اسهال و انواع آن

در اصطلاح عوامل اسهال را دفع مدفوع روزانه به صورت شل يا آبکي، همراه با افزايش قابل توجه دفعات اجابت مزاج مي دانند. اما از نظر علمي مدفوع با حجم مايع 300cc با بالا در 24 ساعت و وزن مدفوع بالا 200 گرم در روز با توجه به يک رژيم پرچربي و گوشت و کم فيبر مثل رژيم غربي را اسهال مي گويند. اما يک مورد ديگر است که دفعات اجابت مزاج بالا مي باشد ولي اسهال حقيقي نيست. اين حالت را «اسهال کاذب» مي نامند. در اين اسهال خروج مکرر و متناوب حجم هاي کم مدفوع به واسطه علل مختلف داريم و به جاي آن ترشحات مخاطي چسبناک و کف آلود که گاهي به سختي با آب پاک مي شوند، ديده مي شود.
اين در واقع به خاطر يبوست، سندرم روده تحريک پذير، اختلال عصبي-حرکتي در عضلات و اسفنکترهاي دخيل در دفع مدفوع است که باعث تحريک ترشح مخاطي مي شوند و اين ترشحات مخاطي جمع شده، ايجاد فشار و احساس دفع در فرد مي نمايد. لذا او مکرر به دستشويي مي رود ولي دفع مدفوع يا بسيار ناچيز است يا اصلاً مدفوع وجود نخواهد داشت و فقط ترشحات مخاطي داريم. اگر هم مدفوع باشد اول مدفوع ناچيز که معمولاً هم قوام سختي دارد خارج شده و بعد ترشحات مخاطي دفع مي گردند. به هر حال اين شرايط ايجاد اسهال کاذب مي نمايد که گاهي حتي با بي اختياري مدفوع همراه مي شود و فرد را از نظر رواني و اجتماعي شديداً آزرده مي کند و بيمار با شکايت از بيماري خود به عنوان اسهال نزد پزشک مي آيد، در حالي که در واقع اسهال ندارد و اشکال در جاي ديگر است. درمان اين اسهال هم رفع همان عامل زمينه اي است که باعث ايجاد آن شده بود.

انواع اسهال حقيقي
 

تقسيم بندي مختلفي براي اسهال هاي حقيقي داريم که هر يک از يک جنبه خاصي در مورد آنها به کار مي رود. اما مهمترين جنبه تقسيم بندي که خيلي از لحاظ باليني اهميت دارد، مدت زمان طول کشيدن اسهال است. اگر يک روند اسهالي دو هفته يا کمتر طول بکشد تحت عنوان «اسهال حاد» نام برده مي شود. اگر دو تا چهار هفته طول بکشد، اسهال را به نام «اسهال پايا» و بالاي چهار هفته را تحت عنوان «اسهال مزمن» مي شناسيم.
در اسهال حاد برحسب علت اسهال هاي عفوني ناشي از عوامل بيماري زا مختلف اعم از باکتري ها، ويروس ها و انگلهاي مختلف مطرح است. علت ديگر که از لحاظ اهميت در درجه دوم است، عوارض جانبي داروهاي مختلف است که به ويژه در مورد داروهاي پرمصرف مثل آنتي بيوتيک ها اهميت پيدا مي کند. علت سوم مواجه به سموم مثل حشره کش ها، آفت کش ها و گازهاي شيميايي جنگي است که اين عوامل با اثر روي سيستم گوارشي و سيستم هاي کنترلي ديگر مثل جريان خون و اعصاب ورودي به سيستم گوارشي باعث بروز اسهال مي شوند. اسهال هاي پايا حالت بينابيني دارد يعني هم علل اسهال حاد و هم علل اسهال مزمن مي تواند در آن دخيل باشد، اما انواع اسهال مزمن برحسب علت پنج دسته مي شوند که هر يک از اهميت باليني و پيش آگهي خاص خود را دارد.

1-اسهال هاي ترشحي
 

اسهال هاي ترشحي ناشي از اختلال در انتقال آب و الکتروليت ها از مخاط روده کوچک و روده بزرگ است. در اسهال ترشحي مدفوع آبکي و حجيم ديده مي شود و حتي اگر فرد مدتي از غذا خوردن امتناع کند (مثل زمان روزه داري)، باز هم اسهال تداوم خواهند داشت. در اين نوع اسهال هيچ گونه سوء جذب مواد محلول مثل قندها و ... نداريم. لذا غلظت مدفوع از لحاظ اسمزي طبيعي است.

2-اسهال هاي اسمزي
 

اگر در جذب مواد محلول در آب مثل قندها به هر دليلي اختلال ايجاد شود، اين مواد در فضاي لوله گوارش باقي مانده و مقدار زيادي آب به سمت خود مي کشند (قدرت کشش آب توسط مواد محلول را با معيار اسمولاليته مي سنجد). لذا اين اسهال را به دليل وجود اين خاصيت، اسهال هاي اسموتيک يا اسمزي گويند.

3-اسهال چرب
 

اسهال هاي چرب را اصطلاحاً اسهال هاي استئاتوره اي هم مي گويند. علت اين اسهال ها هرچه باشد، نهايتاً موجب سوء جذب چربي ها شده و اين چربي ها به ناچار داخل محتويات مدفوع مي شوند و ظاهر گريس مانند و چسبنده به مدفوع مي دهند.

4-اسهال هاي با علل التهابي
 

اين اسهال ها بسيار آزاردهنده هستند و علت آن همراهي اسهال با خون و چرک ناشي از ضايعات التهابي است. گاهي التهابات با تب همراه است که بايد توجه شود. در افراد مسن اگر خونريزي و التهاب وجود داشت، حتماً بايد پيگيري هاي بعدي انجام شود تا خداي ناکرده بدخيمي و سرطان هاي لوله گوارش از احتمالات موجود خارج گردد.

5-اسهال هاي حرکتي
 

لوله گوارش در جدار خود عضلات احشايي دارد که توسط سيستم عصبي خودکار بدن کنترل مي شود. شبکه عصبي انتريک هم در جدار روده در مجاورت اين عضلات قرار دارد و در واقع فرمان هاي سيستم عصبي خودکار را اين سيستم عصبي انتريک به عضلات منتقل مي کند. حال اگر اشکال در اين سيستم عصبي انتريک يا در خود سيستم عصبي خودکار بدن باشد يا عضلات جدار روده تخريب شده باشد، در حرکات منظم لوله گوارش و روده ها مشکل ايجاد مي شود.

انواع اسهال هاي حاد
 

بيش از 90 درصد اسهال هاي حاد به واسطه عوامل عفوني بيماري زا ايجاد مي شود. لذا اغلب اين اسهال ها با تب، درد شکم و استفراغ بروز مي کنند. اکثر عوامل عفوني عامل اسهال بيشتر از راه مدفوعي -دهاني منتقل مي شوند. يعني مصرف آب يا غذاي آلوده به مدفوع انسان يا حيوان مبتلا به ارگانيزم بيماري زا اگر توسط يک فرد سالم رخ دهد، اين ميکروارگانيزم ها وارد دستگاه گوارش فرد مي شوند و بسته به نوع ارگانيزم، بيماري هاي مختلفي ايجاد مي کنند.

اسهال حاد عفوني در افراد با ايمني طبيعي
 

اسهال در افراد سالم و با ايمني طبيعي معمولاً توسط ارگانيزم هاي بسيار قوي و مهاجم که قادرند خود را از دام سيستم ايمني بدن انسان به طرق مختلف برهانند و موجب بيماري زايي گردند، ايجاد مي شود. اين اسهال ها در مناطق فقيرنشين و کم بهره از منابع بهداشتي که آب آشاميدني سالم و مواد غذايي گندزدايي نشده و عاري از ميکروب در اختيار ندارند، بيشتر ديده مي شود. به طور کلي افراد در معرض خطر اسهال هاي عفوني شامل افراد زير مي باشند:
الف -مسافرين:شايد تا به حال واژه اسهال هاي مسافرتي را شنيده باشيد. افراد زيادي در اثر مسافرت دچار اسهال عفوني حاد مي شوند که شايع ترين عامل آن باکتري هاي موسوم به باسيل هاي گرم منفي مثل ايشرشيا کولي (E.coli) شيگلا، سالمونلا و ... هستند.
معمولاً مسافرت ها در زمان تعطيلات انجام مي شود و چون تعطيلات فصول گرم سال و تابستان بيشتر از ساير فصول است، گرماي هوا باعث رشد بهتر و بيشتر اين ميکروب هاي بيماري زا و ايجاد اسهال و مسموميت غذايي در افراد مي شود.
ب -مصرف کنندگان:مواد غذايي خاص مثل همبرگر نيم پز، کالباس، سبزيجات خام، تخم مرغ، ماهي و ساير فرآورده هاي دريايي خام و .. که در بالا هم ذکر شد، احتمال آلودگي و ابتلا به اسهال را دارا هستند. بايد حتي الامکان مواد غذايي را پخته مصرف کنند و مواد غذايي مثل سبزيجات که خام مصرف مي شوند، قبل از مصرف دقيقاً گندزدايي و شستشو شوند.
افرادي که:در خانواده، مهدکودک ها، مدارس، پادگان ها و ... به طور دسته جمعي کنار هم زندگي مي کنند. اين افراد به دليل تماس نزديک و مداوم احتمال آلودگي بيشتري دارند و يک عفونت اسهالي مثل ژيارديا به راحتي بين آنها انتشار مي يابد. لذا رعايت بهداشت و ضدعفوني کردن تمام لباس ها، ملحفه ها، حتي کف زمين و ديوارها و ظروف غذاخوري در اين مراکز الزامي است.
منبع:نشريه کوچه ما، شماره 14.
/ج