ناگفته‌هاي آسانسور(1)

تاريخچه آسانسور
 

آن‌گونه كه در تاريخ آمده، تاريخچه پيدايش آسانسور به 253سال قبل از ميلاد مسيح بازمي‌گردد. ارشميدس وسيله‌اي شبيه به آسانسور اختراع كرد كه قابليت حمل يك نفر را براي ارتفاعات نه‌چندان بلند داشت. اين آسانسور دستي نمونه‌اي از نخستين حركات بشر براي ساختن يك بالابر بود.
البته گفته شده كه مصريان باستان نيز به‌وسيله بالابر در اهرام حركت مي‌كردند. در سال1850 نخستين آسانسور هيدروليكي براي يك ساختمان 4 طبقه ساخته شد. در سال1853 اليشا گرويس از اهالي نيويورك، آسانسوري با نوعي ايمني خودكار براي ممانعت از سقوط سكوي اين وسيله ساخت. در صورتي كه ريسمان آسانسور پاره مي‌شد، اين سيستم ايمني به فرياد سرنشينان مي‌رسيد.
فناوري ساخت آسانسور به‌سرعت پيش رفت و بسياري از سازندگان ساختمان‌هاي جهان اين وسيله مفيد و كارا را نصب كردند. براساس آخرين آمارهاي ارايه شده، ايتاليايي‌ها بيشترين آسانسورسواران نام گرفته‌اند. با اينكه اين كشور جمعيت بالايي ندارد، اما آنها با نصب 850هزار دستگاه آسانسور رتبه نخست را در دنيا به‌خود اختصاص داده‌اند.
در ايتاليا روزانه بيش از 100ميليون نفر از آسانسور استفاده مي‌كنند. پس از اين كشور، آمريكا با داشتن 700هزار دستگاه آسانسور و چين با 610هزار رتبه‌هاي دوم و سوم را در اختيار داشتند. البته اين آمار به سال 2008 مربوط مي‌شود و با سرعتي كه نزد چيني‌ها سراغ داريم، به احتمال فراوان، اين آمار دچار تغيير و تحولات شده است.
برخي از آسانسورها هم اکنون شكل توريستي به‌ خود گرفته‌اند. يكي از همين مدل‌ها، آسانسور سانتاژوستا در شهر ليسبون پرتغال است؛ آسانسوري كه بيشتر به يك بالابر مي‌ماند و حدود 107سال قدمت دارد. كار ساخت اين آسانسور در سال1900 آغاز شد و 2 سال بعد به‌ پايان رسيد؛ آسانسوري كه كار طراحي آن را «رائول مسنير ده پونسارد» برعهده داشته است. اگرچه اين مدل با بخار كار مي‌كرد اما در سال1907 از الكتريسيته براي به‌حركت درآوردنش سود جسته شد. اين سازه 45 متر ارتفاع دارد و مي‌تواند 24 مسافر را با خود حمل كند كه اين روزها شكل گردشگري به‌خود گرفته و مردمي كه براي ديدن ليسبون مي‌روند، از اين آسانسور زيبا ديدن مي‌كنند.
اما مي‌گويند آسانسور ساخته دست آقاي اتوود يك قرقره بزرگ و يك‌طناب بوده است. اين دانشمند و رياضيدان با ساختن ماشين اتوود که عبارت بود از دو‌وزنه که با يک‌نخ به يکديگر مربوط مي‌شدند و روي قرقره‌ها‌ بالا و پايين مي‌رفتند، توانست طرح ابتدايي يک آسانسور را ارايه دهد.
اتوود يك‌كار هم براي ايمن سازي اين آسانسور اوليه انجام داده بود. اگر هنگام بالا و پايين رفتن، طناب پاره مي‌شد، قسمت انتهايي طناب روي قرقره قفل مي‌ماند و اين كار باعث مي‌شد تا آسانسور ‌به‌رغم سقوط آزادي كه از ارتفاع به سمت پايين داشت، به زمين برخورد نكند و سوارشونده (‌در اينجا به معناي فردي كه سوار آسانسور مي‌شود)، جان سالم به در ببرد.
اگر ارشميدس را خالق بالابري ساده و اتوود را خالق آسانسوري اوليه فرض كنيم، بايد از آقاي اوتيس هم به‌عنوان مبتكر ساخت آسانسورهاي نوين نام ببريم؛ فردي كه هم‌اكنون بزرگ‌ترين كارخانه ساخت آسانسور در دنيا به‌نام وي مشغول به فعاليت است. اولين آسانسور به شکل امروزي که داراي ترمز ايمني بود، توسط اوتيس در آمريکا ساخته و آزمايش شده و بعد از آن نيز ديگران به ساخت انواع آسانسور مبادرت كردند و صنعت آسانسور شکل گرفت.
در ساخت برج‌ها و ساختمان‌هاي بلند موضوع آسانسور ايمن، راحت و سريع بايد در اولويت قرار گيرد. در اين بين رقابتي نيز بين آسانسورسازان شكل گرفت. ركورد سرعت بين آسانسورهاي دنيا در اختيار برج تايپه 101 است. اين برج به ارتفاع 509 متر 101طبقه دارد و فكر نمي‌كنم كسي دوست داشته باشد بدون آسانسور اين طبقات را طي كند؛ به خصوص از بدو ورود تا طبقات بسيار بالا! در اين ساختمان مرتفع 67دستگاه آسانسور نصب شده تا ترافيكي در اين خصوص به‌وجود نيايد. در عين حال، اين امر به ايمني كار نيز مي‌افزايد. سرعت اين آسانسور 1010متر در دقيقه است؛ يعني اين آسانسور قادر است در يك دقيقه بيش از يك كيلومتر را طي كند. نوع ديگري از آسانسورها ويژه کالا طراحي شده و معمولا امور بالا و پايين بردن بار را برعهده دارند. آسانسور خدماتي، آسانسوري است که براي جابه‌جايي کالا بين طبقات مورد استفاده قرار مي‌گيرد كه داراي کابين كوچكي است که ابعاد آن به اشخاص اجازه استفاده را نمي‌دهد. در بسياري از رستوران‌ها و فروشگاه‌هاي كوچك اين مدل كاربرد زيادي دارد.
از آسانسور خودروبر هم در ساختمان‌هاي خصوصي استفاده مي‌شود و اتاقک آن ابعاد مناسبي براي جابه‌جايي خودرو دارد. البته آسانسور ويژه حمل بيماران را هم كه در بيمارستان، مورد استفاده قرار مي‌گيرد نبايد از قلم انداخت.
از يك‌نظر آسانسورها به 2 نوع گيربكس‌دار و بدون گيربكس‌ تقسيم مي‌شوند كه اولي مخصوص حمل‌و‌نقل در ارتفاع كم و با قدرت زياد است، اما دومي به ارتفاع زياد و ظرفيت كم مربوط مي‌شود.

از حيث ديگري هم آسانسورها به انواع برقي، هيدورليكي‌(حداكثر 18متر)، پني‌ماتيك و LIM يا همان نيروي محركه القايي تقسيم مي‌شوند كه در اين آخري، سيستم موتور روي وزنه تعادل قرار مي‌گيرد و ابتكار جديدي است كه در ساختمان‌هاي خيلي بلند به‌كار گرفته مي‌شود.

تاريخچه آسانسور در ايران
 

آسانسور‌هاي امروزي از حدود 50‌سال پيش وارد کشور شده و اولين فروش آسانسور در کشور مربوط به يک شرکت سوئيسي است که توسط يک شرکت ايراني خريداري شد. بعد از آن نيز شرکت‌ها‌ي خارجي ديگر در اين زمينه فعاليت داشتند. اولين کارخانه آسانسورسازي در ايران توسط وزارت مسکن و شهر‌سازي در سال‌1350 در شهر صنعتي البرز قزوين تحت‌ليسانس يک شرکت سوييسي راه‌اندازي شد و بعد از آن نيز کارخانجات ديگري توسط شرکت‌ها‌ي خارجي در ايران فعاليت كردند، اما با توجه به تحريم وسايل بعد از انقلاب‌اسلامي و براساس ضرورت و نياز، دست‌اندرکاران شروع به فعاليت‌هاي توليدي در زمينه ساخت قطعات يدکي آسانسور كردند و درواقع آسانسور به صورت تلفيقي در کشور توليد و نصب شد تا اينکه در دهه ‌70 مجوز واردات صادر شد و به‌دنبال آن، واحدهاي فروش آسانسور به‌صورت رسمي و غيررسمي به‌وجود آمدند.
قسمت اعظمي ‌از آسانسورهايي كه از سال‌هاي دور در ايران مشغول به حمل‌ونقل مسافر هستند، داراي گواهي استاندارد نبوده و اساسا فعاليت آنها در خط همكف به طبقات، غيرقانوني است.

10 توصيه ايمني به آسانسور‌سواران
 

پديده آسانسور هم مثل ساير پديده‌هاي وارداتي، اول خودش آمد و بعد تلاش ‌شد براي وارد كردن فرهنگ‌ استفاده از آن. فرهنگستان زبان هم سال‌ها بعد از ورود اين پديده به صرافت افتاد تا نامي ايراني براي آن انتخاب يا به‌عبارت بهتر، انتصاب كند. ليکن همچنان فرهنگ استفاده از آسانسور معضل مراکز مسکوني، اداري و خدماتي است؛ موضوعي که در مواقعي، ايمني آسانسورها را نشانه مي‌گيرد.

ايمني در آسانسور امروزه ديگر يك اجبار است. مواردي بايد در آسانسورها رعايت شود تا ايمني سرنشينان تامين شود؛ مواردي مانند سيستم تهويه مطبوع، زنگ خطر، تلفن يا سيستمي براي ارتباط با اتاق فرمان، كپسول آتش‌نشاني، ترمز و... مربوط به سازندگان است ولي مواردي هم مربوط به استفاده‌کنندگان است که بايد مورد توجه قرار گيرند. به چند مورد اشاره مي‌کنيم:
1 بيشتر از ظرفيت ممكن سوار آسانسور نشويد و با كليدهاي آن هم بازي نكنيد. البته اصولا آسانسور بايد مجهز به سيستم آلارم ظرفيت مجاز و غير‌مجاز باشد ولي رعايت ظرفيت آسانسور توسط مصرف‌کنندگان در اولويت قرار دارد. ظرفيت‌ها‌ معمولا 4، 6، 8، 10، 12 و... است که بايد روي پلاک مشخصات در کابين نصب شود. معمولا کابين آسانسور به صورتي طراحي و ساخته مي‌شود که حداکثر ظرفيت به‌سختي در آن‌جا شوند، زيرا استفاده خارج از ظرفيت خطرات بسيار جدي‌اي در‌بردارد که قابل مقايسه با وسايل ديگر نيست. برخي از شهروندان، به ويژه در اداره‌ها، به ظرفيت اعلام‌شده براي آسانسور توجه نمي‌کنند و بيش از حد ظرفيت مجاز سوار مي‌شوند که اين اقدام به توقف غيرطبيعي آسانسور ميان طبقات مي‌انجامد.
2 مسافران بيرون آسانسور فرمان احضار مي‌دهند و مبدا و مقصد را مشخص مي‌كنند و آسانسور هم در زمان مناسب و طبق برنامه قبلي پاسخ مي‌دهد. بنابراين فشار مجدد روي دکمه‌ها‌ي احضار کابين، کاري بيهوده است. استفاده‌كنندگان از آسانسور، وقتي راهنماي ديجيتال طبقات را ايستاده روي يكي از طبقات مي‌بينند، دکمه آسانسور را چندبار با شدت فشار مي‌دهند بلكه آسانسور زودتر بيايد اما اين ‌كار، غير از خرابي و صدمه زدن، فايده‌اي ندارد.
3 زماني كه آسانسور سوار مي‌شويد، مسافران درون کابين فرمان حرکت مي‌دهند و مقصد را مشخص مي‌كنند. اين وسيله قادر به شناسايي مسافران از نظر سن، قد، مونث يا مذکر و بيمار يا سالم بودن و ميزان وزن دقيق مسافران نيست؛ بنابراين بيهوده کليدهاي آن را دستکاري نکنيد.
4 دکمه‌ها‌ي فرمان در محلي نصب شده که کودکان کمتر از 7 سال قادر به احضار و صدور فرمان نباشند ولي همواره بايد به‌خاطر بسپاريم که هرگز کودکان به‌تنهايي نبايد از اين وسيله استفاده كنند. با ايجاد شرايط مناسب و فضاي بازي در مجموعه مسکوني و گاهي مذاکره دسته‌جمعي با کودکان و نوجوانان بايد به‌صورت جدي و کامل از بازي آنها با آسانسور جلوگيري كنيد.
5 هرگز هنگام وارد شدن به کابين آسانسور در حال گفت‌وگو از عقب يا از پهلو وارد آسانسور نشويد. همواره هنگام ورود به کابين آسانسور از وجود کابين در مقابل خود مطمئن شويد و رو به کابين وارد شويد. ساده‌ترين روش‌، اطمينان از وجود روشنايي کابين، ديدن تصوير خود در آينه کابين و مشاهده افراد درون آن است.
6 بيشترين آمار حوادث مربوط به ايام عيد است كه نشان‌دهنده بي‌توجهي به ظرفيت استفاده از آسانسور با حضور جمع زيادي از خانواده‌ها در اين وسيله است. همچنين كودكان بيشترين قربانيان حوادث آسانسور هستند كه اين وسيله را بازيچه فرض مي‌كنند. آن هم به دليل عدم آموزش توسط والدين است.
7 در اوقاتي که ساختمان خلوت است حتي‌الامکان به تنهايي از آسانسور استفاده نکنيد.
8 قطع برق از اصلي‌ترين مشکلات در استفاده از آسانسورها در کشور ماست. گرچه آسانسورها بايد به سيستم «BLACK OUT» مجهز باشند تا در زمان قطع برق، كابين، هم‌تراز يك طبقه متوقف شود اما در مواقعي امکان حبس در آسانسور وجود دارد. معمولا بلافاصله بعد از گير افتادن آسانسور، احساس خفگي به افراد دست مي‌دهد كه اين، بيشتر يك توهم است تا واقعيت. بد نيست بدانيد كه هيچ‌كس در حوادث آسانسور دچار خفگي نمي‌شود؛ زيرا ذهنيتي كه براي مردم درخصوص تمام شدن اكسيژن در آسانسور ايجاد شده كاملا اشتباه است و چنين موردي در ساختار آسانسورهاي امروزي امکان ندارد. تنها مشكل، استرس و نگراني حادثه‌ديدگان است. بنابراين در چنين مواردي كسي اقدام به شكستن شيشه آسانسور نكند چون فقط كار را خراب‌تر و خطر را بيشتر مي‌كند.
9 همچنين لازم است كه افراد محبوس، تا لحظه اعلام گروه نجات براي خروج از كابين منتظر بمانند، چون در مواردي افراد در خروج عجله به‌ خرج داده‌اند و همزمان، آسانسور راه افتاده كه اين موضوع تا به ‌حال قربانيان زيادي گرفته‌است. در هر صورت، خونسردي خيلي مهم است. خونسرد و صبور باشيد.
10 آسانسورها معمولا در نصب و راه‌اندازي مشكلي ندارند؛ به‌خصوص كه آسانسورهاي جديد به وسيله اداره استاندارد كنترل مي‌شود، اما ‌اين وسط جاي بازديد ماهانه با کيفيت به‌طور قابل‌توجهي مبهم است! چون همه مشكلات به مرور زمان ‌ايجاد مي‌شود و تعمير غير‌استاندارد است كه ‌ايمني آسانسور را از بين مي‌برد. بنابراين نسبت به بازديدهاي ماهانه و طرز نگهداري و هويت و صلاحيت فني و عمومي پيمانکار نگهداري آسانسور محل سکونت‌تان بي‌تفاوت نباشيد. اين بي‌تفاوتي گاهي به قيمت جان تمام خواهد شد.

ويژگي‌هاي آسانسور سالم
 

مهندس محمدرضا اردلاني، کارشناس ساختمان‌هاي سلامت‌محور
اولين نكته‌اي كه در مورد آسانسور بايد بگويم اين است كه گول ظاهرش را نخوريد! اگرچه آسانسورها با ظاهري آراسته و زيبا به مردم عرضه مي‌شوند اما برخي از آنها داراي کيفيت مطلوب و استاندارد لازم نيستند. هر ساختماني به آسانسوري با کاربري خاص خود نياز دارد که اين موضوع در ساختمان‌هاي ما کمتر مورد توجه قرار مي‌گيرد. علت استفاده‌نکردن صاحبان ساختمان‌ها و پروژه‌ها از آسانسورهاي مخصوص هر ساختمان ارزان سازي بوده و اين بي‌توجهي‌ها بارها موجب سقوط آسانسور ارزان قيمت يا حبس افراد شده‌ است. به همين دليل چند مورد مهم در بررسي يک آسانسور سالم به شرح ذيل اعلام مي‌شود به پيمانکارتان بگوييد آنها را براي شما مشخص کرده و ضمن بررسي خودتان هم چک کنيد آيا برابر مفاد قرارداد همان مارک استفاده شده يا خير؟
1 هر ساختمان نياز به يک نوع سازه آسانسور با محاسبات خاص خود همان ساختمان دارد. وجود نداشتن مهندس محاسب يا سري کاري در نقشه‌هاي اجرايي آسانسور از مهم‌ترين نشانه‌هاي مشکل‌دار بودن هر آسانسوري در درازمدت خواهد بود. نقشه‌هاي اجرايي آسانسور خاص ساختمان خودتان را حتما مطالبه و مطالعه کنيد.
2 موتورخانه و چاهک آسانسور و عمق چاهک را بازديد کنيد. نظافت، نظم، روکش يا رنگ قطعات و زيبايي و دقت در جوشکاري اتصالات، موضوعي است که ضمن ساده بودن بررسي، عمق ظرافت در کار مجري را نمايش مي‌دهد.
3 از نكات بسيار مهمي كه لازم است در مورد موتورخانه آسانسورها مدنظر قرار بگيرد، اين است كه حتما تابلو ‌برق به صورت مجزا و مرتب در اين قسمت وجود داشته‌ باشد.
4 حتما تيرآهن‌هاي بالاي آسانسور بايد دقيقا در مركز كابين قرار داشته‌ باشند و البته يك‌قلاب هم از آنها آويزان باشد تا در مواقع از كار افتادن موتورها بشود با آن كابين را بالا كشيد. اگر تيرآهن‌ها در مركز نباشند، كار بسيار‌ سخت مي‌شود.
5 سيستم تهويه نيز بايد به‌طور‌مرتب فعال باشد تا سقف كابين و قسمت‌ موتورخانه از خاك‌گرفتگي و پيامدهاي آن در امان بماند.
6 گاورنر يا سرعت‌سنج حتما بايد در همه آسانسورها وجود داشته‌ باشد. اين ‌دستگاه كوچك، هر زمان كه سرعت آسانسور از اندازه تعريف‌شده بيشتر شود، باعث توقف حركت كابين مي‌شود و در‌واقع آن را از سقوط نجات مي‌دهد. مارک و مدل آن را هم چک کنيد.
7 در ورودي موتورخانه، لزوما بايد قفل داشته‌ باشد و كليدش هم در دسترس مالك يا مسوول ساختمان قرار بگيرد. اين مساله باعث مي‌شود، اولا افراد متفرقه وارد نشوند و ثانيا در صورت لزوم، دسترسي گروه نجات به موتورخانه تسهيل و تضمين شود.
8 برخي دستورالعمل‌ها، توصيه‌ها و همچنين نكات در مورد مشخصات آسانسور، شركت سازنده آن، نحوه كارش،‌ ظرفيت‌اش‌ و‌... بايد در قالب يك‌ تابلو تهيه شده و در محل موتورخانه نصب شود تا تعميركاران يا افراد گروه امداد بتوانند از اطلاعات آن در مواقع مقتضي استفاده كنند.
9 ته چاهك سري‌استپ وجود دارد كه به منظور حفظ ايمني تعميركاران تعبيه شده تا در مواقع اضطراري برق را قطع كند. همچنين در اين مكان، يك سكوي بتوني هم وجود دارد كه اگر كسي روي آن بنشيند، باز‌هم بايد كف كابين با سر او مقداري فاصله داشته باشد و به وي آسيبي نرساند.
10 وجود ‌2 استوانه پلاستيكي در قسمت تحتاني آسانسور الزامي است. اينها ضربه‌گير هستند و از جنس پلاستيك فشرده تهيه شده‌اند. يكي زير ‌استوانه كف كابين قرار دارد و ديگري پايين وزنه تعادل مستقر است كه باعث مي‌شود در مواقع ضروري و زماني كه آسانسور سقوط مي‌كند، تلفات و صدمات آن كاهش پيدا كند و از شدت ضربه وارده كاسته شود.
1 1 مهم‌ترين قسمت آسانسور، پاراشوک يا چتر نجات آن است که بايد از سقوط جلوگيري كند. يعني وقتي سرعت آسانسور از حدي بالاتر مي‌رود، ترمزهاي پاراشوک فعال شده و مانع سقوط مي‌شوند. بروز مشكل در ‌اين قسمت مهم‌ترين عامل در كاهش سطح ‌ايمني آسانسورهاست كه بايد با بازديد به‌موقع مورد بررسي قرار گيرد. مارک و مدل آن را هم چک کنيد.
12 در صورت قطع برق يا قطع برق سيستم كنترل، سيستم ترمز آسانسور بايد به‌طور اتوماتيك عمل كند، بنابراين بايد از ترمزهاي اصطكاكي الكترومغناطيسي استفاده ‌شود. مارک آن را هم چک کنيد.
13 كابين و وزنه‌هاي تعادل توسط سيم بكسل‌هاي فولادي معلق نگاه داشته مي‌شوند. وزنه تعادل در آسانسورهاي كششي و زنجيري براي ايجاد تعادل بين جرم كابين و درصدي از وزن بار يا مسافر به‌ كار مي‌رود و قطر سيم بکسل‌ها، مارک، مدل و فابريک بودن آنها را با قرارهاي مالي في‌مابين چک کنيد.
14 همچنين لازم است در زمان صدور تاييديه كيفيت آسانسور كه يكي از مدارك لازم براي صدور پايان كار ساختمان است، دقت شود قطعات و دستگاه‌ها به طور دقيق و با ابزارهاي مناسب حتما مورد بازرسي و كنترل كيفيت ماموران اصلي قرار بگيرند.
منبع:www.salamat.com

/ج