پارک ملی کویر

در فاصله ای نه چندان دور از جنوب شرقی پایتخت مجموعه و نمایشگاهی طبیعی از وحوش کمیاب بیابانی و کویری وجود دارد.
کل و بز، قوچ و میش وحشی، گربه شنی، جبیر، یوزپلنگ ایرانی و جوامع گیاهی متنوع. این منطقه مجموع شبه جزیره ای است که بین دریاچه نمک، کویر ریگ، کویر مرکزی و کویر گرمسار محصور و نمونه بارزی از بیابان ها و استپ های کم آب است. این منطقه در سطح کره زمین یکی از چند نقاطی است که به عنوان ذخیره گاه کره باید مورد حفاظت قرار گیرد.
این منطقه در سال ۱۳۴۳ توسط کانون شکار ایران با مساحت ۶۰۹ هزار و ۴۳۸ هکتار حفاظت شده، اعلام شد و در سال ۱۳۵۵ به پارک ملی تبدیل شد و در سال ۵۷ شورای عالی محیط زیست با آزاد اعلام کردن قسمت های جنوبی، آبریزهای کوه سرخ و آبریزهای جنوبی کوه سفید آب را جزو پارک ملی اعلام کرد و مساحت پارک به ۶۷۰ هزار هکتار رسید. در سال ۶۱ با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و امکانات و توانایی های حفاظتی به دو قسمت پارک ملی به وسعت ۴۲۰ هزار هکتار شامل منطقه سیاه کوه، نخجیر، سفید آب و کلیه ارتفاعات و تپه ماهورها و دشت های مجاور آن و منطقه حفاظت شده کویر به مساحت ۲۵۰ هزار هکتار شامل دشت های مکوش، سیاه پرده، پرده زرد و ارتفاعات دوازده امام و نره خرکوه تقسیم شد که تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان اکنون قرار دارد.
پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر مرکزی در غرب کویر مرکزی ایران و شرق دریاچه نمک و قم رود در استان قم، پیشوا و دهستان ارادان و قشلاق بزرگ گرمسار و شمال دهستان ابوزید آباد کاشان قرار دارد که در محدوده استان های تهران - قم، سمنان و اصفهان واقع شده است و دارای اقلیم خشک و بیابانی است و بیشتر بارندگی آن از آبان تا اردیبهشت ماه می بارد. متوسط میزان سالیانه باران در منطقه ۱۵۰ میلی متر است. معمولاً گرمای شدید از اوایل خرداد تا پایان مهر در منطقه ادامه دارد.
مناسب ترین راه ورودی منطقه از طریق راه آسفالته ورامین، پیشوا تا یک کیلومتری ایستگاه راه آهن ابردژ ادامه دارد و از مسیر جاده شنی قلعه بلند، عسگرآباد، حصارگلی به پاسگاه محیط بانی مبارکیه می رسد.
از سمت جنوبی منطقه راه دیگری از طریق کاشان، آران، مرنجاب به پاسگاه محیط بانی سفید آب و نرسیده به بندعلی خان را از طریق جاده ورامین، جواد آباد، چرمشهر به محیط بانی فصلی بندعلی خان می رسد.
راه های دیگری برای ورود به منطقه وجود دارد که عبور از آنها بدون راهنما کاری بسیار خطرناک است. جهت جلوگیری از هرگونه پیشامد سوء و ناگوار احتمالی باید قبل از انجام برنامه سفر به کسب اطلاع و مجوز اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان و هماهنگی با واحدهای تابعه مستقر در منطقه اقدام شود. پارک ملی کویر قریب یک سال است که از اداره حفاظت محیط زیست استان تهران به استان سمنان واگذار شده است.
دریاچه نمک که تنها دریاچه ای است که در جوار پارک قرار دارد یکی از بزرگترین شوره زارهای ایران است. این دریاچه حالت مثلثی دارد که رأس آن در شمال قرار گرفته و وسعت آبگیر دریاچه حدود ۲۵۰۰ کیلومتر مربع و مرز غربی پارک ملی کویر را تشکیل می دهد. آب این دریاچه بسیار شور است و در هنگام غروب از قله سیاه کوه منظره بسیار زیبایی دارد. دریاچه نمک حوزه آبگیر بسیاری از رودخانه های مرکزی ایران است و اطراف آن باتلاق های زیادی وجود دارد هر چند هیچ نوع آبزی در آب این دریاچه وجود ندارد ولی زمستان ها تعداد قابل توجهی از پرندگان مهاجر آبزی به این دریاچه و رودهای اطراف آن روی می آورند. سال ها پیش، تابستان ها نیز تعدادی فلامینگو در نواحی جنوبی آن دیده می شد.
آبگیر مکوش، بیره زرد، اسب قدیر اکثراً خشک و محل جمع شدن سیلاب هستند. رودخانه های منطقه عبارتند از: رودخانه بندعلی خان، این رودخانه مهمترین رودی است که در منطقه حفاظت شده کویر جاری بوده و سرچشمه این رود از کوه خرسنگ است که رودخانه جاجرود را به وجود می آورد و در مسیر خود از مناطق حفاظت شده ورچین و جاجرود و پارک ملی خجیر عبور کرده در پارچین که وارد دشت ورامین می شود چندین شاخه می شود و مورد استفاده آبیاری قرار می گیرد و پساب رودخانه جاجرود و مسیل فاضلاب تهران را در جلگه ورامین دریافت کرده و در بندعلی خان وارد منطقه حفاظت شده می شود. چند سالی است که مانداب های رودخانه بندعلی خان به علت ریزش فاضلاب کارخانه های مختلف به گنداب تدیل شده و دیگر زمستان زیستگاه بعضی پرندگان مهاجر مخصوص خوتکا و سرسبز نیست.
رودخانه قره چای: که از کوه های راسوند در جنوب اراک سرچشمه گرفته بعد از گذر از اراک و ساوه با قم رود یکی شده به دریاچه نمک می ریزد. شعبه سفلای این رود در نزدیکی مرزهای حفاظت نشده کویر زیستگاه زمستانی انواع پرندگان مهاجر آبزی به خصوص غار، اردک های کله سبز و خوتکا و اردک های خشک زی مانند آنقوط و باد کوبه ای در تمام فصول بوده و حائز اهمیت است.
عین الرشید، آب محله، شکر آب، نخجیر، چشمه شاهی، سیاه کوه از معروف ترین چشمه های پارک ملی کویر است، در حال حاضر تأمین کننده آب قصر بهرام است این چشمه در دامنه شمالی سیاه کوه قرار دارد و مشرف به قصر بهرام است که به وسیله یک کانال آبی روباز به طرف قصر شاهی و عمارت حرمسرا هدایت شده که از عجایب معماری به شمار می رود. چشمه شاهی آب شیرین مایل به شور دارد که به وسیله لوله به قصر بهرام برای استفاده عموم هدایت شده است در اطراف چشمه نی و درخت بادامک به وفور دیده می شود چشمه های دیگر که آبشخور قوچ و میش و جبیر است عبارتند از: چشمه بید، چشمه عین الرشید،حوض آقا محمد، چشمه آب محله، چشمه بز، چشمه سرخ، چشمه پیغمبر، چشمه آب گله، چشمه قاجاریه، چشمه شکراب، چشمه طلحه، چشمه ملک آباد، چشمه زنبوری، چشمه آب باریک، چشمه لکاب، چشمه میراب دراز. پارک ملی کویر علاوه بر داشتن جوامع گیاهی کویری، نیمه کویری و جوامع گیاهی خاک های شور در بخش های کوهستانی دارای جوامع گیاهی با سیمایی استپی است حفاظت از منطقه و جلوگیری از بوته کنی، چرای دام، قطع درختچه ها به طور چشمگیری باعث ترمیم پوشش زنده خاک شده و گیاهان فرصت یافته اند تا استقرار و رشد و توسعه یابند.
بسیاری از شن ها و ریگ های روان و متحرک که از ویژگی های بارز مناطق کاملاً کویری است در این منطقه کمتر به چشم می خورد با استقرار رستنی ها تثبیت یافته اند مگر در مناطق حفاظت شده که در بخش هایی از آن هنوز از این پدیده ها وجود دارد.
گیاهان پارک ملی کویر از گونه های خشکی پسند (گزروفیت ها) و گیاهان شور پسند (هالوفیت) هستند که به عنوان شاخص زنده تطابق با شرایط اکولوژیکی نامساعد زیستی قسمتی از سال را در معرض کمبود آب قرار داشته و برای ادامه حیات و سازگاری با کمبود آب و شوری خاک ساختمان خاصی پیدا می کند که معرف خشکی و محدودیت های زیستی این گیاهان برای مقابله با کم آبی، حرارت زیاد، برگ های کوچک منتهی به خار پیدا می کنند که معرف خشکی و محدودیت های زیستی این گیاهان برای مقابله با کم آبی، حرارت زیاد برگ های کوچک منتهی به خار پیدا می کنند. در بیشتر نقاط هموار و کوهپایه ای جامعه درمنه دیده می شود. پارک ملی کویر علاوه بر دشت های هموار و تپه ماهورها دارای رشته کوه هایی در بخش جنوبی، شرقی و مرکزی نیز است. این کوه ها شامل سیاه کوه، نخجیر و سفیدآب می شوند. در کوهپایه های سیاه کوه و کوه های خشک نزدیک چشمه سفیدآب درختچه های بادامک، شیر خشت و خنجک به صورت تک درختان پراکنده و روی دامنه ها جوامع گیاهی استپی دیده می شود.
در دره ها و کوهپایه های سنگی گونه کاروان کش اغلب به چشم می خورد در اطراف چشمه های لب شور گونه های گز، گرگ تیغ، توده های انبوه نی از جوامع گیاهی این منطقه به شمار می آید. در اطراف قصر بهرام که از خاک های سنگریزه ای تشکیل شده درمنه همراه با شور، گون، آتریپلکس، سودا، هلیوتروپیوم پراکنده اند روی دامنه های صخره ای کوه ها بوته چوبک، پوشیده شده است.
ارسال توسط کاربر محترم سایت : mashhadizadeh