تا اولین طرح ساخت کانال و امکان تحقق آن بررسی شود، البته سه قرن گذشت تا ساخت کانال آغاز شود. در حقيقت ایده اولیه ایجاد یک آبراه در کشور پاناما به قرن ۱۶ باز می‌گردد و اولین تلاش برای ایجاد این آبراه به سال ۱۸۸۰ و به رهبری فرانسوی ها مربوط می‌شود. ایجاد این آب راه ۷۷کیلومتری با دشواری های بسیاری همراه بود، به نحوی که پس از پایان کار در مجموع ۲۷۵۰۰ کارگر (در مجموع دروه کار فرانسوی ها و آمریکایی ها) جان خود را از دست داده بودند. از سال 1880، فرانسوی ها حدود 20 سال رنج کشیدند، اما کمبودها و مشکلات مالی کار آنها را متوقف کرد. پس از شکست این پروژه که به کشته شدن ۲۱۹۰۰ کارگر انجامید پروژه نهایی توسط آمریکایی ها ادامه یافت و در حدود سال ۱۹۰۰ به انجام رسید .

سال 1903 پاناما و آمریکا قراردادی منعقد کردند تا طبق آن کانال قابل کشتیرانی پاناما ساخته شود. سال بعد آمریکا حقوق و دارایی های شرکت کانال سازی فرانسه را به قیمت 40 میلیون دلار خرید و کار ساخت را آغاز کرد. 10 سال بعد يعني حدود سال1914 پروژه با صرف هزینه ای معادل 387 میلیون دلار به اتمام رسید.
ساخت این آبراه 77 کیلومتری با مشکلات زیادی همراه بود که از مهم‌ترین آن‌ها شیوع بیماری‌هایی مانند مالاریا و تب‌زرد و رانش‌های شدید زمین بود. نخستین كشتی كه از این آبراهه ساخت بشر عبور كرد ، كشتی كریستوبال بود.

چرا آمريكا كانال پاناما را ساخت؟
 

احداث كانال پاناما بدون توطئه های حكومت وقت آمریكا برای تجزیه پاناما از خاك كشور كلمبیا تحقق نمی یافت.
از زمان جنگ ایالات متحده و اسپانیا در سال 1899 میلادی ، ایالات متحده متوجه شد به مسیر كوتاهتری برای اینكه كشتی هایش از ساحل غربی كالیفرنیا خود را به ساحل شرقی این كشور برسانند ، نیاز دارد.
زیرا در آن زمان كشتی های آمریكایی برای اینكه از ساحل غربی به ساحل شرقی و بالعكس رفت و آمد كنند ناگزیر به دور زدن قاره آمریكای جنوبی از طریق تنگه ماژلان بودند.
منطقه پاناما دارای باریكترین خشكی در آمریكای مركزی بود كه 2 قاره آمریكای شمالی و جنوبی را به یكدیگر متصل می كرد.
در آغاز كشور كلمبیا كه در آن زمان پاناما جزو خاك این كشور محسوب می شد از احداث كانال استقبال كرد اما در آخرین روزهای قبل از آغاز عملیات اجرایی نمایندگان مجلس كلمبیا از اینكه حاكمیت خود بر بخشی از قلمروی كشورشان را به بیگانگان واگذار كنند با طرح واشنگتن برای احداث كانال پاناما مخالفت كردند.
دولت تئودور روزولت ، رئیس جمهور وقت آمریكا بدون هیچ شرمی به طور آشكار ساكنان پاناما را به جدایی طلبی تشویق كرد.کشتی های جنگی آمریكا در ساحل مقابل شهرهای كولون و پاناما لنگر انداخته و مانع دخالت ارتش كلمبیا شدند.
در روز 3 نوامبر سال 1903 میلادی منطقه پاناما جدایی خود را از كلمبیا و استقلالش را اعلام كرد.
3 روز پس از اعلام استقلال پاناما ، ایالات متحده این كشور جدیدالتاسیس را به رسمیت شناخت و در روز 18 نوامبر قرارداد احداث كانال میان ایالات متحده و پاناما امضا شد.
براساس اين قرارداد يك نوار خشكي به عرض 10 مايل از خاك پاناما مجزا شده و براي ابد به آمريكا تعلق گرفت.
اين شرايط يك جانبه بازتاب سياست امپرياليستي و توسل به زور ايالات متحده در ابتداي قرن و در زمان رياست جمهوري تئودور روزولت بود كه مروج سياست «چماق بزرگ» محسوب مي شد.
مهمترین عامل احداث كانال پاناما توطئه چینی و سیاست زورگویانه ایالات متحده و تئودور روزولت ، رئیس جمهور وقت این كشور بود.

افتتاح كانال پاناما
 

در روز 15 اوت سال 1914 میلادی سرانجام پس از سال ها كار طاقت فرسا كانال پاناما به طول 77 كیلومتر كه اقیانوس اطلس را به اقیانوس آرام متصل می كرد ، افتتاح شد. اما افتتاح این آبراهه ساخت بشر كه یك شاهكار مهندسی آن زمان محسوب می شد به دلیل آغاز جنگ جهانی اول در اروپا در جهان آن روزگار مورد توجه قرار نگرفت. مردم پاناما مدت يك قرن انتظار كشيدند تا سرانجام توانستند حاكميت خود را بر منطقه كانال از آمريكا بازپس بگيرند.
این كانال در پایین ترین سطح ممكن بین دامنه هاى سرزمین كوهستانى و باریكى كه آمریكاى شمالى و جنوبى را به هم وصل كرده، احداث شده است.
ارتفاع اصلى این سرزمین از سطح دریا 90 متر مى باشد.

فوايد كانال پاناما
 

در شرایطی که راه معمولی کشتیرانی میان شهرهای نیویورک و سان فرانسیسکو ۲۲۵۰۰کیلومتر مسافت دارد، عبور از آبراه پاناما این مسافت را به ۹۵۰۰کیلومتر کاهش می‌دهد.
یک سفر معمولی با یک کشتی اقیانوس‌پیما در طول پاناما، حدود 9 ساعت طول می‌کشد. با این که پاناما اقیانوس‌ اطلس را به اقیانوس آرام در شرق زمین متصل می‌کند، عبور کشتی‌ها در طول کانال از جنوب به شمال است.
آمريكا پس از گشايش آب راه پیروزی شگرفی را به دست آورد و توانست انقلابی در تجارت دریایی پدید آورد. تنها در سال ۲۰۰۵ میلادی ۱۴۰۱۱ شناور جمعا به ظرفیت ۲۷۸٫۸ میلیون تن کالا از این آب راه عبور کردند که این آمار به معنی عبور حدود۴۰ شناور در یک شبانه روز است .
به طور متوسط هر كشتى طول كانال را در مدت 8 تا 10 ساعت طى مى كند و در این مدت كاركنان كشتى ها مى توانند یكى از زیبا ترین و مدرنترین طراحى هاى مهندسى را ببینند.

قسمت هاي اصلي كانال پاناما
 

قسمت هاى اصلى این كانال عبارتند از : دریاچه گاتن ((Gatun lak)), بریدگى گیلارد (Gaillard cut) و 3 سد متحرك (lock) به نام هاى میرا فلورس : پدرو میگوئل و گاتن (Mira flores, Pedro Miguel, Gatun)
كه خلاصه اى از هر كدام از این قسمت ها ارائه مى گردد.

حوضچه سد هاى متحرك (The Locks):
 

سد هاى متحرك (حوضچه) در این آبراه همانند آسانسور، كشتى ها را به ارتفاع هاى مورد نظر بالا و پایین مى برند. در این حوضچه ها سطح آب توسط پمپ هاى قوى كم و زیاد مى شود.
هر سد داراى محفظه هایى (Chambers) است كه این عمل را میسر مى سازند و داراى دریچه هایى هستند كه كشتى ها وارد آن مى شوند و سپس با اضافه یا كم كردن آب عمل تغییر ارتفاع انجام مى شود.
به طور كلى هنگام ورود به كانال پاناما از طرف اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام ، كشتى باید 26 متر از سطح دریا بالا بیاید تا سطح ارتفاع دریاچه گاتن در وسط آبراه باشد. این امر توسط سه lock اصلى انجام مى شود.
در داخل این حوضچه ها به علت عرض كم آنها، عملیات به وسیله لوكوموتیو هاى قوى جهت كشیدن كشتى به داخل حوضچه انجام مى شود. به این ترتیب كه در مدخل هر lock توسط سیم بكسل هاى قوى از جلو و پاشنه : كشتى به این لوكوموتیو ها متصل مى شود و سپس لوكوموتیوها با نیروى زیاد و سرعت یكنواخت، كشتى را به داخل حوضچه هدایت مى كنند.
در هر حوضچه حدودا 6 لوكوموتیو براى هر كشتى در نظر گرفته می شود كه در طول عملیات با كم و زیاد كردن طول سیم بكسل ها از تصادف شناورها با بدنه‌ى حوضچه جلوگیرى مى كنند.
لازم به ذكر است كه در كانال پاناما 200 راهنماى ورزیده وجود دارند كه این عملیات را به كمك فرماندهان كشتى ها رهبرى مى كنند.
تعداد راهنما ها بستگى به طول كشتى دارد كه براى كشتى ایران بجنورد با طول 225 متر، 2 راهنما در نظر گرفته شده بود. همچنین در هر تردد، حدود 25 نفر كارگر محلى (Mooring Men) براى باز و بسته كردن سیم هاى بكسل بر روى كشتى فعالیت دارند.
هر lock از محفظه هاى (chambers) 33/53 متر عرض و 8/304 متر طول تشكیل شده است.
به همین دلیل كشتى ها براى عبور از كانال محدودیت هایى دارند:
حداكثر عرض كشتى براى عبور از كانال : 30/32 متر، حداكثر آبخور (Draft) جهت عبور از كانال : 04/12 متر در آب شیرین منطقه استوایى (Tropical Fresh Water) و حداكثر طول كشتى براى عبور از كانال : 1/294 متر مى باشد.

دریاچه و سد گاتن (Gatun Lake and Dam) :
 

طول دریاچه گاتن 8/37 كیلو متر است و بین دو سد متحرك گاتن و میرا فلورس واقع شده است. مساحت این دریاچه 423 كیلو متر مربع و ارتفاع آن از سطح دریا 26 متر است.
میزان آب این دریاچه توسط سد گاتن كه بر روى ذخایر آبى در كوه مجاور احداث شده است، كنترل مى شود.
سد گاتن داراى 800 متر عرض و دهانه اى با 48/30 متر است و ارتفاع آن از سطح دریا 32 متر می باشد: یعنى 6 متر بالاتر از سطح دریاچه گاتن.
به جهت افزایش حجم آب در دریاچه گاتن، دولت پاناما در سال 2002به لایروبى این دریاچه اقدام كرد كه در طول عملیات لایروبى، 7/6 میلیون متر مكعب گل و لاى از عمق دریاچه برداشته شد.
با این اقدام علاوه بر امكان حركت كشتى ها با آبخور بالا، ذخایر خوبى نیز جهت استفاده هاى كشاورزى و آب آشامیدنى ساكنین به دست آمد.

بریدگى گیلارد (Gaillard Cut) :
 

در قسمتى از آبراه پاناما بریدگى گیلارد قرار گرفته كه در سال 1915 توسط مهندس دیوید گیلارد ایجاد گردیده است.
طول بریدگى گیلارد 7/13 كیلو متر است كه از برش صخره هاى سر راه بوجود آمده. عرض این كانال در ابتدا 92 متر بود كه در طول زمان به 222 متر رسیده و همین امر باعث شده است تا دو كشتى بزرگ بتوانند از كنار هم به راحتى عبور كنند . هم اكنون تلاش براى اضافه كردن این عرض ادامه دارد.
در طول سالیان مختلف اقدامات زیادى براى بهبود تردد كشتى ها صورت گرفته است، از جمله:
بزرگتر كردن ابعاد كانال از نظر عمق ، عرض و طول
تعویض دوره اى دستگاه ها و قطعات سدهاى متحرك.
كنترل كشتى ها با استفاده از فناورى ماهوارهاى و كامپیوترى.
به كار گیرى یدك كش ها و لوكوموتیو هاى قوى تر.
استفاده از لوكوموتیوهاى جدید و پر قدرت جهت كشیدن كشتى ها به داخل (Lock) باعث بالا رفتن سرعت و دقت در امور تردد در كانال گردیده است.
در پایان نكات جالبى در مورد كانال از نظرتان می گذرد:
ـ كشتى جنگى آنكان در 15 آگوست 1914، اولین عبور را از كانال پاناما انجام داد.
ـ در سال 2004 تعداد 14035 كشتى از كانال عبور كردند كه تناژ خالص آنها بالغ بر 9/266 میلیون تن بوده است.
ـ كمترین حق ترانزیت توسط آقاى ریچارد هالیبرتون در سال 1928 بوده كه طول كانال را با شنا طى كرده است. او براى این منظورتنها 36 سنت پرداخت كرد.
ـ كشتى تانكر آركو تگزاس (Arco Texas) با داشتن 65 هزار و 299 تن محموله نفتى، ركورد حمل بیشترین مقدار بار را در كانال پاناما دارد.
ـ طویل ترین كشتى كه كانال پاناما را طى كرده، كشتى ماركونا پروسپوكتر با طول 299 متر و عرض 6/32 متر بوده است.
ـ ناو جنگى نیوجرسى، عریض ترین شناورى بوده كه از این كانال عبور كرده است. طول این كشتى 2/294 و عرض آن 91/32 متر بوده است.
ـ سریعترین عبور از كانال مربوط به كشتى جنگى پیگاسوس (Pegasus) است كه در سال 1979 در مدت 2 ساعت و 41 دقیقه از كانال پاناما عبور كرده است
و بالاخره كشتى ایران بجنورد در تاریخ 7 ژانویه 2006 در مدت 10 ساعت از كانال پاناما عبور كرد
در طول این كانال، مكان هایى جهت نشستن توریست ها براى تماشا به چشم مى خورند
عبور از كانال پاناما به جهت مناظر جالب و سبك مهندسى خاص، براى هر دریانورد جذاب است.
منابع تحقیق :
ويكي پديا
جام جم انلاين
همشهري انلاين
تبيان