آکرومگالي از الف تا ي

گفتگو با دکتر منوچهر جزايري فوق‌تخصص بيماري‌هاي غدد درباره بيماري آکرومگالي و درمان آن
 

در قاعده مغز و در پشت راه بويايي، غده هيپوفيز تقريبا به اندازه‌اي در حدود يک فندق واقع شده است. برخلاف اندازه کوچک، اين غده مهم‌ترين غده درون‌ريز است. اين غده به عنوان مرکز کنترل‌کننده بلندمدت رشد، عملکرد روزمره و توانايي توليدمثل عمل مي‌نمايد. غده هيپوفيز متشکل از دو بخش است، بخش جلويي و بخش پشتي. بخش جلويي شش هورمون مجزا دارد، که پرولاکتين براي تحريک توليد شير در پستان و هورمون رشد براي تنظيم رشد فيزيکي بدن شما و چگونگي مصرف سوخت ترشح مي‌شود. چهار هورمون ديگر بر ساير غدد سيستم درون‌ريز تاثير مي‌گذارند و فعاليت غدد تيروييد، تخمدان‌ها، بيضه‌ها و غدد فوق کليه را تحريک مي‌کنند.
بخش پشتي مسوول ترشح دو هورمون است که شامل اکسي‌توسين و هورمون ضدادرار هستند. اکسي‌توسين انقباضات رحمي حين زايمان را تحريک مي‌کند و در دوران شيردهي، پستان‌ها را براي توليد شير تحريک مي‌نمايد. هورمون ضدادرار روي کليه‌ها عمل کرده و برون‌ده ادراري را کنترل مي‌کند.
اغلب مشکلات غده هيپوفيز از تومورهاي اين غده ناشي مي‌شوند که به دو دسته عمل‌کننده (فعال) و غيرفعال قابل تقسيم هستند. تومورهاي عمل‌کننده مقادير بيش از حدي از يک هورمون هيپوفيزي را ترشح مي‌نمايند. در مقابل تومورهاي غيرفعال مقادير بيش از حد هورمون را نمي‌سازند. هر دو دسته اين تومورها ممکن است فقط به علت فشار روي بافت‌هاي مجاور مشکل‌ساز شوند. براي مثال اعصابي که کنترل‌کننده حرکات چشم و بينايي هستند در مجاورت غده هيپوفيز حرکت مي‌کنند و ممکن است توسط تومور هيپوفيز درگير شوند. اگرچه اغلب تومورهاي هيپوفيز سرطاني نيستند و منتشر نمي‌شوند ولي مي‌توانند منجر به اختلالات جدي گردند.
بزرگ شدن تدريجي دست‌ها، پاها، فک، پيشاني، فاصله گرفتن دندان‌ها، زبان‌ بزرگ، تعريق بيش از حد، قطع تنفس در خواب و کم‌کاري غده هيپوفيز از نشانه‌هاي آکرومگالي است. آکرومگالي اختلالي است که منجر به رشد بيش از حد پيشاني، فک، دست‌ها و پاها مي‌شود. اين حالت معمولا به علت توليد بيش از حد هورمون رشد در بالغان است و از اختلال عملکرد غده هيپوفيز ناشي مي‌شود. در کودکان توموري که مقادير بيش از حد هورمون رشد ترشح مي‌نمايد حالتي به نام ژيگانيسم (غول‌آسايي) ايجاد مي‌نمايد که با رشدي به وضوح تسريع شده و افزايش قد نمود پيدا مي‌کند. مقادير بيش از حد هورمون رشد مي‌تواند موجب رشد استخوان و اعضاي دروني بدن شود. عوارض احتمالي ديگر شامل فشار خون بالا، ديابت، پوليپ‌هاي کولون، آرتريت و افت بينايي هستند. اگر آکرومگالي درمان نشود ممکن است قلب بزرگ گرديده و نارسايي قلبي بروز کند. اين تغييرات به تدريج و معمولا ظرف چندين سال پديد مي‌آيند و اغلب براي فرد مبتلا و خانواده‌اش محسوس نيستند.
معمولا پزشک از بيمار مي‌پرسد که آيا اندازه کفش، کلاه و يا دست‌کشتان بيشتر شده است و آيا انگشترهاي قديمي هنوز اندازه هستند يا خير. علاوه بر اين در آکرومگالي آزمايش‌هاي خون نشانگر مقادير بيشتر از نرمال هورمون رشد و فاکتور شبه انسولين هستند. براي تاييد تشخيص، احتمالا اندازه‌گيري هورمون رشد بعد از خوردن گلوکز لازم مي‌شود. يک تست ميدان بينايي نيز ممکن است صورت گيرد زيرا هيپوفيز بزرگ شده مي‌تواند بر اعصاب کنترل‌کننده بينايي فشار وارد سازد و به نقصي در ميدان بينايي منجر شود. معمولا براي تشخيص تومور داخل غده هيپوفيز از سي‌تي‌اسکن سر يا ام‌.آر.آي استفاده مي‌شود.
جراحي براي خارج ساختن تومور شايع‌ترين درمان مورد استفاده براي آکرومگالي است. بسياري اوقات امکان خارج ساختن کامل تومور وجود ندارد. در اين موارد از پرتودرماني يا داروها استفاده مي‌شود. پرتودرماني سلول‌هاي تومور را تخريب مي‌کند و در عوض توليد هورمون رشد را متوقف مي‌‌سازد. داروها توليد هورمون رشد را کاهش مي‌دهند ولي تومور را تخريب نمي‌کنند. اغلب از پرتودرماني متمرکز استفاده مي‌شود. اين روش موجب دريافت دوز بالاي اشعه روي تومور مي‌گردد، در حالي که از بافت‌هاي مجاور ميزان کمي از اشعه دريافت مي‌کند. همچنين ممکن است داروهاي قابل تزريق که توليد هورمون رشد از تومور را متوقف مي‌کنند، مورد استفاده قرار گيرند. گروه کوچکي از بيماران مبتلا به آکرومگالي به داروهاي خوراکي پاسخ مي‌دهند. داروهاي جديد اميدوارکننده‌اي که اثرات هورمون رشد را متوقف مي‌کنند در حال آزمايش هستند. اگر غده هيپوفيز توسط تومور يا حين دوره درماني آسيب ببيند، جايگزين نمودن هورمون لازم مي‌شود، اين کار به‌صورت تجويز داروهايي که عملکردي مشابه هورمون‌هاي هيپوفيزي که ديگر توليد نمي‌شوند، دارند صورت مي‌پذيرد.
منبع:www.salamat.com