حج در آيات قرآن

مناسك و وجوب حج
 

وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ . (بقره:125)
و چون خانه [كعبه] را براي مردم، محل اجتماع و [جاي] امني قرار داديم، [و فرموديم:] « در مقام ابراهيم، نماز گاهي براي خود اختيار كنيد، و به ابراهيم و اسماعيل فرمان داديم كه: «خانه مرا براي طواف كنندگان و معتكفان و ركوع و سجود كنندگان، پاكيزه كنيد».
إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَآئِرِ اللّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْه أَن يَطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَن تَطَوَّعَ خَيْرًا فَإِنَّ اللّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ. (بقره: 158)
در حقيقت «صفا» و «مروه» از شعائر خداست [كه ياد آور اوست]، پس هر كه خانه [خدا] را حج كند، يا عمره گزارد، بر او گناهي نيست كه ميان آن دو، سعي به جاي آورد. هر كه افزون بر فريضه كار نيكي كند، خدا حق شناس و داناست.

محرمات براي حجاج
 

الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ فَمَن فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلاَ رَفَثَ وَلاَ فُسُوقَ وَلاَ جِدَالَ فِي الْحَجِّ وَمَا
تَفْعَلُواْ مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللّهُ وَتَزَوَّدُواْ فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ يَا أُوْلِي الأَلْبَابِ. (بقره:197)
حج در ماه‌هاي معيني است. پس هر كسي در اين [ماه]‌ها، حج را [بر خود] واجب گرداند، [بداند كه] در اثناي حج، هم بستري و گناه و جدال [روا] نيست و هر كارنيكي انجام مي‌دهيد، خدا آن را مي‌داند، و براي خود توشه برگيريد كه در حقيقت، بهترين توشه، پرهيزكاري است، و اي خردمندان، از من پروا كنيد!

تجارت در حج
 

لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّكُمْ فَإِذَا أَفَضْتُم مِّنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُواْ اللّهَ عِندَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِن كُنتُم مِّن قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّآلِّينَ . (بقره: 198)
بر شما گناهي نيست كه [در سفر حج] فضل پروردگارتان [روزي خويش] را بجوييد، پس چون از عرفات كوچ نموديد، خدا را در مشعر الحرام ياد كنيد، و يادش كنيد كه شما را كه پيش‌تر از بيراهان بوديد، فرا راه آورد.

حج در ياد خدا
 

فَإِذَا قَضَيْتُم مَّنَاسِكَكُمْ فَاذْكُرُواْ اللّهَ كَذِكْرِكُمْ آبَاءكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْرًا ... . (بقره:200)
و چون آداب ويژه حج خود را به جاي آورديد، همان گونه كه پدران خود را به ياد مي‌آوريد، يا با ياد كردني بيشتر، خدا را به ياد آوريد.
وَاذْكُرُواْ اللّهَ فِي أَيَّامٍ مَّعْدُودَاتٍ فَمَن تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلاَ إِثْمَ عَلَيْهِ وَمَن تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقَى وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ . (بقره: 203)
و خدا را در روزهايي معين ياد كنيد، پس هر كس شتاب كند [و اعمال را] در دو روز [انجام دهد]، گناهي بر او نيست، و هر كه تأخيركند [و اعمال را در سه روز انجام دهد]، گناهي بر او نيست. [اين اختيار] براي كسي است كه [از محرمات] پرهيز كرده باشد و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه شما را به سوي او گرد خواهند آورد.

وجوب حج
 

فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَن دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ الله غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ. (آل عمران:97)
در آن [كعبه]، نشانه‌هايي روشن است، [از جمله] مقام ابراهيم است، و هر كه در آن درآيد، درامان است، و براي خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است، [البته بر] كسي كه بتواند به سوي آن راه يابد. و هر كه كفر ورزد، يقيناً خداوند از جهانيان بي نياز است.

حفظ حرمت‌ها در حج
 

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُحِلُّواْ شَعَآئِرَ اللّهِ وَلاَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلاَ الْهَدْيَ وَلاَ الْقَلآئِدَ وَلا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَانًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواْ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَن صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُواْ وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ. (مائده:2)
اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، حرمت شعائر خدا و ماه حرام، و قرباني بي نشان، و قرباني‌هاي گردن بنددار و راهيان بيت الحرام را كه فضل و خشنودي پروردگار خود را مي‌طلبند، نگه داريد. و چون از احرام بيرون آمديد، [مي‌توانيد] شكار كنيد، و البته نبايد كينه توزي گروهي كه شما را از مسجدالحرام باز داشتند، شما را به تعدي وادارد. و در نيكوكاري و پرهيزكاري، با يكديگر همكاري كنيد و در گناه و تعدي دستيار هم نشويد، و از خدا پروا كنيد كه خدا سخت كيفر است.

دعوت همگاني به حج
 

وَأَذِّن فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ. (حج:27 و 28)
و در ميان مردم براي [اداي] حج بانگ بر آور تا [زائران] پياده [سوار] بر هر شتر لاغري- كه از هر راه دوري مي‌آيند- به سوي تو روي آورند تا شاهد منافع خويش باشند، و نام خدا را در روزهاي معلومي بر دام‌هاي زبان بسته‌اي كه روزي آنان كرده است ببرند. پس، از آنها بخوريد و به درمانده مستمند بخورانيد.

طهارت در حج
 

ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ. (حج:29)
سپس بايد آلودگي خود را بزدايند و به نذرهاي خود وفا كنند و بر گرد آن خانه كهن [= كعبه] طواف به جاي آورند.

حج تمتع
 

وَأَتِمُّواْ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ وَلاَ تَحْلِقُواْ رُؤُوسَكُمْ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضاً أَوْ بِهِ أَذًى مِّن رَّأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِّن صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ فَإِذَا أَمِنتُمْ فَمَن تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ذَلِكَ لِمَن لَّمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ. (بقره:196)
و براي خدا حج و عمره را به پايان رسانيد، و اگر [به علت مواقعي] باز داشته شديد، آنچه از قرباني ميسر است [قرباني كنيد]، و تا قرباني به قربانگاه نرسيده، سر خود را متراشيد، و هركس از شما بيمار باشد يا در سر ناراحتي داشته باشد [و ناچار شود در احرام سر بتراشد]، به كفاره [آن بايد] روزه‌اي بدارد يا صدقه‌اي دهد، يا قرباني بكند و چون ايمن يافتيد، پس هر كس از [اعمال] عمره به حج پرداخت، [بايد] آنچه از قرباني ميسر است [قرباني كنيد]، و آن كس كه [ قرباني] نيافت، [بايد] در هنگام حج، سه روز روزه [بدارد]، و چون برگشتيد، هفت [روز ديگر روزه بداريد]، اي ده‌[روز] تمام است. اين [حج تمتع] براي كسي است كه اهل مسجدالحرام [= مكه] نباشد، و از خدا بترسيد، و بدانيد كه خدا سخت كيفر است.
منبع: نشريه گلبرگ- ش124.
/ج