تاريخچه واکسن و واکسيناسيون

واکسن (به فارسي افغانستان : واکسين) سوسپانسيوني از ميکرو ارگانيسم‌هاي کشته شده يا ضعيف شدهٔ ( ويروس يا باکتري يا ريکتزيا ) يا پروتيين‌هاي آنتي‌ژنيک به دست آمده از آنها که به منظور پيشگيري، بهبودي يا درمان بيماريهاي عفوني تجويز مي‌شود.
بيش از هفده سال از تاريخي که سازمان جهاني بهداشت رسما اعلام داشت براي نخستين بار يک بيماري عفوني (آبله) از سطح کره زمين ريشه‌کن شده است، مي‌گذرد. ديگر احتياجي به بيمارستانهاي مخصوص براي درمان مبتلايان به آبله نيست و واکسناسيون عليه آن در همه جا متوقف شده است. پولي که با ريشه‌کن شدن آبله در جهان پس‌انداز مي‌شود، هر سال بالغ بر يک ميليارد دلار است. يعني رقمي بيش از سه برابر آنچه براي اجراي برنامه ريشه‌کن‌سازي هزينه شد. به دنبال آن در اجلاس مجمع جهاني بهداشت در سال ۱۹۸۸، آن سازمان برنامه آينده خود را براي ريشه‌کن ساختن فلج اطفال تا سال ۲۰۰۰ ميلادي اعلام داشت.

چگونگي کشف واکسن اوليه
 

جنر واکسن خود را در پي کار طولاني و طاقت فرسا در آزمايشگاه کشف نکرد. در ۱۹ سالگي شيردوشي به او گفته بود که هرگز به آبله مبتلا نخواهد شد، چون قبلاً به آبله گاوي مبتلا شده بود. بعدها وقتي جنر پزشک شد و به بي‌فايده بودن تلاشهايش براي درمان اين بيماري پي برد، جمله آن شيردوش را به خاطر آورد. اوتحقيق کرد و دريافت شيردوشان تقريباً هرگز، حتي وقتي از مبتلايان به آبله پرستاري مي‌کنند، دچار آبله نمي‌شوند. به نظرش رسيد که آبله گاوي را به افراد تلقيح کند، تا آنها را از ابتلا به بيماري مرگبارتر آبله مصون سازد. اين بخت ياري حقيقي بود. بدون اينکه زحمتي بکشد، دريافت که آبله گاوي باعث ايمني در برابر آبله مي‌شود.
. قوه تشخيص او به اندازه‌اي بود که توانست به ارزش اين حقيقت پي ببرد و از آن استفاده کند.
جنر در سال ۱۷۷۵ در زمينه عقايد روستاييان گلاسترشر درباره آبله به تحقيق پرداخت و دريافت که دو نوع آبله گاوي وجود دارد و فقط يکي از آنها از آبله پيشگيري مي‌کند. همچنين تعيين کرد که نوع موثر آبله گاوي تنها وقتي اثر محافظتي دارد که در مرحله خاصي از بيماري منتقل شود. او براي آزمودن نظريه‌اش مقداري از مايع درون تاولهاي دست شيرفروشي را که به آبله گاوي مبتلا بود بيرون کشيد و آن را به لندن برد و با دقت مايع آبله را به پسرکي تلقيح کرد و همانطور که جنر پيش‌بيني کرده بود پسرک به آبله دچار نشد. جنر از واژه واکسيناسيون استفاده نکرد، بلکه به جايش لفظ مايه‌کوبي يا « واريوله واکسينه» را به کار برد معناي لغوي اصطلاح لاتيني اخير « تاولهاي ريز گاو » است. تا حدود يک قرن بعد، مايه کوبي جنري آبله گاوي، تنها روش ايمن‌سازي عليه بيماري بود.

پژوهشهاي پاستور در مورد کشف واکسن
 

در سال ۱۸۸۰ لويي پاستور براي ايمن‌سازي مرغان عليه وبا، که در يک همه‌گيري ،۱۰% طيور فرانسه را از بين برده بود، روشي ابداع کرد. او باکتري ايجاد کننده اين بيماري را جداسازي کرد و با کشت شکل ضعيف شده و تلقيح آن به مرغان، آنها را نسبت به حمله مرگبار بيماري ايمن ساخت. اصول کلي روش پاستور با روشي که جنر براي مايه‌کوبي با آبله گاوي ابداع کرد يکي بود. قبل از آنکه ويروس آبله به شکل آبله گاوي به شيردوش منتقل شود، در بدن گاو ضعيف شده بود. در سال ۱۸۸۱، پاستور با روي آوردن به سياه زخم، که از بيماريهاي گاو و گوسفند است، باسيل آنرا جدا . او کرد اين باکتري را در دمايي بالاتر از دماي بدن حيوان کشت داد تا مايعي براي تلقيح تهيه کند که موجب حمله خفيف سياه زخم در جانور شود و حيوان را براي روزي که دچار حمله شديد بيماري مي‌شود، ايمن سازد.
همانطور که خود پاستور گفت، او براي ارج نهادن به شايستگي و خدمات مهم يکي از بزرگان انگليسيها ، يعني جنر واژه ، واکسيناسيون را بطور کلي براي روش مايه‌کوبي پيشگيري کننده، وضع کرد. چهار سال بعد پاستور واکسني براي بيماريي که در حيوانات هاري و گاه در انسان آب‌گريزي خوانده مي‌شود، ابداع کرد.
پژوهشهاي پيش‌گامانه پاستور، که بر کشف بخت‌يارانه جنر مبتني بود، ايمن‌سازي را به دانش بسيار کارآمد تبديل کرد و زمينه را براي وقوع انقلابي در مهار بيماريهاي عفوني آماده ساخت. شايد گذشته از کشف آنتي بيوتيکها، هيچ اکتشافي چنين تاثير عميقي بر سلامت انسان نگذاشته باشد. به نوشته ورکلارک در پايه‌هاي تجربي ايمني شناسي معاصر (۱۹۸۶) گل سر سبد موفقيتها در فرايند ايمن ‌سازي ريشه کني کامل آبله بوده است. در نيمه نخست اين قرن ، سالانه حدود ۲ تا ۳ ميليون مورد جديد گزارش مي‌شد. در سال ۱۹۴۹ آخرين مورد آبله در ايالات متحده و در سال ۱۹۷۷ آخرين مورد تاييد شده سراسر جهان در سومالي گزارش شد.
منابع :
1- کتاب جامع بهداشت عمومي - جلد اول
دکتر حسين حاتمي، دکتر منصور رضوي، دکتر حسن افتخار
2- www.fa.wikipedia.org
ارسالي از طرف کاربر محترم : hoseinfdy
/ع