راهنمایی های قرآن برای سخنرانان و واعظان

كلمات كلیدی: ویژگی های سخن از دیدگاه قرآن، سخنرانی، انذار، پند و اندرز

مقدمه
 

از مهم ترین مطالب موجود در قرآن كریم پند و اندرزها، بشارت ها، ترساندن ها و نقل قول-های قرآن می باشد. اهمیت و گستردگی این دسته از مطالب در قرآن كریم زمانی مشخص می شود كه بدانیم كلمة قال و مشتقات آن مجموعا 1702 بار در جایجای قرآن تكرار شده است و پس از لفظ جلالة الله بیشترین تعداد تكرار در قرآن را داراست. با توجه به آیات قرآن می توان ویژگی های سخن، وظیفة واعظان و وظیفة مستمعان را دریافت كه در ادامه بیان می شود.

اهمیت سخنرانی مذهبی و دعوت به سوی خدا
 

قرآن برای كسانی كه مردم را به سوی خدا دعوت می كنند ارزش زیادی قائل است تا آنجا كه می فرماید: وَ مَن أَحْسَنُ قَولاً مِّمَّنْ دَعَآ ﺇلَی ﭐللهِ وَ عَمِلَ صلِحاً وَ قالَ ﺇنَّنی مِنَ الْمُسلمین[1]. «چه كسی خوش گفتار تر است از كسی كه به سوی خدا می خواند و عمل صالح انجام می دهد و می گوید من از مسلمانانم؟» از این آیه می فهمیم كه از نظر قرآن مجید بهترین سخن ها دعوت به سوی خدا است، البته به این شرط كه گوینده خودش به حرف خود عمل كند و صالح باشد و از سوی دیگر به زبان اعتراف كند كه خودش تسلیم امر خدا است.

وظیفة مردم در قبال سخنرانان
 

قرآن وظیفة مردم را در برابر كسانی كه سخن خدا و یا پیامبر را نقل كرده و یا به سوی آن ها دعوت می كنند در چند آیه از قرآن كریم مشخص كرده است. مثلاً می فرماید: سخن مؤمنان هنگامی كه با موعظه و سخنی از خدا و پیامبر مواجه می شوند این است كه بدون بهانه تنها می گویند: سَمِعْنَا وَ أطَعْنا[2] یعنی شنیدیم و اطاعت كردیم! همچنین در جایی دیگر به ضرورت پذیرفتن حرف افراد با ایمان اشاره كرده و می فرماید: وَ مَنْ یَتَوَلَّ ﭐللهَ وَ رَسولَه وَ الَّذینَ ءَامَنواْ فَانَّ حِزْبَ ﭐللهِ هُمُ الغالِبون.[3] « و كسانی كه ولایت خدا و پیامبر و افراد با ایمان را بپذیرند(پیروزند؛ زیرا) حزب خدا پیروز است» از این آیه می فهمیم كه اولاً پذیرفتن ولایت و دستورات افراد با ایمان در ردیف پذیرفتن ولایت خدا و پیامبرش است و دیگر اینكه برای امر ولایت كافی است فرد با ایمان باشد و اجتهاد یا. . . لازم نیست.

توصیه هایی به سخنرانان مذهبی
 

1. خداوند در آیات 40 و 41 سورة مائده خطاب به پیامبر سخنانی می فرماید كه می تواند راهنمای كسانی باشد كه به خدا دعوت می كنند(از جمله روحانیون و وعاظ). خداوند می-فرماید بعضی از مردم وقتی به سخنرانی های مذهبی و پند و اندرز گوش می دهند منتظر یك فرصتند تا بهانه ای برای تهمت زدن به سخنران و تكذیبش بیابند و سپس به پیامبر می-فرماید نباید به آن ها اعتنا كرد. بنابر این سخنرانان مذهبی و واعظان اگر با چنین افرادی مواجه شدند و مورد تكذیب یا تهمت یا تمسخر قرار گرفتند نباید به آن ها اعتنا كنند و باید به خدا توكل كنند. ترجمة این آیات چنین است: « ای فرستادة(خدا)! آن ها كه در مسیر كفر شتاب می كنند و با زبان می گویند: ایمان آوردیم؛ در حالیكه قلب آن ها ایمان نیاورده، تو را اندوهگین نسازند! و گروهی از یهودیان كه خوب به سخنان تو گوش می دهند تا دستاویزی برای تكذیب تو بیابند، آن ها جاسوسان گروه دیگری هستند كه خودشان نزد تو نیامده اند.آن ها سخنان را از مفهوم اصلیش تحریف می كنند و به یكدیگر می گویند: اگر این (كه ما می-خواهیم) به شما داده شد (ومحمد طبق خواستة شما داوری كرد) بپذیرید؛ وگرنه (از او) دوری كنید. . . آن ها (كه خدا نخواسته هدایتشان كند) بسیار به سخنان تو گوش می دهند تا آن را تكذیب كنند؛(آن ها) مال حرام فراوان می خورند. . . اگر از آنان صرف نظر كنی، به تو هیچ زیانی نمی رسانند. . . »
2. یكی از وظایف مهم واعظان نهی كردن مردم از گفتن سخنان گناه آمیز و باطل مثل غیبت و دروغ و تمسخر دیگران و خوردن مال حرام است: لَو لَا ینْهَهمُ الرَّبَّنِیُّونَ وَ الأحْبارُ عَنْ قَولِهِمِ اﻹثْمَ وَ أكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئسَ مَا كَانواْ یَصْنَعون[4]. «چرا دانشمندان نصاری و علمای یهود، آن ها را از سخنان گناه آمیز و خوردن مال حرام نهی نمی كنند؟ چه زشت است عملی كه انجام می دهند!»

بشارت مؤثرتر است یا تنذیر؟
 

در قرآن هم به مژده دادن و هم به ترساندن توصیه شده است اما تنذیر و ترساندن از عذاب دردناك الهی بیشتر مورد تأكید قرار گرفته است. در قرآن كلمة مبشر در حالت مفرد و جمع 10 مرتبه ولی كلمة منذِر 15 مرتبه آمده است. همچنین كلمه بشیراً 4 بار ولی كلمة نذیراً 12 بار در قرآن تكرار شده است كه به وضوح نشان می دهد از نظر قرآن ترساندن مردم از نتیجه گناهان، عدم انجام توبه نصوح(توبه ای كه فرد بعد از آن دیگر مرتكب گناهان كبیره نشود) تا رسیدن مرگ و پاسخ دادن به خداوند در قیامت در برابر اعمال، مؤثرتر از وعدة رحمت خداوند و بخشیده شدن گناهان است. در حقیقت این مطلب از راه تجربه نیز ثابت شده است كه انسان اگر همواره خود را به خاطر گناهانش محكوم به عذاب الهی بداند و به بخشیده شدن خود شك داشته باشد ولی در عین حال چشم امیدی به رحمت خداوند داشته باشد كمتر به سراغ گناهان رفته و بیشتر از آن ها دوری می گزیند.

ویژگی های سخن از نظر خداوند
 

در قرآن مجید برای سخن گفتن 7 ویژگی با توجه به خصوصیات شنونده یا گوینده ذكر شده است:
قَولاً مَعْروفا(سخن نیكو و شایسته)، در هنگام صحبت كردن با عقب ماندگان ذهنی[5]، آشنایان و نزدیكان[6]، یتیمان[7]و افراد فقیر[8].
قَولاً َبلِیغا(سخن رسا و صریح)، در برابر منافقان و به طور كلی افراد گناهكار به منظور گوشزد كردن نتایج اعمالشان و ترساندن آن ها از عذاب دوزخ[9].
قَولاً سَدیِدا(حرف راست) ، همة مؤمنان باید سخن راست و درست بگویند[10].
قَولاً كَریِما(سخن بزرگوارانه و همراه با تكریم طرف مقابل)، در برابر پدر و مادر[11].
قَولاً مَیْسورا(سخن مهربانانه)، با مستمندان[12] و نزدیكان[13] و در راه ماندگان[14].
قَولاً لَیِّنا(سخن نرم)، به هنگام دعوت ستمگران و قدرتمندان به سوی خدا[15](در متن آیه شخص فرعون كه نماد ظلم و ستم است مورد نظر می باشد).
با توجه به مطالب فوق مشخص می شود از آنجا كه در هنگام موعظه و دعوت مردم به سوی خدا هدف جذب افراد گناهكار یا ستمگر است و افراد مؤمن نیاز به پند و اندرز ندارند، لذا صحبت های یك سخنران مذهبی باید در عین حال هم نرم و متین باشد و هم رك و رسا.

چند نكتة قرآنی دربارة كلام
 

• راستگوترین موجود خداوند متعال است[16].(از جمله مواردی كه خداوند در مورد آن ها تأكید كرده و فرموده شوخی و دروغ نیستند یكی قرآن و مطالب موجود در آن است و دیگری قیامت است و دیگری این نكته است كه خداوند مال بدست آمده از ربا را حتماً نابود كرده و از دست صاحبش خارج می كند!)
• سخنی از خداوند به بهشتیان: سلام[17]
• پایدارترین و استوار ترین سخن: نماز شب[18]
وَ مِنَ اللهِ الَّتوفیق

پي نوشت ها :
 

[1]. فصلت 33
[2].بقره 285
[3]. مائده 56
[4]. مائده 63
[5]. نساء 5
[6]. نساء 8
[7]. همان
[8]. همان
[9]. نساء 63
[10]. احزاب 70
[11].اسراء 23
[12].اسراء 28
[13].همان
[14].همان
[15].طه
[16].نساء 122
[17].یس 58
[18].مزمل
 

منبع:http://www.qoran.mihanblog.com/post/135
ارسال مقاله توسط کاربر محترم سایت : amir918