آلفا در سال هاي بتا

هيچ دانشي به طور کامل تقليل پذير به واژه ها نيست و هيچ دانشي هم کاملاً توصيف ناپذير نيست. (سيمور رابرت)
يک صفحه ساده و کاربردي براي تايپ کردن آنچه که در مورد آن به اطلاعات نياز داريد؛ يک شروع گوگلي براي موتوري تازه تاسيس به نام Wolfram Alpha که اکثر قريب به اتفاق شباهت هاي آن به گوگل در همين رابط ابتدايي به پايان مي رسد. دليل اين امر تفاوت بنيادي جنس و ماهيت اين دو با يکديگر است. ولفرام نه يک موتور جست و جو بلکه يک سيستم پاسخ دهي (Answering) است که از همين آغاز کار، ايده قديمي ماشين هاي پاسخ دهي را بار ديگر احيا کرده و حرف هاي جالبي براي گفتن دارد. اما چه چيز باعث شده تا اين سرويس آنلاين پاسخ دهي در مقايسه با اسلاف و حتي هم نسلان خود متمايز جلوه کند؟ يا به طور کلي تر چرا نگاه به ولفرام و بررسي آن اهميت دارد؟
چندين دهه قبل، روياپردازان تلاشگر انديشه ساخت ماشيني را در سر مي پروراندند که به زبان آدميزاد استنطاق شود و هوشمندانه در مقام پاسخ گويي برآيد. به مدد پيشرفت سينما -رويايي ديگر- و فناوري اين رويا از ذهن خارج شد و بر پرده ها نقش بست. هنوز اما بر پرده نشسته و تا کاربردي شدن راه زيادي در پيش دارد.
تلاش هاي بي وقفه متخصصان علوم کامپيوتر در مسير توسعه و بهبود سيستم هاي پردازش زبان طبيعي، هوش مصنوعي و محاسباتي، تکميل آنتولوژي ها و... از يک سو و پيشرفت بسترهاي سخت افزاري مورد نياز براي محاسبات سنگين و تعامل بي درنگ با ماشين از سوي ديگر تاکنون جريان کندي را براي رسيدن به روياي ماشين هاي هوشمند (يا به تعبيري هوشمندنما) ايجاد کرده است. مروري بر گاه شمار توسعه ماشين هاي پاسخ دهي نقاط برجسته متعددي را نشان مي دهد که بعدها به مثابه صور فلکي راهنماي دانش پيشگان اين عرصه خواهند بود. تازه ترين نقطه اين مسير، يعني موتور پاسخ دهي ولفرام آلفا را که از ماه مي سال 2009 آغاز به کار کرده است، مي توان يک گام درخور توجه ديگر در اين زمينه قلمداد کرد و فارغ از ادعاها و انتقادها آن را از جنبه هاي مختلف قابل بررسي و حتي تحسين دانست.
اما دليل اين اهميت چيست؟ پاسخ به اين پرسش از دو جنبه قابل طرح است. نخستين ويژگي برجسته و وجه تمايز ولفرام با نمونه هاي ديگر، به کارگيري يک موتور محاسباتي پيشرفته و قدرتمند به عنوان مغز متفکر چنين سيستمي است:Mathematica ، ابزار محاسباتي توانمند و نام آشنايي که اکنون بيش از دو دهه از عمر آن مي گذرد، در پس پرده ولفرام قرار گرفته و با بهره گيري از يک پايگاه داده ترکيبي و در حال نمو، هنگام پاسخ به پرس و جوي کاربر با دقت و هوشمندي بيشتري عمل مي کند.
از سوي ديگرWolfram Research ، شرکت پديدآورنده آلفا، با ايجاد يک مرکز داده قدرتمند و استفاده از وب به عنوان واسط دسترسي و تعامل، امکان دسترسي به حجم عظيم داده ها، پردازش، تحليل و مهم تر از همه «توليد» بي درنگ اطلاعات بر مبناي پرس و جوي کاربر را که يکي از مشخصه هاي اصلي موتورهاي پاسخ دهي است، فراهم کرده است. در واقع وظيفه آلفا، به اقتضاي طبيعتش، «نمايش» اطلاعات گردآوري شده نيست، بلکه «نتيجه» و «پاسخ» را به صورت بي درنگ (يا در حد ثانيه) «توليد» مي کند. بهره گيري از يک سيستم تشخيص مفاهيم و زبان چاشني اين ترکيب قدرتمند نرم افزاري و سخت افزاري شده تا ماحصل کار جالب توجه و در موارد متعددي بديع و مبتکرانه باشد.
اين همه، البته به منزله عاري بودن آلفا از ايراد و اشکال نيست؛ در حال حاضر، آلفا به حوزه هاي علمي مشخصي محدود است، در همين حوزه ها هم مشکلاتي دارد، درباره برخي پرسش ها هيچ پاسخي ندارد يا پاسخ هاي غير مرتبط ارائه مي کند، پايگاه داده آن به بروز رساني هاي متعددي نيازمند است، اما در نهايت در بسياري از مواردي که مورد نظر توسعه دهندگانش بوده، نتايج حيرت آوري ارائه مي کند تا از پاسخي که به عنوان يک ماشين «توليد» مي کند، زبان تحسين بگشاييم و به پيشرفت هاي آينده آن اميدوار باشيم.
با اين وصف، توجه به يک نکته در بازخواني آلفا و بازنگري آراي منتقدانه درباره موتورهاي پاسخ دهي ضروري است. نخست آن که قرار نيست مسحور لاف زني هاي پرسابقه مرد توسعه دهنده آلفا، استفان ولفرام شويم. قرار نيست همه اين مواعيد رنگ واقعيت به خود بگيرند. و هم البته، بنا نيست ضعف هاي فني و غير فني آلفا ابدي باشند و هيچ عامل ماشيني و انساني به تکامل آن نشتابد.
ولفرام خود آلفا را نقطه شروع فعاليتي درازمدت در اين زمينه مي داند که به مرور تکميل خواهد شد. به همين اعتبار حتي برآورده شدن نيمي از وعده هاي ولفرام به منزله پيشرفت و بهبود شيوه هاي کسب اطلاعات خواهد بود. در نگاهي کلي هم موتورهاي جست و جو و هم موتورهاي پاسخ دهي به الگوريتم هاي رياضي وابسته هستند. بنابراين، تنها تصور اين که ترکيب اين دو فناوري افقي جديد در به دست آوردن اطلاعات پيش چشم ما خواهد گشود. براي درک اهميت آلفا و آلفاها کافي خواهد بود.
به عنوان مثال، گوگل جدا از الگوريتم هاي بي رقيب جست و جو اکنون بزرگ ترين پايگاه داده آنلاين را در اختيار دارد و از ميلياردها پرس و جوي کاربران به شناختي منحصر به فرد از عادت کاربران، عملکردشان براي پيدا کردن اطلاعات دست يافته است که خود در شکل گيري الگوهاي نوين داده کاوي تاثيرگذار هستند. از سوي ديگر ولفرام با بهره گيري از يک موتور محاسباتي قدرتمند و سيستم هاي تشخيص (نسبي) منظور کاربر، پيشرفت در مسير ديگري را به ارمغان آورده است. تلفيق اين دو رويکرد کاملاً قابل تصور، شدني و به دور از خيال بافي است.
در نهايت، حتي اگر مسئله ولفرام را نواقص آن و نه فلسفه کلي طراحي و ساز و کارش بدانيم، باز هم شکست فني اين موتور در برابر سيستمي از همين جنس با نقص هاي کمتر، يک پيروزي در مسير تحقق آن روياي ديرينه خواهد بود. نبايد فراموش کرد که آلفا هنوز در مرحله بتا به سر مي برد.
منبع: نشريه شبکه- ش 102