نهادهاي جديد حقوقي در دنياي صنعتي

حقوق اينترنت يا Cyber Law
 

در كشورهاي صنعتي حقوق و قوانين و مقررات و قواعد و احكام حقوقي همگام با پيشرفت صنايع فناوري و علوم جديد پيش مي رود. اختراع، توسعه و گسترش كامپيوتر (رايانه) در كشورهاي بزرگ صنعتي قوانين خاص و مقررات حقوقي ويژهاي به وجود آورده و درنتيجه نهادهاي جديد حقوقي نيز پابه منصه ظهور گذاشته اند. اختراع اينترنت و توسعه دانش سايبرنتيك «Cybernetics» و پيدايش انواع ماهواره ها و پستهاي الكترونيكي و روباتهاي هوشمند نهادهاي حقوقي تازه اي پديدآورده است كه مهمترين آنها، حقوق اينترنت Cyber Law مي باشد. كامپيوترها در سرتاسر دنيا به هم وصل شده و با يكديگر ارتباط دارند. آنها انواع اطلاعات و داده هاي گوناگون را در سرتاسر دنيا در اختيار استفاده كنندگان از كامپيوتر قرار مي دهند. كامپيوترها دنيا را بسيار كوچك كرده و ملتها را به هم نزديكتر كرده اند و همه در اطلاعات، آگاهي، دانايي و كشفيات هم شركت مي كنند.
شبكه هاي كامپيوتري از شبكه هاي پشتيباني جهاني، متوسطه و محلي تشكيل مي شود. اين شبكه ها شامل شبكه هاي تجاري، آموزشي، دولتي و شبكه هاي تحقيقاتي هستند كه در شبكه هاي فيزيكي دنيا با پروتكل اينترنت توزيع شده اند. اينترنت اساساً يك شبكه جهاني است كه سبب مي شود كامپيوترها با هم صحبت كنند. اينترنت يا شبكه جهاني رايانه اي آثار حقوقي فراواني را ايجاد كرده است كه ما در «حقوق اينترنت» يا Cyber Law آن را مورد بررسي قرارمي دهيم :
درحقوق آمريكا سه اصطلاح وارد «حقوق اينترنت» Cyber Law شده است. اين سه اصطلاح عبارتند از :

1ـ فضاي رايانه اي يا Cyber – Space
 

فضاي رايانه اي نخستين بار به وسيله يكي از نويسندگان آمريكايي به نام ويليامگيبون مورداستفاده قرارگرفت. او اين كلمه را در زمان خود «Neuro mancer» به كاربرد. او در داستان علمي تخيلي خود به قهرماناني اشاره مي كند كه هنگام كار بر روي كامپيوتر خود از طريق ذهن و نيروي ذهني خود به درون ماتريسهاي اطلاعات و داده هاي كامپيوتر سفر مي كنند و درواقع از طريق ذهن به اطلاعات درون كامپيوتر دسترسي پيدا مي كنند. گرچه اين مطلب يك داستان تخيلي است اما درحقوق اينترنت جا افتاده است. به طوري كه اگر كسي از اطلاعات كامپيوترها بدون اجازه صاحبان آن سوءاستفاده كند از لحاظ حقوقي قابل تعقيب است.

2- پويندگان كامپيوتر يا Cybe - Squatter
 

كساني كه از اينترنت استفاده مي كنند تا علايم بازرگاني متعلق به شركتهاي ديگر را استخراج كرده و به كمپاني هايي كه علايم بازرگاني خود را توسعه مي دهند فروخته و يا دست به ثبت آنها مي زنند اصطلاحاً پويندگان كامپيوتر Cybe – Squatter گفته مي شود.

3- قلمرو كامپيوتري یا Domain
 

قلمرو كامپيوتري كه در انگليسي Domain مي گويند، در كامپيوتر «قلمرو كامپيوتري» يك آدرس سازماني ثبت شده است كه ديگران حق استفاده از آنها را بدون اجازه ندارند.
براي مثال به اين فرم دقت كنيد:
Military. Mil يا Org يا Some shere. Here. Com
در قلمرو كامپيوتري اين كلمات اگر به كار روند يك سايت راحت تر پيدا مي شود، اما اگر اين كلمات نباشد شخص بايد يك صورت از آدرسهاي عددي اينترنت داشته باشد تا بتواند سايت خود را پيداكند. به همين دليل كلمات قلمرو كامپيوتري براي صاحب آن ايجاد حق مي كند.
حقوق اينترنت در دو بخش كيفري و تجاري منشأ آثار حقوقي است.

1ـ حقوق اينترنت و مسايل كيفري:
 

دزدي اطلاعات از فضاي رايانه اي و پخش صور قبيحه و فيلم هاي خلاف اخلاق حسنه و افشاء اسرار مردم و زندگي خصوصی آنان از طريق كامپيوتر و اينترنت ممنوع است. مرتكبين در قوانين فدرال آمريكا قابل تعقيب هستند. براي مثال: شعبه ششم دادگاه عالي استيناف آمريكا، رأي دادگاه تنسي را تأييد كرده است.
گردش كار بدين ترتيب است كه شخصي به نام توماس در 1996 درخانه خود در كاليفرنياي شمالي از طريق كامپيوتر يك سيستم وسيع انتشار بولتن به وجودآورد و ارسال اين بولتن را از طريق اينترنت درخانه خود انجام مي داد. او براي سيستم بولتن مشترياني را يافت كه به خط اينترنت او حق عضويت پرداخت مي كردند. اعضاي اين خط از طريق يك مودم «Modem» مي توانستند به بولتني كه داراي عكسها و صور قبيحه بود دسترسي پيداكنند. يكي از بازرسان ادارة پست به عضويت اين خط درآمد، آن گاه از توماس به عنوان فعاليت تجاري عليه عفت عمومي به دادگاه ناحيه تنسي شكايت كرد. دادگاه آمريكا پس از بررسي پرونده توماس را به اتهام فعاليت عليه عفت عمومي محكوم كرد و شعبه ششم دادگاه استيناف آمريكا آن را تأييد كرد. قانون عفت عمومي فدرال آمريكا براي اشخاصي كه عمداً به منظور تجارت يا استفاده و بهره برداري از هرنوع عكس، تصوير و يا انتقال الكترونيكي فعاليت نمايند و وسايل و تسهيلاتي دراين مورد ايجاد بكنند كه خلاف عفت عمومي و يا غيراخلاقي باشد مجازات حبس درنظر گرفته است. بنابراين استفاده تجاري از اينترنت براي گسترش و بهره برداري از صور قبيحه با توجه به رأي شعبه 6 دادگاه استيناف آمريكا ناظر به «قانون اخلاق حسنه عمومي» Community – Decency Act ممنوع است.

2ـ حقوق اينترنت وسايل تجاري :
 

شبكه جهاني اينترنت يك شبكه جهاني اطلاعات است و كل پيكره دانش بشري را دربرمي گيرد. استفاده از اين اطلاعات بايد مطابق با پروتكل انتقال اطلاعات باشد. يكي از مهمترين نهادهاي حقوق تجارت علايم بازرگاني است. امروز علايم بازرگاني، طرح هاي صنعتي، اختراعات و گواهي اختراعات از اهميت ويژهاي برخوردارند. علايم بازرگاني و طرح هاي صنعتي و گواهي اختراعات (Patent) مورد حمايت قوانين كشورهاي صنعتي است. در فعاليت اينترنت نيز علايم بازرگاني و كارمايه هاي بازرگاني بسيار مهم هستند.
امروز كار تجارت با اينترنت در كشورهاي توسعه يافته صنعتي به ويژه آمريكا بسيار وسيع و گسترده است. اينترنت يك واسطة بزرگ براي فروش محصول و توليد اطلاعات است. و يك بازار اقتصادي براي مذاكره است. به همين دليل علايم بازرگاني طرح هاي صنعتي و اختراعات و ديگرانديشه هاي پيشرو اقتصادي و مالي يا مديريتي نيز مورد حمايت قانونگزاري مي باشد. كليه علايم بازرگاني،كلمات و نامه هاي بازرگاني چه ژنريك و چه تخيلي و چه ساختگي بايد مورد حمايت قانونگزار قرارگيرند تا مورد دستبرد اطلاعاتي قرارنگيرند. كلمات ژنريك در آمريكا حمايت نمي شوند. درقانون ايران نيز براي كلمات ژنريك و حمايت از آنها قانون خاصي وجود ندارد كلمات ژنريك مانند: تلويزيون- توستر- صابون، همه جا به كار مي رود و كسي آنها را از لحاظ قانوني حمايت نمي كند. گاهي كلماتي در مقابل اسامي ژنريك به كار مي رود مانند صابون نرم، نوشابه گازدار، لاستيك عاجدار، اينها نيز كلمات ژنريك هستند كه صفتي از كالا را نشان مي دهد. آنها نيز مورد حمايت قانونگزار آمريكا قرارنگرفتند اما مي توان آنها را ثبت كرد. درقانون ايران نيز كلمات ژنريك با صفت و كيفيت خاص مورد حمايت قانونگزار نيستند و هركس مي تواند آنها را مورد استفاده قراردهد.
سؤال اين است كه از طريق اينترنت درايران مي توان اطلاعاتي را دربارة تجاري يك شركت به خارج از مرزهاي ايران منتقل كرد؟
به نظر ميرسد كه اگر انتقال اين اطلاعات موجب ورود خسارت به يك شركت شود از بابت مسؤوليت مدني بتوان از شركت منتقل كنندة اطلاعات درخواست خسارت كرد. اشكال برسر اثبات انتقال اين اطلاعات است كه به نظر مي رسد درمورد اينترنت به اين سادگي نباشد.
درخصوص كلمات ژنريك امروز يك زبان سايبرنتيك وجوددارد. كلماتي نظير تلويزيون، صابون، نوشابه، com. Net.web ، كلماتي هستند كه ظاهراً معاني معمولي دارند و هيچ چيز مشتركي ندارند اما با توسعه اينترنت اين كلمات «كلمات ژنريك» هستند و با آمدن اينترنت زبان سايبر Cyber زبان دوم شده است.
بسياري از مصرف كنندگان مي پرسند كه زبان سايبرنتيك يا سايبر چيست؟ گاهي مي پرسند اين كلمات چگونه به صورت علايم بازرگاني درمي آيند؟ مطابق قانون فدرال آمريكا از لحاظ قانوني اين كلمات مانند كلمات ژنريك مورد حمايت قانونگزار هستند و زبان سايبرنتيك در دنياي كامپيوتر و فضاي اينترنت رشد كرده است.
چگونه علامت بازرگاني درمورد web و كلمات مورد استفاده در اينترنت و كلمات ژنريك به كار مي رود؟
قانونگزاران كشورهاي صنعتي كوشش كرده اند كه استفاده از برخي كلمات را مانند com. Net.web منظم و قانونمند نمايند و سوءاستفاده از اين كلمات را براي بهره برداريهاي اقتصادي و تجاري ممنوع نمايند.
كنگره آمريكا در 1999 قانون ضد سوءاستفاده از اينترنت را تصويب كرد تا بهره برداري غيرقانوني و و حشتناك از اينترنت را كنترل كند. اين قانون بيشتر متمركز روي نامها و علايم بازرگاني است و به شدت با دزدي علايم و نامهاي بازرگاني مبارزه مي كند.
درحقوق اينترنت رابطه كلمات ژنريك يا علايم و نامهاي بازرگاني بررسي مي شود. كلمات زيادي در اينترنت به كار مي رود كه با زبان سايبرنتيك ساخته اند اين يك زبان جديد است براي درك اين زبان تعاريف خيلي مهم هستند.

كامپيوتر و زندگي خصوصي مردم
 

درحقوق خصوصي، حقوق شخصيت انساني يكي از رشته هاي حقوقي پيشرفته دنيا است اين حقوق از يك طرف با زندگي خصوصي مردم سر وكار دارد و ازطرف ديگر مقررات حقوق بشر جهاني آن را مورد حمايت قرار مي دهد.

زندگي خصوصي اشخاص
 

به طور كلي مطبوعات، رسانه هاي گروهي و كامپيوترها مجاز نيستند كه زندگي خصوصي اشخاص را افشا كرده و بدون اجازة آنان وارد حريم زندگي خصوصي آنان شده و يا عكس آنها را چاپ كنند. دراين مورد دادگاه هاي كشورهايي نظير فرانسه، انگلستان و آمريكا آراء بسياري را صدر كرده اند و مطبوعات و رسانه هاي كشورهايي نظير فرانسه، انگلستان و آمريكا آراء بسياري را صادر كرده اند و مطبوعات و رسانه هاي گروهي را كه بدون اجازة صاحبان آنها به انتشار زندگي خصوصي و يا عكس آنها مبادرت ورزيده اند محكوم و جريمه كرده اند.
مطابق مادة يك قانون مسؤوليت مدني ايران نيز از باب مسؤوليت مدني و ورود خسارت معنوي مي توان مطبوعات، رسانه هاي گروهي و يا خطوط كامپيوتري را كه به افشاء اسرار و زندگي خصوصي اشخاص بدون اجازة آنها مي پردازند تحت تعقيب قانوني قرارداد.
در كامپيوتر به ويژه خطوط اينترنت به راحتي مي توان با به دست آوردن سايتهاي ويژه به اسرار زندگي خصوصي اشخاص پي برد، اما افشاء آنان موجب تعقيب قضايي مرتكبين عمل خواهدشد.
1ـ درحقوق بشر به طور كلي هرگونه تجاوز به حريم زندگي خصوصي اشخاص ممنوع اعلام شده است. بنابراين چه از طريق كامپيوتر و خطوط اينترنت و يا مطبوعات، افشاء زندگي خصوصي اشخاص داراي مجازات كيفري است و در حقوق بشر به طور كلي منع شده است.
سوء استفاده از اينترنت براي افشاء اسرار تجارتي و اقتصادي زندگي خصوصي اشخاص و انتشار انواع عكس ها و فيلم هاي خلاف اخلاق حسنه مطابق قانون 1999 كنگره آمريكا منع شده است.
مطابق مادة يك قانون مسؤوليت مدني ايران هركس بدون مجوز قانوني عمداً يا در نتيجه بي احتياطي به جان و يا سلامتي يا مال يا آزادي يا حيثيت يا شهرت تجاري يا به هر حق ديگر كه به موجب قانون براي افراد ايجادگرديده است، لطمه اي وارد نمايد كه موجب ضرر مادي و معنوي گردد مسؤول جبران خسارت ناشي از عمل خود مي باشد. باتوجه به مادة فوق اگر از طريق كامپيوتر و اينترنت علايم تجاري و يا اختراعات و يا آثار هنري، علمي، صنعتي ديگران به سرقت برود و يا مورد اقتباس قراربگيرد، مرتكب قابل تعقيب قانوني است و بايد جبران خسارت كند. همچنين اگر از طريق رايانه و اينترنت به زندگي خصوصي اشخاص لطمه وارد آيد و آنها دچار زيان شوند اين زيان، زيان معنوي است و واردكنندة زيان از بابت خسارت معنوي و مسؤوليت مدني بايد جبران خسارت كند.
بنابراين كليه دستاوردهاي علمي، صنعتي، هنري، تجاري و اقتصادي اشخاص نبايد مورد سوءاستفاده اينترنت و يا رسانه هاي گروهي و يا اختراعات بعدي قرار بگيرد.
امروز كشورهاي پيشرفته صنعتي با تصويب قانون به حمايت از حقوق مردم دربرابر حقوق اينترنت و امواج و يا ماهواره ها مي پردازند. هرنوع نصب شنود و يا استراق سمع از طريق دستگاه هاي پيشرفته الكترونيك ممنوع است و مرتكب، طبق ماده يك قانون مسؤوليت مدني قابل تعقيب خواهد بود.
منبع: www.lawnet.ir