ساختمان و عملکرد معده

تا به حال با خود انديشيده‌ايد که غذايي که مي‌خوريد و مي‌بلعيد، به کجا مي‌رود؟ اگر اين مسير بسته شود، چه اتفاقي مي‌افتد؟ اگر غذاي شما داغ، ترش يا شور باشد، چه راهکاري با آن مقابله مي‌‌کند؟ آيا تا به حال تصور کرده‌ايد، اسيد معده چرا خود معده را سوراخ نمي‌کند؟ البته در برخي موارد و تحت شرايطي، اين حادثه رخ مي‌دهد. گوشه‌هايي از شگفتي‌هاي معده را در اين شماره براي شما به تصوير کشيده‌ايم. قصد ما اين است که پس از خواندن اين مطلب، هنگام صرف غذا، به کار دستگاه گوارش، مسير غذا و سرنوشت آن و در مجموع شگفتي‌هاي خلقت، بيشتر توجه کنيد.
معده، کيسه‌اي کشش‌پذير است که به انتهاي مري متصل شده و شکل حرف J انگليسي است. معده مثل مخلوط‌کن، همه لقمه‌هاي کوچک غذا را که از مري وارد معده شده به هم مي‌زند و به صورت پودر درمي‌آورد. اين کارها با کمک ماهيچه‌هاي قوي ديواره معده و اسيد معده که از ديواره ترشح مي‌شود صورت مي‌گيرد.

پس از جويده شدن غذا، زبان بالا مي‌رود و به کام مي‌چسبد و پس از آنکه گيرنده‌هاي مکانيکي گلو تحريک شدند، زبان کوچک نيز بالا مي‌رود و راه بيني را مي‌بندد. سپس اپي‌گلوت، راه ناي را بسته و باعث مي‌شود غذا وارد مري ‌شود و توسط حرکات دودي ماهيچه‌هاي حلقوي مري به دهانه‌ معده برسد.
از لحاظ آناتومي‌در معده 4 ناحيه قابل تشخيص است: کارديا در محل اتصال به مري، فوندوس يا طاق معده، تنه معده و پيلور يا باب‌المعده که در محل اتصال معده به دوازدهه قرار دارد. حجم معده در حدود 1 تا 5/1 ليتر است که در برخي افراد تا 4 ليتر هم افزايش مي‌يابد. مخاط معده نيز داراي چين‌هايي طولي است که صاف شدن اين چين‌ها به انبساط معده کمک مي‌کند.
مواد ترشح‌شده به درون معده عبارت‌اند از: موسين (که با تشکيل لايه‌اي قليايي از ديواره معده در برابر شيره اسيدي معده محافظت مي‌کند)، اسيد کلريدريک‌، فاکتور داخلي معده (که باعث جذب ويتامين B12 مي‌شود)، چند آنزيم پروتئاز که به طور کلي پپسينوژن خوانده‌ مي‌شوند و باعث تجزيه‌ پروتئين‌ها به اسيد‌آمينه مي‌شوند و گاسترين که باعث تحريک سلول‌ها براي ترشح اسيد مي‌شود.
دو نما از معده در تصاوير حاصل از آندوسکوپي

تصويري از گذاشتن باند به‌صورت حلقه در ورودي معده براي کنترل مقدار غذاي وارد شده به معده و در نهايت کنترل اضافه وزن و لاغر شدن

10 فرمان گوارشي
 

افرادي که دستگاه گوارش ضعيفي دارند از مشکلات متفاوتي رنج مي‌برند؛ از سوزش معده گرفته تا حالت تهوع. معمولاً ضعيف شدن دستگاه گوارش از عادات بد غذايي سرچشمه مي‌گيرد که باعث مي‌شود غذا مدت زيادي در دستگاه گوارش باقي بماند. در اينجا به 10 عادت غذايي اشاره مي‌کنيم که مي‌تواند به تقويت جهاز هاضمه‌تان بينجامد:
1) غذا را خوب بجويد.
2) آرام‌ غذا بخوريد.
3) هنگام غذا خوردن مطالعه نکنيد و تلويزيون هم نگاه نکنيد.
4) ورزش کنيد؛ چون به هضم غذا کمک مي‌کند.
5) از غذاهاي حجيم پرهيز کنيد.
6) از خوردن غذاهايي که مي‌دانيد بدنتان تحملش را ندارد خودداري کنيد.
7) هنگام غذا خوردن، از مصرف نوشيدني‌هاي مختلف خودداري کنيد.
8) سيگار نکشيد.
9) مصرف موادغذايي حاوي كافئين را کاهش دهيد.
10) مصرف نوشابه را قطع کنيد و به جايش از دوغ و نوشيدني‌هاي طبيعي استفاده کنيد.

سلول‌هاي معده؛ انواع و اقسام
 

لااقل 5 نوع سلول در غده‌هاي معده به چشم مي‌‌خورد؛ به شرح زير:
• سلول‌هاي مخاطي گردن معده
سلول‌هايي هستند که ترشحات حاصل از اين سلول‌ها اسيدي است و از ترشحات سلول‌هاي سطحي که خنثي است، متفاوت است.
• سلول‌هاي بنيادي يا تمايزنيافته
اين سلول‌ها به عنوان سلول‌هاي بنيادي در اثر تکثير و تمايز همه سلول‌هاي پوششي معده شامل سلول‌هاي مخاطي، جداري، سلول‌هاي غددي درون‌ريز روده‌اي و اصلي را جايگزين مي‌کنند. فعاليت اين سلول‌ها در آسيب‌هاي وارده به سلول‌هاي پوششي افزايش يافته و به التيام سريع زخم کمک مي‌کند. در شرايط عادي سلول‌هاي پوششي معده هر 3، 4 روز تجديد مي‌گردند.
• سلول‌هاي اصلي
اين سلول‌ها، آنزيم‌هاي پپسين (براي تجزيه پروتئين‌ها)، ليپاز (براي تجزيه چربي‌ها) و رنين (براي انعقاد شير) را توليد و ترشح مي‌کنند.
• سلول‌هاي کناري يا مرزنشين
سلول‌هاي کناري مسوول ترشح اسيد معده هستند. ميزان ترشح اسيد معده توسط اعصاب کولينرژيک، هورمون گاسترين و هيستامين تحريک مي‌شود. در صورت عدم ترشح اين فاکتور، جذب ويتامين B12 مختل شده و توليد هموگلوبين صورت نمي‌گيرد و يک نوع کم خوني به وجود مي‌آيد.
• سلول‌هاي انترو اندوکرين
ترشحات اين سلول‌ها از سطح پايه‌اي به رگ‌هاي خوني منتقل مي‌شود. اين سلول‌ها در فوندوس معده، سروتونين را براي تحريک عضلات جدار معده و روده و در پيلور، گاسترين را براي تحريک ترشح سلول‌هاي کناري براي توليد اسيد، ترشح مي‌کنند.

معده 4 لايه دارد
 

مشخصات بافت شناسي لايه‌هاي چهارگانه ديواره معده به شرح زير است:
• طبقه مخاطي
سلول‌هاي پوششي مخاط معده از نوع منشوري ساده است که با فرو رفتن در عمق آستر، چاله‌هاي معدي را به وجود مي‌آورند. ترشحات غدد معده به عمق اين چاله‌ها تخليه شده و سپس به سطح معده مي‌رسد. سلول‌هاي پوششي مخاط، نوعي لايه خنثي ترشح مي‌کند. لايه ترشح شده به وسيله سلول‌هاي پوششي، لايه ضخيمي ‌را در سطح سلول‌ها تشکيل داده و آنها را از اثرات اسيد معده محافظت مي‌کند.
• آستر مخاط
بافت همبند شلي است حاوي الياف کلاژن و شبکه‌اي، سلول‌هاي لنفاوي و رشته‌هاي عضلاني صاف منشعب از عضلات مخاطي. غدد لوله‌اي ساده يا منشعب معدي نيز در آستر قرار دارند. عضلات مخاطي، عمقي‌ترين لايه مخاط هستند که از عضلات صاف حلقوي در داخل و عضلات صاف طولي در خارج تشکيل شده‌اند.
• طبقه زيرمخاط
در معده، بافت همبند شامل رشته‌هاي ارتجاعي است شبيه لايه زير مخاط ساير نواحي لوله گوارش که با پيشروي در زير طبقه مخاطي باعث پيدايش چين‌هاي طولي مي‌شود.
• طبقه عضلاني معده
طبقه عضلاني معده متفاوت از ساير قسمت‌هاي لوله گوارش بوده و از سه لايه عضلاني به صورت مايل با مورب در داخل، حلقوي در وسط و طولي در خارج تشکيل شده است. عضلات حلقوي در ناحيه پيلور ضخيم شده و اسفنکتر يا دريچه پيلوري را به وجود مي‌آورد. سطح خارجي معده توسط سروز يا به عبارت ديگر، لايه احشايي صفاق پوشيده شده است.

شرح وظايف معده
 

معده اندامي براي تجمع و هضم اوليه مواد غذايي است. مواد غذايي در معده 3 تا 4 ساعت توقف کرده و با ترشحات معده که پس از خوردن غذا به يک ليتر مي‌رسد، مخلوط شده و کيموس را تشکيل مي‌دهند. ضمن تشکيل کيموس معدي، دريچه معده به مري مانع از برگشت محتويات معده به مري مي‌شود. پس از آماده شدن کيموس معدي، تحت تاثير حالت اسيدي آن، دريچه پيلور باز شده و موجب تخليه محتويات معده به دوازدهه مي‌شود. از ديگر وظايف معده ترشح آنزيم‌هاي گوارشي، اسيد معده و فاکتور ضد کم خوني است.
منبع:www.salamat.com
/ع