حقوق مولف ، راديو و تلويزيون (4)

قسمت دوم - راديو
 

پخش برنامه هاي راديويي يك وسيله ارتباط مستقيم مي باشد . اين برنامه ها براي يك گروه نامشخص از مردم ويا به تمام كساني كه با پيچاندن دكمه دستگاه گيرنده راديو ، مي خواهند آنها را بشنوند ، پخش مي شوند . محدوديتهاي ويژه ساير وسايل ارتباطي مستقيم ( مانند ظرفيت سالن نمايش و جابجا كردن جمعيت و غيره ) در مورد پخش برنامه هاي راديويي وجود ندارند . پخش برنامه هاي راديويي با توجه به گسترش دامنه عملش شكل بسيار مهمي از عرضه كردن آثار ادبي و هنري به شمار مي رود . بنابراين كاملاً طبيعي است كه ايستگاه فرستنده راديويي ناچار باشد كه براي پخش آثار يك مؤلف موافقت قبلي او را كسب كند و ما با زائي به او بپردازد .
غالباً يك اثر بيش از آنكه از راديو پخش گردد ، نمايش يا اجراي آن ضبط مي شود تا بتوان آن را در آينده بارها به وسيله راديو پخش نمود . اين يك نوع تكثير اثر از طريق مكانيكي است كه به مؤلف امكان مي دهد كه از حق بهره برداري خود استفاده كند . بنابراين ايستگاه فرستنده راديويي ناچار است موافقت مولف را براي تجديد توليد اثرش بوسيله دستگاه ضبط كسب نمايد و در مقابل ، مبلغي به او بپردازد . بنابراين حق بهره برداري مؤلف از اثرش بصورت نمايش يا تكثير شامل پخش راديويي اثر نيز مي گردد ، حتي اگر قوانين بعضي از كشورها از حق پخش راديويي اثر كه از حقوق مؤلف ناشي مي گردد ، ياد نكرده باشد .
معذلك براي اينكه به برنامه هاي راديويي مربوط به پخش اخبار ، آموزش دانش آموزان مدارس ، تبليغات فرهنگي و مباحث انتقادي ، لطمه اي وارد نيايد ، در اجراي اين اصل چندان سختگيري نمي شود. بعلاوه اين اصل داراي استثنائاتي است كه بر حسب كشورها فرق مي كنند . ولي اين استثنائات نبايد عملاً خود اصل را از بين ببرند .
آثاري را كه موضوع برنامه هاي راديويي قرار مي گيرند ، مي توان به سه قسمت تقسيم كرد : آثاري كه فقط براي پخش راديوئي خلق شده اند ،آثار ادبي وهنري كه براي اجرا در راديو مورد اقتباس قرار گرفته اند ، آثار ادبي و هنري كه بدون هيچگونه تغييري بصورت اوليه خود پخش مي گردند .
در بعضي كشورها آثاري كه براي پخش از راديو بوسيله سازمان راديو ويا تحت نظرآن خلق مي شوند، كارهاي جمعي تلقي ميگردند وبا آنكه يك شخص حقوقي نمي تواند پديد آورنده يك اثر فكري باشد ، عنوان صاحب حق مؤلف نسبت به مجموع اين گونه آثار طبق قانون ، به سازمان راديو تعلق مي گيرد .
اشخاص طبيعي كه در آفرينش اثر فكري همكاري نموده و به وسيله يك تعريف قانوني يا از طريق ذكر و اعلام نام آنان مشخص شده اند ، به تناسب سهمي كه در ايجاد اثر مشترك داشته اند ، صاحب حق مؤلف شناخته مي شوند .
به موجب نظريه ديگري كه مختص حقوق فرانسه است اثر راديويي يك اثري كه ( با همكاري ديگران ) بوجود ميآيد ، ( اثر مشترك oeuvre de Collaboration ) تلقي شده است نه يك اثر جمعي،به موجب قانون ، عنوان پديد آورنده auteur يا پديد آورنده مشترك coauteur اثر راديويي براي اشخاص طبيعي « كه خلق فكري اين اثر را ميسر ساخته اند » شناخته شده است ( ماده 18 قانون فرانسه در مورد حقوق مؤلف ) .
براي مشخص كردن اين افراد، قانونگذار مي تواند فهرستي تهيه نموده ويا به يك فرمول انعطاف پذير و كلي نظير فرمولي كه ذكر كرديم ، اكتفا كند . چنانچه اشخاص طبيعي كه خالق اثر راديويي هستند ، به موجب قرارداد اجاره خدمت ويا كار در خدمت سازمان راديو درآمده باشد ، اين وضع به هيچ وجه مانع برخورداري آنها از حقي كه قانون براي مؤلفان شناخته است نخواهد شد ( بند 3 ماده يك قانون حق مؤلف فرانسه ).
سازمان راديو به عنوان شخص حقوقي نمي تواند دارنده اصلي حقوق مؤلف باشد ، اما اين امر مانع از آن نيست كه بتواند دارنده حقوق مالي اي كه مؤلف به آن واگذار مي كند ، گردد .
عنوان صاحب حق مؤلف نسبت به اثر جديدي كه از اقتباس راديويي يك اثر ادبي قبلي بوجود مي آيد ، بموجب طرز فكر اول به سازمان راديو كه با ابتكار و مديريت ، اقتباس اين اثر را بعهده داشته است ، تعلق ميگيرد و به موجب نظريه دوم به اشخاص طبيعي كه آن را بوجود آورده اند تعلق دارد . قانون فرانسوي حق مؤلف به منظور تقويت حمايت از منافع مؤلف اثر قبلي با عدول از منطق براي او عنوان پديد آورنده مشترك اثر جديد را حتي اگر در خلق آن همكاري نكرده باشد ، مي شناسد .
بايد اضافه كرد كه اقتباس راديويي اثري كه قبلاً وجود داشته است، مستلزم كسب اجازه مؤلف قبلي اين اثر مي باشد و او مي تواند در مقابل دادن اين اجازه ، ما بازائي مطالبه كند . بديهي است كه در مواردي كه آثار ادبي وهنري همانگونه كه هستند ، يعني بدون هيچگونه تصرفي ، بوسيله راديو پخش مي شوند ، مشكلي درباره عنوان ( دارنده حق مؤلف ) پيش نمي آيد .
حق مؤلف نسبت به نمايش اثرش در مواردي بوجود مي آيد كه اثر وي بوسيله راديو مستقيماً يا پس از ضبط اجرا گردد .
بنابراين حق مؤلف نسبت به نمايش اثرش در موارد زير بوجود مي آيد :
الف- اگر پخش راديوئي اثر مؤلف همزمان با اجراي خصوصي آن در استوديو انجام گيرد .
ب- اگر پخش راديويي اثر مؤلف همزمان اب نمايش عمومي آن صورت گيرد . در چنين موردي مؤلف از دو حق نمايش استفاده مي كند ( اجراي عمومي اثر و پخش راديويي آن ) .
ج- اگر اثر ضبط شده مؤلف بوسيله راديو پخش شود .
د- اگر پخش راديويي اثر مؤلف بوسيله بلندگو يا وسايل مشابه ديگري به يكي از اماكن عمومي از قبيل هتل ،رستوران ، كافه ، به منظور جلب مشتري برده شود ، در اين صورت مؤلف بايد حق خود نسبت به نمايش اثرش را از پيشه وري كه ترتيب انتقال پخش راديويي آن را داده است مطالبه كند . اين مورد در بند 4 ماده 45 قانون حقوق مؤلف فرانسه پيش بيني شده است .
ه – اگر پخش اثر به كمك رله راديويي توسط سازمان فرستنده ويا يك سازمان ثالثي بمنظور بهره مند ساختن گروه جديدي از شنوندگان صورت گيرد . در تمام اين موارد كسب اجازه مؤلف در مقابل پرداخت ما بازا ضرورت دارد و حتي ممكن است اين كسب اجازه چندين بار يعني به تعداد دفعاتي كه حق مؤلف نسبت به نمايش اثرش مطرح ميگردد ، ( اجراي عمومي اثر توأم با پخش راديويي ، اجراي عمومي ، انتقال پخش راديوئي به يك محل عمومي ديگر و غيره ) ضرورت پيدا كند .
در وضع اول ، اگر در روي صفحه قيد شده باشد كه نبايد آنرا بوسيله راديو پخش كرد، براي پخش راديوئي آن موافقت مؤلف نخست از لحاظ اينكه اثرش بطور گسترده اي انتشار مي يابد و سپس به لحاظ نمايش آن بطور كلي ، چنانكه قبلاً اشاره كرديم ( 2 و 3 ) ضرورت دارد . بنابراين دو موافقت بايد كسب گردد و دو دستمزد پرداخت شود . وضع دوم مربوط به ضبطهائي است كه بوسيله خود سازمان راديو انجام مي گيرد .
غالباً اينگونه ضبطها چون امكان مي دهندكه پخش راديوئي در صورت لزوم بتأخير بيفتد و بدين ترتيب تسهيلاتي در اجراي برنامه هاي راديوئي بوجود مي آورند ، ضرورت پيدا مي كنند. آنها را ضبط موقت مي نامند زيرا براي مدت كوتاهي مورد استفاده قرار مي گيرند . ماده 11 مكرر قرارداد برن پيش بيني مي كند كه قانون ملي كشورهاي عضو اتحاديه مي توانند ضبط موقت را از شرط موافقت مؤلف معاف نمايند . معذلك قانونگذاران ملي گاهي از حدود ضبطهائي كه استثنائاً مي توانند بدون موافقت مؤلف انجام گيرند تجاوز مي كنند . در اين موارد صدور پروانه قانوني است كه پرداخت دستمزد عادلانه اي را به مؤلفان ايجاب مي نمايد .
به استثناي ضبطهاي موقت و ضبطهاي تابع پروانه هاي قانوني هر ضبطي كه از اثري بوسيله سازمان راديو انجام گيرد ، مستلزم كسب موافقت مؤلف نسبت به تكثير اثرش مي باشد كه البته اين موافقت با اجازه اي كه مؤلف براي نمايش راديوئي اثرش مي دهد ، فرق دارد .
به موجب چنين قراردادي مؤلف دو تعهد ( انجام فعل ) را بعهده مي گيرد :
يكي خلق يك اثر راديوئي در آينده و ديگري تعهد واگذاري حق مالي نمايش اثرش از طريق پخش راديوئي ، به سازمان راديو و غالباً نيز حق تكثير اثرش از طريق ضبط در مقابل دريافت دستمزدي كه در قرارداد تعيين شده است براديو واگذار مي شود .
مؤلفي كه در نتيجه خلق يك اثر، صاحب حق مؤلف مي گردد ، تمام مزاياي معنوي حق مؤلف و نيزتمام مزاياي مالي آن را كه واگذار نكرده باشد ، حفظ مي كند ، به عقيده ما،وي در زمينه مزاياي معنوي از حق عدول و پس گرفتن اثرش ، چنانچه اين حق در قانون كشورش شناخته شده باشد ، بهره مند مي گردد .
اصولاً سازمان راديو بايد با تمام مؤلفاني كه ميخواهد آثارشان را بوسيله راديو اجرا و پخش نمايد ، قراردادهاي فردي منعقد سازد . ولي در اغلب كشورها كه مؤلفان عضو انجمن ها يا اتحاديه نويسندگان هستند ، سازمان راديو با اين انجمن ها و اتحاديه ها قرارداد مي بندد و بدين ترتيب حق پخش راديويي آثار اعضاي اين انجمنها و اتحاديه ها قرارداد مي بندد و بدين ترتيب حق پخش راديوئي آثار اعضاي اين انجمنها و اتحاديه ها را در مقابل پرداخت يك مبلغ كلي كه بعداً ميان اعضا به تناسب پخش اثرشان تقسيم مي گردد بدست مي آورد .
منبع:www.lawnet.ir