روماتيسم با ستون فقرات چه مي‌کند؟

اسپونديليت آنکيلوزان، يک بيماري روماتيسمي دردناک و پيشرفت‌کننده است که معمولا مفاصل ستون ‌فقرات را درگير مي‌کند ولي مي‌تواند ساير مفاصل را نيز در برگيرد و حتي مي‌تواند روي ساير اندام‌ها (چشم‌، ريه، روده و قلب) اثر بگذارد. اسپونديليت آنکيلوزان يا A.S به وضعيتي گفته مي‌شود که در آن، همه يا برخي از مفاصل ستون فقرات باهم درآميخته و يکپارچه مي‌شوند. برخي پزشکان، اين بيماري را با نام «روماتيسم ستون فقرات» معرفي کرده‌اند. در گفتگو با دکتر محمدمهدي امام، فوق‌تخصص روماتولوژي و عضو هيات علمي دانشگاه علوم‌پزشکي شهيد بهشتي، به بررسي اين بيماري عجيب پرداخته‌ايم.
آقاي دکتر! لطفا در ابتدا تعريفي از بيماري روماتيسم ستون فقرات يا اسپونديليت آنکيلوزان داشته باشيد..
اسپونديليت آنکيلوزان يا روماتيسم ستون فقرات يعني چسبيدن ستون مهره‌ها به هم. مشخصه اصلي اين بيماري چسبيده شدن ستون مهره است که تقريبا در دوسوم بيماران اتفاق مي‌افتد. اين بيماري بيشتر در افراد جوان و در دهه دوم و سوم زندگي آنها ديده مي‌شود و در مردان سه برابر بيشتر از زنان است، در حالي که در گذشته اين ميزان 9 برابر بود. علت کم شدن اين ميزان آن است که چون در زنان بيماري AS خيلي غيرعادي بروز پيدا مي‌کند و ممکن است از ستون مهره شروع نشود، پزشکان متخصص دچار سردرگمي مي‌شدند ولي با اطلاعات جديد و آشنايي بيشتر پزشکان با بروز اين بيماري در خانم‌ها، اين رقم سه برابر نسبت به مردان کاهش پيدا کرده است. بروز بيماري بعد از 50 سالگي خيلي کم است، اگرچه ممکن است ديده شود زيرا بيش از 95 درصد بيماري تا اين سن بروز پيدا مي‌کند.

علت بروز اين بيماري چيست؟
 

علت اينکه چرا اين بيماري به وجود مي‌آيد، هنوز مشخص نيست اما AS يکي از بيماري‌هايي است که ژنتيک در آن بسيار دخالت دارد. ما سه بيماري در زمينه روماتولوژي داريم که عامل ژن در آن بسيار قوي است: پسوريازيس، لوپوس و همين AS که زمينه فاميلي دارد و با ژن خاصي به نام B27 همراهي قوي دارد، به‌طوري که بيش از 90 درصد بيماران AS داراي اين ژن هستند، گرچه برخي مواقع در AS ثانويه يعني ASاي که ثانويه به بيماري‌ها به خصوص بيماري‌هاي روده‌اي ظاهر مي‌شود، ممکن است اين ژن نقش کم رنگ‌تري داشته باشد ولي در غالب موارد AS زمينه ژنتيکي دارد. حتي در بستگان اين بيماران ممکن است AS به طور کامل بروز نکند اما علايم خفيفي را از AS در آنها پيدا کنيم. به عنوان مثال به جاي اينکه اين افراد دردهاي ستون مهره‌اي پيدا کنند دردهايي در کف پاشنه، دردهايي بين دو کتف و قسمت جلوي سينه دارند که گاهي اوقات مي‌تواند طولاني‌مدت باشد، به طوري که کاملا براي پزشکان گمراه‌کننده است تا اينکه متوجه زمينه فاميلي آنها بشويم و بدانيم که اين افراد در بستگان‌شان بيماري AS دارند و اين علايم غيرعادي،‌ علايم ثانويه AS است، البته اين‌طور نيست که اگر ژن وجود داشته باشد، فرد حتما به اين بيماري مبتلا شود.
خيلي از افراد ژن را دارند ولي مبتلا نيستند. شيوع B27 بر اساس زمينه ژنتيکي جامعه بسيار متفاوت است ولي چيزي حدود 2 درصد افراد جامعه ممکن است اين ژن را داشته باشند ولي همه آنها به AS مبتلا نمي‌شوند اما خطر ابتلا در اين افراد بالاتر از ديگر افرادي است که اين ژن را ندارند. علاوه بر اين علت ديگري براي بيماري مطرح شده است و آن هم عفونت است. عفونت خاصي به نام کلبسيلا در ايجاد اين بيماري دخيل دانسته شده است که اين ميکروب به خصوص از راه دستگاه گوارش وارد بدن مي‌شود و ممکن است به دليل شباهت‌اش با ساختمان‌هاي مفاصل و ستون مهره، علايم واکنش بدن نسبت به اين ميکروب را در ستون مهره‌ها و مفاصل پيدا ‌کنيم. پس در يک زمينه ژنتيکي مشخص که B27 است فرد دچار عفونت‌هاي خاصي مي‌شود و اين عفونت‌ خاص به ايجاد بيماري AS در اين افراد منجر مي‌شود. به همين دليل هم است که بيشتر افراد علايم خود را در دهه دوم و سوم زندگي‌شان نشان مي‌دهند چون به هر حال يک بار با اين ميکروب تماس داشته‌اند و بيماري در اين مدت بروز مي‌کند و به همين دليل است که هر چه سن بالاتر مي‌رود شيوع AS کمتر مي‌شود.

يعني مي‌شود با آنتي‌بيوتيک، اين بيماري را درمان کرد؟
 

نه! اين‌طور نيست که شما بتوانيد جلوي بيماري را با درمان آنتي‌بيوتيکي بگيريد. همان‌طور که گفتم عفونت نقشي در بروز بيماري AS دارد اما تنها عامل تعيين‌کننده نيست. اينکه چرا بعضي دچار اين بيماري مي‌شوند و برخي ديگر نمي‌شوند، هنوز مشخص نيست. امروزه نقشه‌هاي ژنتيکي ريزتري را از اين بيماري پيدا کرده‌اند که بعضي از آنها خيلي قوي‌تر با اين بيماري همراهي دارد و احتمال ابتلا به AS را بيشتر مي‌کند.

با توجه به اينکه اين بيماري، ارثي است؛ آيا مي‌توان از آن پيشگيري کرد؟
 

نه! متاسفانه اين بيماري راه پيشگيري ندارد و در افرادي که ژن آن را دارند احتمال بروز وجود دارد و در صورتي که بروز پيدا کند، مراجعه سريع به پزشک و جلوگيري از پيشرفت‌ بيماري و گرفتن آموزش‌هاي لازم بسيار مهم است تا بيماري عوارض خود را به صورت زمين‌گير شدن افراد ايجاد نکند.

حالا درماني دارد يا نه؟
 

امروزه درمان‌هاي تخصصي در اين بيماران داريم که دست ما را در درمان اين بيماران بازتر کرده است. بسياري از بيماران به خصوص افرادي که در مراحل اوليه بيماري مراجعه مي‌کنند درمان موفق‌تري خواهند داشت، چرا که اگر روماتيسم دير درمان شود به تدريج ستون مهره به هم چسبيده مي‌شود و کليه حرکات ستون مهره با مشکل مواجه مي‌شود و با پيشرفت بيماري، به تدريج قسمت‌هاي فوقاني‌تر و حتي تا گردن گرفتار مي‌شود، به طوري که اين بيماران حتي گردن‌شان را نمي‌توانند بالا بياورند و مجبورند بيشتر زمين را نگاه کنند. گرچه اين بيماري مرگ و مير را زياد نمي‌کند ولي در ايجاد معلوليت نقش مهمي دارد. اما متاسفانه درمان‌ها بسيار گران هستند و هزينه درماني بيماران معمولا در ماه به حدود يک و نيم ميليون تومان مي‌رسد و تا زماني که درمان‌ها را ادامه ‌دهند، نتيجه خواهند گرفت و چنانچه درمان قطع شود، علايم بيماري باز خواهد گشت. براي درمان داروهاي مختلفي داريم که مهم‌ترين آنها داروهاي ضد التهاب هستند.
درمان‌هاي مکمل ديگري هم داريم که کمتر در گرفتاري‌هاي ستون مهره استفاده مي‌کنيم و بيشتر براي درگيري‌هاي مفصلي و چشمي اين بيماران استفاده مي‌شود. توجه داشته باشيد که نقش آموزش در اين بيماران بسيار مهم است، چراکه اگر به اين بيماران آموزش داده شود و توصيه‌هاي لازم براي جلوگيري از پيشرفت ناهنجاري‌هاي ستون فقرات داده شود، زندگي بسيار مناسب‌تري را خواهند داشت. شايد نقش عمده آموزش‌هاي بيماران، جلوگيري از پيشرفت بيماري و ايجاد زندگي بهتر براي آنها است. در کشورهايي که از نظر هزينه‌هاي مالي، مشکلات درماني دارند، نقش آموزش‌هاي بيماران در جلوگيري از پيشرفت پررنگ‌تر است.

علايم بيماري
 

علايم بيماري بر اساس سن و جنس مي‌تواند بسيار متغير باشد. افرادي که کاملا علايم مشخص بيماري را دارند که معمولا مردان دهه دو و سه هستند، با دردهاي ستون مهره مراجعه مي‌کنند. دردهاي ستون مهره تا مدت‌ها با ديسک کمر اشتباه گرفته مي‌شد و غالب بيماران ام‌آرآي و حتي عمل جراحي ديسک کمر را انجام مي‌دادند. همان‌طور که مي‌دانيد نتيجه ام‌آرآي در 30 درصد موارد مثبت کاذب مي‌شود، يعني حتي افرادي که تا به امروز کمردرد را تجربه نکردند و الان هم کمردرد ندارند اگر ام‌آرآي انجام دهند در يک‌سوم آنها ديسک‌هاي ظريفي ديده مي‌شود اما برخلاف ديسک، درد بيماران مبتلا به AS حالت التهابي دارد. درد ديسک معمولا با استراحت بهتر مي‌شود ولي درد بيماران روماتيسم ستون فقرات با استراحت بدتر مي‌شود و صبح‌ها با سفتي صبحگاهي بلند مي‌شوند که اين کاملا برخلاف ديسک است، البته سفتي صبحگاهي در افرادي که قوس کمرشان زياد است و يا افرادي که بستر مناسبي ندارند نيز ديده مي‌شود ولي اين سفتي صبحگاهي خيلي کوتاه‌مدت است و سفتي فرد بعد از يک تا دو دقيقه بعد از بيدار شدن از بين مي‌رود ولي در بيماران مبتلا به روماتيسم ستون فقرات سفتي صبحگاهي بسيار طولاني مدت است و معمولا بيش از يک ساعت طول مي‌کشد.
پس علامت عمده اين بيماري دردهاي ستون مهره‌اي است که حالت التهابي دارد و با استراحت بدتر و با فعاليت، به تدريج بهتر مي‌شود. گاهي اوقات بيماران دچار دردهايي در قسمت‌هاي تحتاني ستون مهره و به خصوص در ناحيه باسن مي‌شوند. اين دردها ممکن است اوايل متناوب باشد. اين محل، محل مفاصل ساکروايلياک است که در اين بيماري تقريبا در تمامي موارد درگير مي‌شود. در اوايل دردها حالت متناوب دارد، به طوري که مدتي اين باسن و مدت‌ ديگر باسن بعدي درد دارد و بعد از مدت ديگري ممکن است دردها ثابت باقي بمانند. اين دردها هم حالت التهابي دارد، يعني صبح‌ها بعد از استراحت بيشتر است و با فعاليت به تدريج بهتر مي‌شود. اگر بخواهيم از دردهاي ستون مهره غيرعادي نام ببريم که به خصوص در خانم‌ها و در افراد جوان‌تر ديده مي‌شود، دردهاي بين دو کتفي است که مدت‌هاي طولاني باقي مي‌ماند. البته شايد مهم‌ترين علت دردهاي بين دو کتف، علل عضلاني باشد ولي درد اين يبماران شب‌ها شدت پيدا کرده و صبح‌ها کاهش پيدا مي‌کند.
گاهي اوقات بيماران دچار دردهايي در قسمت جلوي سينه به خصوص روي استخوان جناق و اطراف آن مي‌شوند که اين دردها معمولا مدت‌ها توسط متخصصان قلب مورد بررسي قرار مي‌گيرند و در نهايت علت آن را دردهاي عضلاني عنوان مي‌کنند، در حالي که ممکن است اين دردها شروع بيماري روماتيسم ستون فقرات باشد. از علايم ديگري که در اين بيماران ديده مي‌شود درگيري محل اتصال ليگامان‌ها و تاندون‌ها به استخوان است، به خصوص اينکه اين بيماران دچار دردهايي در ناحيه زير و پشت پاشنه مي‌شوند که ممکن است مدت‌ها با خار پاشنه اشتباه گرفته شود. گاهي اوقات محل اتصال تاندون‌ها در اطراف زانو و شانه ممکن است درگير شود و از لحاظ تشخيصي سردرگمي ايجاد کند. از علايم ديگر اين بيماري درگيري‌هاي مفصلي است که در بچه‌ها و خانم‌ها مي‌تواند اولين علامت باشد بدون اينکه ستون مهره درگير شده باشد. در پا مفاصل معمولا متورم مي‌شوند، گرم مي‌شوند و باد مي‌کنند و با روماتيسم‌هاي ديگر اشتباه گرفته مي‌شوند، به خصوص اگر ستون مهره‌ها درگير نباشد. از علايم ديگر اين بيماري درگيري‌هاي چشمي است که ممکن است سال‌ها قبل از بروز روماتيسم و يا بعد از بروز آن خود را نشان دهد که به قرمزي يکطرفه چشم همراه با تاري ديد منجر مي‌شود، البته خوشبختانه کمتر عوارض چشمي مزمن مانند چسبندگي در اين بيماران ديده مي‌شود ولي اين حملات مي‌تواند به صورت تکرارشونده تا مدت‌ها ادامه پيدا کند. ندرتا بيماري داراي عوارضي در ريه، قلب و دستگاه گوارش است که البته زياد شايع نيست ولي در بيماران مي‌توان مشاهده کرد.
منبع: http://www.salamat.com
ae