كتابهای ملاصدرا(1)
كتابهای ملاصدرا(1)
كتابهای ملاصدرا(1)
كتب صدرالمتألهين را مي‌توان براساس موضوع به هفت دسته تقسيم نمود:
2ـ2ـ2. تفسير سورة البقرة: تفسيري به زبان عربي در زمينه مكاشفات عرفاني و اشراقات فلسفي و بيان اسرار و معاني حروف مقطعه اوائل بعضي از سور قرآن مجيد و مطالب ديگر مي‌باشد. از ابتداي سوره آغاز مي‌گردد تا آيه 62 «كونوا قردة خاسئين»، هرچند نسخه‌هاي گوناگون، هر يك تا آيه بخصوصي را شامل مي‌شود.
3ـ2ـ2. تفسير آية‌الكرسي ـ تفسير العروة الوثقي: تفسير فلسفي عميقي از آيه 256 بقره در 20 مقاله است كه در هر مقاله عبارتي از آيه، به زبان عربي تفسير مي‌شود. مطالب هر مقاله با عنوانهاي مختلفي همچون: «مقاصد، مطالب، مشاعر، اشارات، لطيفات، فوائد، لوامع، لوايح، اطوار» بيان شده است.
4ـ2ـ2. تفسير آية‌النور: تفسيري به زبان عربي ذيل عنوانهاي: «فصل، لمعة، هداية، تنبيه» كه به روش خاص ملاصدرا در شرح آيه نور: «الله نور السموات و الارض» نگارش يافته است.
5ـ2ـ2. تفسير سوره يس: ملاصدرا به زبان عربي و با اصول خاص خود اين سوره را از ابتدا تا انتها تفسير ميكند و با اشارات حكيمانه و عارفانه در تفسير، نظر خود را اثبات مي‌نمايد. اين رساله علاوه بر فوائد و مطالب دقيق حكيمانه و عرفاني، شامل اسرار قرآني و مطالب ادبي و ديني مي‌باشد. مقدمه كتاب از بهترين انشائات و حاوي محكم‌ترين ادله عقلي و نقلي است و بر لزوم تعقل و تفكر در قرآن و عالم و عدم كفايت تقليد از اين و آن در مباحث علمي اقامه دليل ميكند. در اين تفسير از شبهات ابليسيه سخن رفته است. وي متن شبهات را از ملل و نحل نقل ميكند و به اختصار از آن مي‌گذرد و در ضمن به تفصيل درباره معاد سخن مي‌راند.
6ـ2ـ2. تفسير سورة السجدة: مطالب تفسيري به زبان عربي تحت عنوانهاي: «كشفية، مكاشفة، تبيان و تلويح عرشي» بيان گرديده است.
7ـ2ـ2. تفسير سورة الحديد: تفسيري به زبان عربي از ديدگاه حكمت و عرفان كه تحت عنوانهاي «مكاشفة، لمعة الالهية، فائدة و خاتمة» نگاشته شده است.
8ـ2ـ2. تفسير سورة الجمعة: المطالع و الاشراقات: تفسيري به زبان عربي در 12 مطلع و هر يك در چندين اشراق و يك خاتمه مي‌باشد. نويسنده در مقدمه مي‌نويسد: «چون اين سوره مشتمل بر امّهات ربوبي است، از جمله معرفت مبدء و معاد، بعث، انزال كتاب، ماهيت كتاب، رسول و هدايت عقول، بر آن شدم كه به قدر توان، ربوبيات مستفاد از اين سوره را بيان دارم». بدين ترتيب شرحي درباره اصول مسائل ربوبي، مباني قواعد الهيات و جوهر عرض انساني ذكر مي‌شود. ملاصدرا موجودات را تقسيم ميكند به: 1ـ موجود بنفسه و قيوم بذاته 2ـ موجود بغيره و قائم بمدد غيره. وي پس از آنكه حال هر يك از اين موجودات را بر مي‌شمارد به تفسير سوره جمعه مي‌پردازد و براي بيان مقصود خود، مطالبي از قرآن مي‌آورد.
9ـ2ـ2. تفسير سورة الواقعة: تفسيري حكيمانه و عارفانه به زبان عربي است، ابتدا شأن نزول آيه را مي‌آورد و بعد مباحثي از قبيل مبدء و معاد، روح و وجود را با موازين فلسفي در ذيل آيات به بحث مي‌گذارد.
10ـ2ـ2. تفسير سورة الطارق: در اين مكتوب عربي، مختصري از اسرار سوره طارق از ديدگاه فلسفي بيان مي‌گردد. مفسر در ابتداي تفسير مي‌نويسد: «آنچه در زير مي‌آيد نكته‌ها و رموزي است كه خداي بزرگ بر قلب اين بنده آبق افاضه كرده و من نيز سر آن دارم كه اين رموز را به سلك نظم كشم و در دسترس عموم گذارم». مؤلف نخست هر آيه را ذكر مي كند سپس به مقتضاي جايگاه بحث، با عقيده و نظر فلسفي خود، آن آيه را تفسير ميكند.
11ـ2ـ2. تفسير سورة الأعلي: تفسير عرفاني ـ فلسفي از سوره أعلي به زبان عربي در 10 تسبيح مرتب شده و بارها با «كشف الفوائد» به چاپ رسيده است.
12ـ2ـ2. تفسير سورة الزلزال: تفسير عرفاني ـ‌فلسفي از سوره زلزال به زبان عربي است.
13ـ2ـ2. تفسير سورة التوحيد: تفسير سورة اخلاص به زبان عربي، با حجمي اندك و تعداد نسخه‌هايي كمتر از تفاسير ديگر ملاصدرا شناسايي شده است.
3ـ2. معاني الألفاظ المفردة من القرآن: بعضي از الفاظ قرآن كريم را به شكل تفسير مفردات، بطور پراكنده به زبان عربي تأليف نموده است كه به اعتقاد فهرست كتابخانه مركزي تهران، از روي «معاني الاخبار» صدوق با حذف سند و با عنوانهاي «باب»، ترتيب يافته است.
4ـ2. متشابه القرآن ـ متشابهات القرآن: از همان آغاز اسلام آشكار بود كه برخي از آيات قرآن ساده و روشن و برخي ديگر چند پهلو و تأويل پذيراند. پس از پيدايش مذاهب گوناگون چون هر مذهبي براي اثبات راه خود به آيتي چند از قرآن استدلال مي‌كرد و دشمنان ايشان براي پاسخ دادن، آن آيات را متشابه مي‌خواندند. اندك اندك بعد از سده سوم، عده‌اي به گردآوري و مشخص ساختن آيات متشابه پرداختند. ملاصدرا در اين رساله علوم قرآني به زبان عربي از فوايد آمدن چنين آياتي در قرآن و تفسير برخي از آنها از ديدگاه عرفان و فلسفه الهي گفتگو ميكند و معتقد است كه مي‌توان از راه تأويل و مكاشفه معني حقيقي آنها را دريافت.
وي ضمن 6 فصل با بيان آراي گروههاي مختلف، رأي خود را به روشي عرفاني ـ فلسفي اثبات ميكند:
الفصل الاول: في مذاهب الناس في باب متشابهات القرآن
الفصل الثاني: في مذهب بعضي المفسرين علي قاعدة التنزيه البحث (در طرح و ردّ گفتار قفال شاشي: «گفتار خدا در خور عقل شنونده است».)
الفصل الثالث: في فساد مذهب اهل التعطيل (طرح و ردّ: «فهم براي مردم محال است».)
الفصل الرابع: في مذهب اهل التحصيل في التأويل (مذهب مولف)
الفصل الخامس: في زيادة تاكيد ما قررناه
الفصل السادس: في اظهار شيء من لوامع علوم المكاشفة (تأويل برخي آيات متشابه مانند «الرحمن علي العرش استوي...»).
5ـ 2. مفاتيح الغيب: اين كتاب در زمينه تفسير فلسفي و به زبان عربي است، ملاصدرا پس از مدح بسيار از قرآن مي‌نويسد: «حكمت حقيقي در درك معاني قرآني است بنابراين بر آن شدم كه در 20 فاتحه از ماهيت، مقدمات و فهم مسائل علم تأويل قرآن، مطالبي بياورم كه در قرآن‌شناسي اهميت فراواني دارد». لذا در اين كتاب درصدد بيان مبدأ و معاد، اسرار و نكات عرفاني مستفاد از قرآن است كه در نوع خود فريد مي‌باشد. ابتدا يك دوره فلسفه الهي را بر پايه مباني خود در اسفار و شواهد ربوبيه ذكر ميكند؛ علم الهي را به تعريف مي‌كشد و سپس مسائل آن را شرح مي‌دهد و در ضمن اين شرح، مباحث فلسفي ديگر را مورد توجه قرار مي‌دهد كه حاصل اين بحثها چيزي اضافه بر «اسفار» نيست.
اين كتاب همچون مقدمه‌اي براي تفسير صدرا محسوب مي‌گردد.
2ـ3ـ3. شيخ صدوق در توحيد خود از نبي اكرم(ص) نقل ميكند كه: «ان الله عزوجل عموداً من ياقوت حمراء رأسه تحت العرش و اسفله علي ظهر الحوت في الارض السابعة السفلي فاذا قال العبد لا اله الا الله اهتز العرش و تحرك العمود و تحرك الحوت فيقول الله تبارك و تعالي اسكن يا عرشي فيقول كيف اسكن و انت تغفر لقائليها فيقول تبارك و تعالي اشهدوا ملائكتي اني قد غفرت لقائلها». ملاصدرا در تفسير اين حديث بحث ميكند كه مقصود از عمود و ساير اصطلاحات موجود در آن سه چيز است و در حديث چه اشاراتي است.
3ـ2ـ3. شرح دو حديث: 1) حديثي از امام صادق(ع): «مامن امر يختلف فيه الاثنان الا وله اصل في كتاب الله و لكن لا تبلغه عقول الرجال». با مقدمه‌اي مفصل همراه است. 2) شرح حديثي در فضل عالمي كه از علمش مردم بهره‌مند مي‌شوند.
4ـ2ـ3. شرح برخي از احاديث و مسائل مهم فلسفي و عرفاني كه بيشتر از ملاصدرا نقل شده است.
5ـ2ـ3. شرح حديث «كنت كنزاً مخفياً»: اين شرح به احتمال قوي فقره‌اي از مولفات ملاصدراست. در رفع اشكال اين حديث مطالبي به عربي تأليف گشته است. در آغاز اين رساله از «محي‌الدين» ياد شده و به همين دليل در برخي از نسخه‌ها، اين رساله را (به خطا) به وي منسوب كرده‌اند.
منبع: www.mullasadra.org
1ـ ادبيات
2ـ تفسير
2ـ2. تفسير
2ـ2ـ2. تفسير سورة البقرة: تفسيري به زبان عربي در زمينه مكاشفات عرفاني و اشراقات فلسفي و بيان اسرار و معاني حروف مقطعه اوائل بعضي از سور قرآن مجيد و مطالب ديگر مي‌باشد. از ابتداي سوره آغاز مي‌گردد تا آيه 62 «كونوا قردة خاسئين»، هرچند نسخه‌هاي گوناگون، هر يك تا آيه بخصوصي را شامل مي‌شود.
3ـ2ـ2. تفسير آية‌الكرسي ـ تفسير العروة الوثقي: تفسير فلسفي عميقي از آيه 256 بقره در 20 مقاله است كه در هر مقاله عبارتي از آيه، به زبان عربي تفسير مي‌شود. مطالب هر مقاله با عنوانهاي مختلفي همچون: «مقاصد، مطالب، مشاعر، اشارات، لطيفات، فوائد، لوامع، لوايح، اطوار» بيان شده است.
4ـ2ـ2. تفسير آية‌النور: تفسيري به زبان عربي ذيل عنوانهاي: «فصل، لمعة، هداية، تنبيه» كه به روش خاص ملاصدرا در شرح آيه نور: «الله نور السموات و الارض» نگارش يافته است.
5ـ2ـ2. تفسير سوره يس: ملاصدرا به زبان عربي و با اصول خاص خود اين سوره را از ابتدا تا انتها تفسير ميكند و با اشارات حكيمانه و عارفانه در تفسير، نظر خود را اثبات مي‌نمايد. اين رساله علاوه بر فوائد و مطالب دقيق حكيمانه و عرفاني، شامل اسرار قرآني و مطالب ادبي و ديني مي‌باشد. مقدمه كتاب از بهترين انشائات و حاوي محكم‌ترين ادله عقلي و نقلي است و بر لزوم تعقل و تفكر در قرآن و عالم و عدم كفايت تقليد از اين و آن در مباحث علمي اقامه دليل ميكند. در اين تفسير از شبهات ابليسيه سخن رفته است. وي متن شبهات را از ملل و نحل نقل ميكند و به اختصار از آن مي‌گذرد و در ضمن به تفصيل درباره معاد سخن مي‌راند.
6ـ2ـ2. تفسير سورة السجدة: مطالب تفسيري به زبان عربي تحت عنوانهاي: «كشفية، مكاشفة، تبيان و تلويح عرشي» بيان گرديده است.
7ـ2ـ2. تفسير سورة الحديد: تفسيري به زبان عربي از ديدگاه حكمت و عرفان كه تحت عنوانهاي «مكاشفة، لمعة الالهية، فائدة و خاتمة» نگاشته شده است.
8ـ2ـ2. تفسير سورة الجمعة: المطالع و الاشراقات: تفسيري به زبان عربي در 12 مطلع و هر يك در چندين اشراق و يك خاتمه مي‌باشد. نويسنده در مقدمه مي‌نويسد: «چون اين سوره مشتمل بر امّهات ربوبي است، از جمله معرفت مبدء و معاد، بعث، انزال كتاب، ماهيت كتاب، رسول و هدايت عقول، بر آن شدم كه به قدر توان، ربوبيات مستفاد از اين سوره را بيان دارم». بدين ترتيب شرحي درباره اصول مسائل ربوبي، مباني قواعد الهيات و جوهر عرض انساني ذكر مي‌شود. ملاصدرا موجودات را تقسيم ميكند به: 1ـ موجود بنفسه و قيوم بذاته 2ـ موجود بغيره و قائم بمدد غيره. وي پس از آنكه حال هر يك از اين موجودات را بر مي‌شمارد به تفسير سوره جمعه مي‌پردازد و براي بيان مقصود خود، مطالبي از قرآن مي‌آورد.
9ـ2ـ2. تفسير سورة الواقعة: تفسيري حكيمانه و عارفانه به زبان عربي است، ابتدا شأن نزول آيه را مي‌آورد و بعد مباحثي از قبيل مبدء و معاد، روح و وجود را با موازين فلسفي در ذيل آيات به بحث مي‌گذارد.
10ـ2ـ2. تفسير سورة الطارق: در اين مكتوب عربي، مختصري از اسرار سوره طارق از ديدگاه فلسفي بيان مي‌گردد. مفسر در ابتداي تفسير مي‌نويسد: «آنچه در زير مي‌آيد نكته‌ها و رموزي است كه خداي بزرگ بر قلب اين بنده آبق افاضه كرده و من نيز سر آن دارم كه اين رموز را به سلك نظم كشم و در دسترس عموم گذارم». مؤلف نخست هر آيه را ذكر مي كند سپس به مقتضاي جايگاه بحث، با عقيده و نظر فلسفي خود، آن آيه را تفسير ميكند.
11ـ2ـ2. تفسير سورة الأعلي: تفسير عرفاني ـ فلسفي از سوره أعلي به زبان عربي در 10 تسبيح مرتب شده و بارها با «كشف الفوائد» به چاپ رسيده است.
12ـ2ـ2. تفسير سورة الزلزال: تفسير عرفاني ـ‌فلسفي از سوره زلزال به زبان عربي است.
13ـ2ـ2. تفسير سورة التوحيد: تفسير سورة اخلاص به زبان عربي، با حجمي اندك و تعداد نسخه‌هايي كمتر از تفاسير ديگر ملاصدرا شناسايي شده است.
3ـ2. معاني الألفاظ المفردة من القرآن: بعضي از الفاظ قرآن كريم را به شكل تفسير مفردات، بطور پراكنده به زبان عربي تأليف نموده است كه به اعتقاد فهرست كتابخانه مركزي تهران، از روي «معاني الاخبار» صدوق با حذف سند و با عنوانهاي «باب»، ترتيب يافته است.
4ـ2. متشابه القرآن ـ متشابهات القرآن: از همان آغاز اسلام آشكار بود كه برخي از آيات قرآن ساده و روشن و برخي ديگر چند پهلو و تأويل پذيراند. پس از پيدايش مذاهب گوناگون چون هر مذهبي براي اثبات راه خود به آيتي چند از قرآن استدلال مي‌كرد و دشمنان ايشان براي پاسخ دادن، آن آيات را متشابه مي‌خواندند. اندك اندك بعد از سده سوم، عده‌اي به گردآوري و مشخص ساختن آيات متشابه پرداختند. ملاصدرا در اين رساله علوم قرآني به زبان عربي از فوايد آمدن چنين آياتي در قرآن و تفسير برخي از آنها از ديدگاه عرفان و فلسفه الهي گفتگو ميكند و معتقد است كه مي‌توان از راه تأويل و مكاشفه معني حقيقي آنها را دريافت.
وي ضمن 6 فصل با بيان آراي گروههاي مختلف، رأي خود را به روشي عرفاني ـ فلسفي اثبات ميكند:
الفصل الاول: في مذاهب الناس في باب متشابهات القرآن
الفصل الثاني: في مذهب بعضي المفسرين علي قاعدة التنزيه البحث (در طرح و ردّ گفتار قفال شاشي: «گفتار خدا در خور عقل شنونده است».)
الفصل الثالث: في فساد مذهب اهل التعطيل (طرح و ردّ: «فهم براي مردم محال است».)
الفصل الرابع: في مذهب اهل التحصيل في التأويل (مذهب مولف)
الفصل الخامس: في زيادة تاكيد ما قررناه
الفصل السادس: في اظهار شيء من لوامع علوم المكاشفة (تأويل برخي آيات متشابه مانند «الرحمن علي العرش استوي...»).
5ـ 2. مفاتيح الغيب: اين كتاب در زمينه تفسير فلسفي و به زبان عربي است، ملاصدرا پس از مدح بسيار از قرآن مي‌نويسد: «حكمت حقيقي در درك معاني قرآني است بنابراين بر آن شدم كه در 20 فاتحه از ماهيت، مقدمات و فهم مسائل علم تأويل قرآن، مطالبي بياورم كه در قرآن‌شناسي اهميت فراواني دارد». لذا در اين كتاب درصدد بيان مبدأ و معاد، اسرار و نكات عرفاني مستفاد از قرآن است كه در نوع خود فريد مي‌باشد. ابتدا يك دوره فلسفه الهي را بر پايه مباني خود در اسفار و شواهد ربوبيه ذكر ميكند؛ علم الهي را به تعريف مي‌كشد و سپس مسائل آن را شرح مي‌دهد و در ضمن اين شرح، مباحث فلسفي ديگر را مورد توجه قرار مي‌دهد كه حاصل اين بحثها چيزي اضافه بر «اسفار» نيست.
اين كتاب همچون مقدمه‌اي براي تفسير صدرا محسوب مي‌گردد.
3ـ حديث
2ـ3. احاديث(پراكنده)
2ـ3ـ3. شيخ صدوق در توحيد خود از نبي اكرم(ص) نقل ميكند كه: «ان الله عزوجل عموداً من ياقوت حمراء رأسه تحت العرش و اسفله علي ظهر الحوت في الارض السابعة السفلي فاذا قال العبد لا اله الا الله اهتز العرش و تحرك العمود و تحرك الحوت فيقول الله تبارك و تعالي اسكن يا عرشي فيقول كيف اسكن و انت تغفر لقائليها فيقول تبارك و تعالي اشهدوا ملائكتي اني قد غفرت لقائلها». ملاصدرا در تفسير اين حديث بحث ميكند كه مقصود از عمود و ساير اصطلاحات موجود در آن سه چيز است و در حديث چه اشاراتي است.
3ـ2ـ3. شرح دو حديث: 1) حديثي از امام صادق(ع): «مامن امر يختلف فيه الاثنان الا وله اصل في كتاب الله و لكن لا تبلغه عقول الرجال». با مقدمه‌اي مفصل همراه است. 2) شرح حديثي در فضل عالمي كه از علمش مردم بهره‌مند مي‌شوند.
4ـ2ـ3. شرح برخي از احاديث و مسائل مهم فلسفي و عرفاني كه بيشتر از ملاصدرا نقل شده است.
5ـ2ـ3. شرح حديث «كنت كنزاً مخفياً»: اين شرح به احتمال قوي فقره‌اي از مولفات ملاصدراست. در رفع اشكال اين حديث مطالبي به عربي تأليف گشته است. در آغاز اين رساله از «محي‌الدين» ياد شده و به همين دليل در برخي از نسخه‌ها، اين رساله را (به خطا) به وي منسوب كرده‌اند.
منبع: www.mullasadra.org
/ج
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}