تسخیر ارزش های فرهنگی و اجتماعی توسط بازارهای تجاری

بازارهای سنتی و بومی از دیرباز به عنوان اماکنی اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی، کارکردهای مختلف و مؤثری داشته اند. اما در چند دهه اخیر و به دنبال ارائه تئوری های بازارهای اقتصادی مدرن، ما با بازارهایی خشک و بی روح روبه رو هستیم که نابودی ارزش های زندگی انسانی را تسریع نموده است. نویسنده با اشاره به موج گسترده روی آوردن مردم شهرهای آمریکا به تشکیل و خرید از بازارهای هفتگی محلی در بوستان های عمومی حومه شهرها، معتقد است، ما دیگر بار در حال حرکت به سوی روش های پایدار و بهره ور زندگی پدربزرگ هایمان هستیم.
بازارها بر افکار ما سلطه دارند، اما دلایل ما برای پذیرش این حاکمیت، بسیار سست بنیان است. بازار نه یک جهان رؤیایی، که تنها روشی برای نگریستن به دنیا و یک سیستم ذهنی است که در همه جا حضور دارد و بسیاری از بخش های زندگی ما را تعریف می کند. هر چند در واقع، حقیقت چیز دیگری باشد. و البته بسیاری هم اندیشه بازارهای آزاد را در جایگاه خدا قرار داده اند. سال ها پیش، ما شرایط دیگری داشتیم. بازارها مکان هایی در اجتماع بودند که گروهی از کشاورزان و دامداران، همه روزه محصولاتشان را عرضه می کردند. با به وجود آمدن تئوری های بازار، عملاً دیگر آن بازارها وجود ندارند. حتی با تعاریف اقتصادی موجود، شرایط ما بدتر از قبل شده است و بسیاری از اصول و ارزش های اجتماعی گذشته، دیگر وجود ندارند. البته فهم دلایل وقوع این رویدادها چندان دشوار نیست، چرا که ممکن است، احساس تنهایی و انزوای آمریکایی های امروز در دنیای ارتباطات، کمی عجیب به نظر برسد. (مثلاً براساس آمارهای رسمی، ۲۵ % آمریکایی ها می گویند که برای رازگویی، هیچ کسی را ندارند.) آیا ولع مزمن ما به همدلی با دیگران، با وجود این همه مؤسسه و سازمان و گردهمایی اجتماعی، نباید زنگ خطر را برای ما بنوازد؟
این پارادوکس واقعاً وجود دارد. بخش اعظم این نظام اقتصادی حاکم، عملاً کارکردهایی مخرب بر جای می گذارد. به همین دلیل من معتقدم باید در باره موضوعاتی نظیر ثروت و بهره وری، دیگر بار بیاندیشیم و این که یک اقتصاد آرمانی چیست و اصولاً برای دستیابی به چه هدفی بنیان گذاشته می شود؟ به همین دلیل، رویکرد جهانی موجود به سوی ایجاد اقتصادهای محلی سالم و با نشاط، باید علامت سؤال بزرگی را در برابر رهبران ما قرار دهد.

● از بازارهای محلی تا بازارهای جهانی
 

پیش از به وجود آمدن بازارها، ما فضاهایی اجتماعی و عمومی برای مبادلات انسان ها داشتیم. اگرچه اقتصاددان ها مخالف آن بازارهای دیرپا بودند، ولی نمی توان از بهره وری موجود در آن بازارها چشم پوشی کرد. در شهرهای نوبنیاد اروپا، بازارهای محلی در مراکز شهرها و در جوار کلیساها برپا می شد و یک الگوی اجتماعی را بنیان نهاده بود. بعدها، آمریکایی ها یک یا دو روز در هفته را به عنوان روزهای تشکیل بازار نام نهادند. مثلاً از سال ۱۶۳۳ میلادی، در بوستون، پنج شنبه بازارهای هفتگی برپا می گردید. اما در فیلادلفیا، دو روز در هفته این بازارها تشکیل می شد.
یک مشخصه جذاب و تأثیرگذار این بازارهای سنتی را باید در طرح مسایل مهم جامعه در آنها دانست. اما در فروشگاه های زنجیره ای وال مارت، دیگر این کارکردها وجود ندارد. علاقمندان به مطالعه تاریخ به خوبی می دانند که ایده تصویب قانون لغو برده داری، از گفت وگوهای عمومی انجام شده در چنین بازارهایی، برای اولین بار مطرح گردید. به بیان دیگر، فعالیت های اجتماعی و تجاری، در تعادلی متوازن انجام می شدند. در سال های قرن بیستم و با تغییر در روابط تجاری، کارکردهای تجاری بر کارکردهای اجتماعی، سلطه ای تمام عیار یافت. ولی هنوز هم با وجود سلطه ابرشرکت ها و صاحبان ثروت بر بازارهای ما، بسیاری معتقدند که هیچ شرکت و یا فردی بر این سیستم تجاری نوظهور حاکم نیست و بی تردید در فروشگاه های بزرگ عصر حاضر، دیگر صحبت از جامعه و یا شهروندی کاملاً بی مورد است. آیا جلوگیری صاحبان فروشگاه های بزرگ از هرگونه فعالیت اجتماعی در این مراکز تجاری نظیر جمع آوری امضا برای طومارهای مختلف، تصادفی است؟ ما در این مراکز غول پیکر و خصوصی شاهدیم که تجارت به یک فعالیت ماشینی و بی روح تبدیل شده است.
البته در کتاب های اقتصاد هم بازارها کارکردهایی اجتماعی ندارند. وقتی اقتصاددان ها از «تقاضا» صحبت می کنند، به قول میلتون فریدمن، در حقیقت تنها یک سفسطه در میان است. بله، نظر او کاملاً صحیح است. چرا که در بازارهای مدرن، خواسته های درونی افراد، به همراه داشتن پول کافی، یک تقاضا را تشکیل می دهد. و این تقاضا با نیازهای فرد کاملاً متفاوت است. چرا که تأمین اکثر نیازهای ما در گروی داشتن پول نیست. و این امر، یکی از دلایل رویکردهای کنونی به وجود آمده در سال های اخیر، برای احیای بازارهای سنتی است تا در کنار انجام مبادلات اقتصادی، نیازهای افراد به ویژه در حوزه اجتماعی نیز تأمین گردد. در کنار توجه به مفاهیمی نظیر بهره وری اقتصادی و کارایی مبادلات، مسأله بهره وری اجتماعی نیز در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. من این رفتارهای شهروندان امروزی را بازگشت به سنت های فراموش شده زندگی روستایی نیاکانمان می دانم، چرا که حکمت و تدبیر موجود در بطن آن الگوهای سنتی زندگی اجتماعی مردم، در سراسر فعالیت های روزمره آنان جاری بود.
هم اینک در سراسر خاک ایالات متحده، ۷۰۰۰ بوستان شکل گرفته است. البته منتقدان تنها از یک نوستالژی نوظهور سخن می گویند؛ ولی حامیان شکل گیری این اجتماعات شهروندی، از عملکردهای غیراحساسی و ماشینی و خشک تئوری های بازارهای مدرن به ستوه آمده اند. بی تردید، تنها در چنین گردهمایی هایی می توان صحبت از «ما» به میان آورد. اجتماعی انسانی، ریشه دار و جهانی که به بسیاری از نیازهای مادی و معنوی ما پاسخ می گوید. مثلاً یکی از برادران من که در فیلیپین زندگی می کند، با کمک سایر اهالی یک روستا توانست سیستم تأمین آب آشامیدنی آنان را طراحی و اجرا کند. وی به من می گفت که حتی پس از پایان این طرح، هنوز هم زنان برای شستن لباس هایشان به سرچشمه می رفتند. گویی تداوم چنین روابطی، برای آنان اهمیتی برابر با خود آب دارد. بوستان های نوبنیاد ما هم به سوی همین کارکردهای اجتماعی حرکت می کنند.
مدیران یک گروه اجتماعی در بوستون، با کمک های داوطلبانه اعضایش، یک مزرعه ۲۱ اکری احداث نموده که بخش اعظم ۰۰۰/۱۲۰ پوند سبزیجات تولید شده در آن، به خانواده های نیازمند اهدا می شود. به صورتی بهت آور، این مزارع بهره وری مادی و اجتماعی بسیار بالایی دارند و به هیچ وجه هم در مدل بازار ارائه شده در تئوری های پرفسور فریدمن نمی گنجند. البته فریدمن و دوستانش هرگز حتی قادر به تصور چنین منافع بی شماری نیستند.
در آمریکای امروز، بیش از ۴۰۰۰ بازار محلی وجود دارد که مردم می توانند از میوه ها و سبزیجات و لبنیات تازه عرضه شده در آنها خریداری کنند. مردم علاوه بر خریدهای مورد نیاز خود، به گفت وگو با کشاورزان و دامداران محلی می پردازند. یکی از کشاورزان محلی به من چنین می گفت: «من در اینجا در هر ساعت تنها ۱۰ دلار درآمد دارم، اما هدف من چیزی فراتر از یک مبادله تجاری است. ما هم یک عضو اجتماعی هستیم و باید در آن نقش آفرین باشیم.»
یکی از نظرسنجی های اخیر نشان می دهد که در سال های اخیر، بسیاری از مردم از کافی شاپ ها به عنوان یکی از مراکز اجتماعی مورد علاقه خود یاد می کنند. من معتقدم که بهره گیری از این مراکز می تواند راه ما را به سوی احیای مراکز اجتماعی هموار کند.

● پاسخ دیروز؛ مشکلات امروز
 

برای آنان که در مکاتب نوین اقتصادی تربیت شده اند، فهم چنین کارکردهایی بسیار مشکل و یا ناممکن است. این افراد آموخته اند که ثروت از طریق تلاش ها و دارایی های خصوصی به وجود می آید و نیاز به مداخلات دولتی، باید در سطحی بسیار اندک باقی بماند و نتایج غیرمادی در حیطه محاسبات آنان جایی ندارد. امروزه همه ما شاهد بازگشت اصول اقتصادی گذشته به صحنه جوامع خود هستیم. در آینده ای نزدیک، همه مطالعات و نوآوری ها و مدیریت منابع طبیعی ما بر این اساس خواهد بود.
در سایه شعارهای اقتصادی مدرن، ما با یک تراژدی و یک آرمان شهر روبه رو شدیم. ما بسیاری از روش های خود را فدای به دست آوردن بهره وری نمودیم. (البته در مورد تراژدی حاکمیت ابرشرکت ها بر دنیای ما، باید در فرصتی دیگر سخن بگویم.) باید امیدوار بود که نحوه تفکر ما در مورد اصول اقتصادی، به تدریج تغییر کند. در آن زمان می توان بهره وری اجتماعی و انسانی را در کنار بهره وری مادی به دست آورد. حیطه ای گسترده و رؤیایی که نویدبخش ایجاد اقتصادی انسانی تر خواهد بود. گویی برای حل مشکلات امروز، تئوری های دیروز همچنان اثربخش می باشند. ما باید در سایه اتحاد شهروندانمان با هم، موجودیتی اثرگذار و قدرتمند نظیر یک ابر شرکت بیابیم. به علاوه، باید به بازارهای خود به صورتی بسیار گسترده تر بنگریم. البته همانند اکثر تغییرات، باید به صورتی محلی آن را آغاز کنیم. هر چند این جریان هم اینک آغاز شده است.

www.YesMagazine.org
منبع :ماهنامه سیاحت غرب،شماره ۶۲
منبع:مقالات ارسالی به آفتاب
ارسال توسط كاربر محترم:omidayandh