آنفلوآنزا، از پيشگيري تا درمان

بيماري آنفلوآنزا، هر سال از اواخر شهريور تا پايان زمستان در کشور خودنمايي مي‌کند و به اين دليل، بحث روز محافل پزشکي و بهداشتي در 6 ماهه دوم سال است آنفلوآنزا از بيماري‌هايي است که همه‌گيري‌هايش مي‌تواند افراد را چندين روز از فعاليت‌هاي اجتماعي و شغلي بازدارد و هم به لحاظ فردي و هم به لحاظ اقتصادي، خساراتي وارد آورد. درباره اين بيماري، تفاوت‌هاي آن با سرماخوردگي معمولي و راه‌هاي پيشگيري و درمان آن، با دکتر «افشين محمد عليزاده» متخصص بيماري‌هاي عفوني و گرمسيري به گفتگو پرداخته‌ايم.

در ابتدا مي‌خواهيم درباره عفونت‌هاي دستگاه تنفسي فوقاني بيشتر بدانيم.
 

ويروس‌هايي که در دستگاه تنفسي فوقاني، يعني بيني، حلق، ناي و نايژه‌ها سبب عفونت مي‌شوند، بسيار متعدد و متنوعند. در هر سال در فصول سرد، حدود 200 نوع ويروس در فضاي کشور پراکنده مي‌شوند که برخي از آنها مانند رينوويروس‌ها، آدنوويروس‌ها، کرونا ويروس‌ها و ويروس‌هاي پارآنفلوآنزا، علايمي ايجاد مي‌کنند که به نام سندرم سرماخوردگي مشهوراست. اما بيماري آنفلوآنزا، توسط ويروس آنفلوآنزا ايجاد مي‌شودکه خودش سه نوع A و B و C دارد. اين ويروس در دستگاه تنفسي مي‌تواند گرفتاري‌هاي متعددي از برونشيت آنفلوآنزايي تا گرفتاري دستگاه تنفس تحتاني به بار بياورد.

يعني بيماري سرماخوردگي و بيماري آنفلوآنزا عوامل ايجادکننده متفاوتي دارند. آيا علايم باليني آنها هم با يکديگر فرق دارد؟
 

بله دقيقا همين‌طور است. سندرم آنفلوآنزا يک دوره نهفتگي 1 تا 3 روزه دارد که پس از اين مدت فرد دچار تب بالا (گاهي تا 41 درجه سانتيگراد)، لرز، سردردهاي شديد به ويژه در ناحيه پيشاني و دردهاي عضلاني مي‌شود. همچنين سوزش چشم، اشک ريزش و دردهاي کره چشم از علايم ديگرآن است. درفاز دوم، علايم دستگاه تنفس فوقاني ظاهر مي‌شود که با سرفه، گلودرد و گرفتگي بيني همراه است. بدن درد در اين بيماري گاهي آن‌قدر شديد است که فرد را محدود مي‌کند و مانع از انجام فعاليت‌هاي اجتماعي وي مي‌شود. ديده شده فردي که مبتلا به آنفلوآنزا است اگر زودتر از دوره نقاهت به کارش بازگردد، تا 50 درصد افت عملکرد خواهد داشت. يکي از علايم ديگر بيماري که در حقيقت عارضه آن است،گرفتاري دستگاه تنفس تحتاني مي‌باشد که هم خود ويروس مي‌تواند آن را ايجاد کند و هم مي‌تواند زمينه‌ساز بروز عفونت ثانويه با عوامل ميکروبي شود.
اما سرماخوردگي هرگز اين اندازه علايم شديد ندارد.
سرماخوردگي تب بالا ندارد و حداکثر درجه حرارت تا 38 درجه سانتيگراد بالا مي‌رود. بدن درد و کوفتگي و لرز ندارد و يا کم است. اما گرفتگي بيني و آبريزش بيني دارد و به جاي سرفه فرد دچار عطسه است. سرما خوردگي معمولا عوارض شديد نخواهد داشت.

در بحث درماني چه‌طور؟ آيا درمان آنها هم با يکديگر متفاوت است؟
 

اتفاقا به‌طور معمول درمان در هر دوي اين بيماري‌ها نگهدارنده و حمايتي است. چون هر دو خود محدودشونده هستند و فقط طول دوره سرماخوردگي کوتاهتراست. در هر دو بيماري فرد بايد مايعات مصرف کند و استراحت داشته باشد؛ حتما بايد روش‌هاي بهداشت فردي رعايت شود تا از انتشار ويروس‌ها جلوگيري گردد. اگر تب آزاردهنده باشد مي‌توان از داروهاي تب بر مانند استامينوفن استفاده کرد. براي آبريزش هم آنتي‌هيستامين‌ها اگر با نظر پزشک مصرف شود بسيار موثر است. همين جا يک نکته مهم را هم لازم مي‌دانم توضيح دهم: نه سرماخوردگي و نه آنفلوآنزا در سير درماني نياز به تجويز آنتي‌بيوتيک ندارند. برخلاف تصور عموم آنتي‌بيوتيک‌ها نه در تخفيف علايم و نه در کوتاه کردن دوره اين بيماري‌ها هيچ جايگاهي ندارند. فقط اگر آنفلوآنزا سبب ايجاد عفونت ميکروبي ثانويه شود، آنتي‌بيوتيک ضدهمان ميکروب‌ها تجويز مي‌گردد.

پس نقش داروهاي اختصاصي ضدآنفلوآنزا در کجاست؟ اساسا اين داروها کدامند؟
 

اين داروها در جمعيت عام مصرف نمي‌شوند و موارد مصرف محدودي دارند. مثلا در کساني که واکسن آنفلوآنزا نزده‌اند يا در چهارده روز ابتدايي پس از تزريق واکسن که هنوز سطح ايمني بدن بالا نرفته، اين داروها با نظر پزشک، کوتاه‌مدت (5روز) مصرف مي‌شود که مي‌تواند تا حد زيادي طول دوره بيماري را کوتاه کند از اين دسته داروها، مي‌توان «آمانتادين» و «ريمانتادين» را نام برد که ازقبل در کشور وجود داشته و همچنين، داروي جديدي به نام «اوسلتامي وير» يا «تامي‌فلو» که در مراکز بهداشتي وجود دارد و براي موارد شديد آنفلوآنزا که در بيمارستان بستري مي‌شوند به کار مي‌رود.

شما درضمن صحبتتان به نکته جالبي اشاره کرديد. آنفلوآنزا، واکسن دارد. اصولا چرا براي اين بيماري واکسن طراحي شده است؟
 

يکي از خصوصيات ويروس آنفلوآنزا اين است که هر سال نسبت به سال قبل تغييراتي مي‌کند و اگر جامعه از ايمني مناسبي برخوردار نباشد ويروس جديد مي‌تواند بيماري مشابه ايجاد کند. معمولا هر سال از ابتداي پاييز تا پايان سال اين ويروس شايع مي‌شود و هريک تا سه سال مي‌تواند همه‌گيري‌هايي ايجاد کند. همان‌طور که گفتم بيماري مي‌تواند افراد را از محيط کاري خود دور کند. مثلا بچه‌ها به مدرسه نروند و پدر و مادر به تبع آنها نتواند به امور شغلي خود برسند. از سوي ديگر اين بيماري در 2 گروه خردسال و سالمند مي‌تواند منجر به بستري در بيمارستان گردد که باز هم به لحاظ جسمي و هم اقتصادي مشکل‌ساز است. به همين جهت امروزه در گروه‌هاي پرخطر سطح ايمني ايجاد مي‌کنند که جامعه از عوارض بيماري مصون بماند. ويروس آنفلوآنزا هر دو تا سه سال دچار تغييرات جزئي و هر 20 تا 30 سال دچار تغييرات کلي مي‌شود و به همين جهت واکسن آنفلوآنزا مانند واکسن‌هاي ديگر نيست که سال‌هاي متمادي بتواند سطح ايمني ايجاد کند بلکه هر سال بر مبناي ويروس در گردش سال گذشته واکسن جديد ساخته مي‌شود. واکسن تاريخ‌دار است و بعداز گذشت تاريخش ديگر قابل مصرف نيست. هر سال در اواخر شهريور گروه‌هاي پرخطر عليه بيماري واکسينه مي‌شوند.

اين گروه‌هاي پرخطر چه کساني را شامل مي‌شود؟
 

سوال مهمي کرديد. سردسته گروه هدف واکسيناسيون آنفلوآنزا سالمندان هستند که به لحاظ علمي سن بالاي 64 سال را مي‌گويند. البته بالاي 50 سال را هم مي‌توان دراين دسته قرار داد به ويژه اگر دچار بيماري‌هاي قلبي يا ريوي باشند. دسته دوم بيماران قلبي هستند مانند کساني که نارسايي قلب يا بيماري‌هاي دريچه‌اي دارند؛ در CCU بستري شده‌اند يا در يکسال گذشته بخاطر مسائل قلبي در بيمارستان بودند. دسته بعدي بيماران ريوي هستند مانند گروه بيماري‌هاي انسدادي ريه مثل آسم يا برونشيت مزمن و يا کساني که ريه‌هاي آنها دچار بدخيمي شده است. در هر دوي اين گروه‌ها آنفلوآنزا سبب تشديد بيماري زمينه‌اي مي شود. گروه هدف بعدي کساني هستند که به هر دليل ضعف ايمني دارند. مانند مبتلايان به ايدز، بدخيمي‌هاي مختلف و کساني که به دليل بيماري‌هاي کليوي دياليز مي‌شوند و داروهاي تضعيف‌کننده سيستم ايمني مصرف مي‌کنند. همچنين بيماران دچار امراض روماتيسمي مانند لوپوس يا آرتريت روماتوئيد که ناچارند کورتون و ترکيبات استروييدي استفاده کند. گروه ديگر، مبتلايان به بيماري‌هاي متابوليک مانند ديابت قندي هستند که بايد واکسن دريافت کنند. خانم‌هاي بارداري که سه ماهه دوم يا سوم بارداريشان با فصل آنفلوآنزا تلاقي مي‌کند هم جزو کانديداهاي دريافت واکسن هستند. تزريق واکسن در سه ماهه اول بارداري توصيه نمي‌شود. کودکان و نوجوانان از شش ماه تا هيجده سال که ناچارند آسپرين مصرف کنند حتما بايد واکسن بگيرند. زيرا آسپرين و ويروس آنفلوآنزا با هم يک بيماري کبدي خطرناک به نام «سندرم ري» را ايجاد مي‌کنند. کودکان ا ز شش ماه تا پنج سال امروزه مستقلا يک گروه هدف تعريف مي‌شوند. زيرا رفتار آنفلوآنزا در آنها مانند سالمندان است و نياز به بستري پيدا مي‌کنند. گروه ديگري که امروزه تاکيد زيادي روي آنها است کارکنان بخش‌هاي بهداشتي و درماني هستند؛ يعني پزشکان، پرستاران، بهياران و تکنسين‌هايي که در مراکز بهداشتي ودرماني به بيماران پرخطر ديگر به ارائه خدمت مشغولند. همچنين کارکنان سراي سالمندان. همه اين افراد بايد واکسينه شوند تا ويروس به بيماران انتقال پيدا نکند حتي گفته شده، خانواده بيماران يا سالمندان هم که از آنها نگهداري مي‌کنند بهتر است واکسن بگيرند.

آيا کساني هم هستند که نبايد واکسن آنفلوآنزا بگيرند؟
 

بله. فرد مبتلا به بيماري تب دار بايد صبر کند تا تب و علايم عفونتش برطرف شود و بعد واکسن بگيرد. در کساني که دچار بيماري عصبي گيلن‌باره هستند (فلج قرينه نزولي) نبايد تزريق واکسن صورت بگيرد. سوم افرادي هستند که به فرآورده‌هاي تخم‌مرغ حساسيت دارند يعني دچار کهير و بيماري تنفسي مي‌شوند. چون درتهيه اين واکسن از جنين جوجه استفاده مي‌شود. پس مي‌بينيد که موارد محدوديت مصرف شديدي ندارد. حتي خانم‌هاي باردار در سه ماهه دوم و سوم و خانم‌هاي شيرده به راحتي مي‌توانند اين واکسن را دريافت کنند.

شکل و نوبت مصرف چگونه است؟ آيا الزاما بايد با تجويز پزشک مصرف شود؟
 

يقينا پزشک است که گروه‌هاي هدف را مي‌شناسد و واکسن را نسخه مي‌کند و بيمار واکسن را از داروخانه‌ها تهيه مي‌کند. يعني واکسني نيست که سيستم بهداشت و درمان رايگان آن را در اختيار مراکز بهداشتي قرار دهد. البته از دو سال گذشته وزارت بهداشت اين واکسن را رايگان در اختيار کارکنان بخش بهداشت مي‌گذارد. داروخانه بايد واکسن را در زنجيره سرد نگهداري کند و بيماران به محض تهيه آن را براي تزريق نزد پزشک ببرند. بالاي سه سال دوز کامل واکسن را دريافت مي‌کنند. و در زير سه سال نصف دوز کافي است. البته در زير 9 ساله‌ها واکسن بايد دو نوبت به فاصله يک ماه تزريق شود. و در بقيه افراد يک نوبت تزريق سالانه کافي است. واکسن به صورت سرنگ آماده است و نيازي نيست به داخل سرنگ ديگري کشيده شود. واکسن دراواخر شهريور در کشور توزيع مي‌شود که همان زمان بايد تهيه و تزريق گردد.

واکسن آنفلوآنزا چگونه تزريق مي شود؟
 

واکسن حتما بايد در عضله دلتوييد (سربازو) تزريق شود البته زير جلدي هم مي‌توان آن را تلقيح کرد. اما تزريق آن از طريق عضلات سريني، اثر آن را کاهش مي‌دهد.

آيا تزريق واکسن آنفلوآنزا عوارضي هم دارد؟
 

در 10 تا 15 درصد موارد درد درمحل تزريق ايجاد مي‌شود؛ که اگر واکسن درست تزريق شود مقدار زيادي احتمال اين عارضه کاهش مي‌يابد قرمزي در محل تزريق و تب مختصرهم گذراست.همه اين عوارض خفيف، حداکثر ظرف 24 ساعت برطرف مي‌شود. عوارض متوسط و شديد بسيار نادر است. هر واکسني احتمال ايجاد سندرم گيلن‌باره دارد. در مورد آنفلوآنزا خود ويروس حدود يک در يک ميليون و تزريق واکسن کمتر از اين، احتمال ايجاد گيلن‌باره دارد. همين جا لازم به ذکر است که افراد مبتلا به بيماري MS، به راحتي مي‌توانند واکسن را مصرف کنند و اين واکسن در تشديد اين بيماري نقشي ندارد.

شما اشاره کرديد که ويروس آنفلوآنزا تغييرات جزيي و کلي دارد. اما واکسن بر مبناي ويروس در گردش سال گذشته تهيه مي‌شود. با اين ترتيب، آيا امکان دارد که افرادي که واکسن دريافت کرده اند باز دچاربيماري شوند؟ به عبارت ديگر پوشش واکسن چقدراست.؟
 

سوال بسيار خوبي مطرح کرديد. هرقدر افراد از نظر ايمني قوي‌تر باشند تاثير واکسن بيشتر است و معمولا در افراد عادي تا 80 درصد و در سالمندان تا 60 درصد ايمني ايجاد مي‌شود. تاثير واکسن با اينکه صد در صد نيست اما بسيار زياد است ضمن اينکه فردي واکسن گرفته اگر هم دچار بيماري شود فرم خفيف را مي‌گيرد و دچار عوارض نخواهد شد و نيازي هم به بستري پيدا نمي‌کند.
منبع:http://www.salamat.com
/ج