بمب، انفجار و ديگر هيچ

دوران طلايي ارتش آمريكا در عراق كه بعد از حمله به عراق و سرنگوني صدام حسين آغاز شده بود، خيلي زود و با وقوع انفجارهاي گسترده و پر تعداد، به پايان رسيد و كابوس هولناكي را براي نظاميان آمريكايي رقم زد. در سال هاي اخير كمتر روزي بود، كه چند انفجار انتحاري يا از راه دور، شهرهاي عراق را به لرزه در نياورده باشد. دستيابي فناوري هاي نوين طراحي و ساخت بمب هاي دست ساز كنترل از راه دور، موجب وارد آمدن تلفات سنگيني بر شهروندان و غير نظاميان و همچنين نيروهاي آمريكايي مستقر در عراق شده است. شبيه همين مسئله در افغانستان به چشم مي خورد؛ جايي كه "بهشت بمب سازان" ناميده مي شود و نظاميان آمريكايي را به دردسرهاي فراواني انداخته است.
با اين همه زورآزمايي بين دو سوي اين مبارزه همچنان ادامه دارد. پژوهشگران ارتش آمريكا در تلاشند تا با روش هاي مختلف، به مقابله با كساني بپردازند كه با كمك جديدترين فناوري هاي مرتبط با ساخت بمب هاي كنار جاده اي و از راه دور، سربازان آمريكايي را به كام مرگ مي كشانند. بمب سازان حرفه اي با استفاده از اينترنت به جديدترين روش هاي ابتكاري ساخت بمب دسترسي پيدا مي كنند و هميشه چند گام از خنثي كنندگان بمب جلوترند. آنها اخيراً از تلفن هاي همراه براي منفجر كردن بمب هاي دست ساز از فواصل بسيار دور استفاده مي كنند و همين مسئله، كار را براي ارتش آمريكا دشوارتر كرده است. استفاده از تلفن هاي بي سيم با برد بالا كه امواج آنها از شبكه هاي مخابراتي عبور نمي كند نيز از ديگر روش بمب سازان به شمار مي آيد.
با اين همه، دشمنان بمب سازان نيز بيكار ننشسته سيستم هاي امنيتي جديدي را اختراع كرده اند كه با ايجاد پارازيت بين تلفن هاي همراه و تلفن هاي بي سيم بمب گذاران و حسگرهاي موجود در بمب ها، از انفجار آنها از راه دور جلوگيري به عمل مي آورند. اين سيستم در قالب يك كيت (بسته) كامل به قيمت 140 هزار دلار به بازار بين المللي تسليحات عرضه شده است.
با اين وجود، بمب سازان گاه از ابتكاراتي جالب و دور از ذهن براي ساخت "بمب هاي هوشمند و با احساس" سود مي برند كه دانشمندان ارتش و طراحان
سيستم هاي ضد بمب را غافلگير مي كند. به عنوان مثال، در ماه هاي اخير بمب هايي ساخته اند كه نسبت به نور حساس بوده و به محض قرار گرفتن در معرض نور (مثلا به واسطه باز شدن در يا روشن شدن لامپ) منفجر مي شوند.
بمب هاي دست ساز فقط در مناطق شهري و تجاري كار گذاشته نمي شوند. يكي از مهم ترين موارد استفاده آنها، در كنار جاده ها يا مسيرهاي حركت كاروان هاي نظامي است. بخش عمده تلفات نظاميان آمريكايي در عراق و افغانستان ناشي از انفجار مين ها و بمب هاي جاده اي است كه مقابله با آنها دشوار و پيچيده به نظر مي رسد. يكي از راه حل هاي موجود براي مقابله يا اين تهديدها، اضافه كردن چند چرخ اضافي به جلوي خودروهاي نظامي است (انفجار در قسمت جلوي اين خودروها به مراتب كم زيان تر از انفجار قسمت مياني و زيرين آنهاست). شركت انگليسي BAE Systems كه توليد كننده تجهيزات دفاعي و ايمني است، دوربيني را ساخته كه قادر به تشخيص اشيا در زيرزمين بوده و ضمن اتصال به ماهواره و سامانه مكان يابي جهاني (GPS)، يك نقشه سه بعدي از جاده به همراه اطلاعاتي مربوط به حفره هاي ايجاد شده بر روي جاده و اشياي زير آن تهيه مي كند. اين سيستم تا بدان حد پيشرفته است كه مي تواند خار و خاشاك و يا هر چيز ديگر را كه ممكن است براي استتار بمب يا مين بر روي جاده ريخته شده و زير آن حفره اي وجود داشته باشد، شناسايي كند.
در بسياري از مواد منفجر دست ساز، از يك سري مايعات فرا استفاده شده است كه در هوا پخش مي شوند و رديابي و تشخيص اين مايعات مي تواند به شناسايي محل استقرار و استتار بمب كمك كند. شركت لين تك(1) در تگزاس وسيله اي را توليد كرده است كه قادر به شناسايي اين نوع مايعات از فواصل دور بوده و قابل نصب بر روي هواپيماي بدون سرنشين و خودروهاي نظامي است.
با اين همه، بايد دانست كه صرف شناسايي بمب يا مين كافي نيست و براي خنثي سازي و انهدام آن نيز بايد اقدام كرد. يكي از جديدترين راه ها براي خنثي كردن بمب ها و مين هاي دست ساز، استفاده از روبات هاي متخصص اين كار است. اما مشكل اينجاست كه اين روبات ها، بزرگ و سنگين اند و جابه جايي آنها دشوار است. بنابر اين، پژوهشگران دست به كار شده و در حال ساخت روبات هاي كوچك و سبك براي حمل توسط سربازان هستند. شركت انگليسي كوينتي كيو(2)، روباتي به نام "دراگون رانر"(3) طراحي كرده كه قيمتي نزديك به 150 هزار دلار داشته و با استفاده از پرتو ليزر، بمب ها و مين هاي تعبيه شده در زيرزمين را از فاصله چند متري داغ و سپس منفجر مي كند. نكته جالب تر اين كه فرايند داغ كردن بمب يا مين و منفجر كردن آن، موجب كاهش چشمگير قدرت انفجاري بمب يا مين مي شود و از خسارت احتمالي ناشي از انفجار مي كاهد.

خودروهاي مين ياب و ضد مين، خودروهاي فولادي بسيار سنگيني هستند كه قسمت زيرين آنها "وي" شكل(V- shaped) بوده و در مقابل انفجارهاي پر قدرت مين و بمب مقاوم اند. در سال 2008، ارتش آمريكا بودجه اي بالغ بر 16 ميليارد دلار را براي خريد خودروهاي ضد مين اختصاص داد. اين خودروها كاربردهاي بسياري دارند، اما يك عيب بزرگ هم دارند و آن وزن 30 تني آنهاست كه موجب ويراني جاده ها مي شود. اما نسل جديد خودروهاي ضد مين در راه است. اين خودروها علاوه بر سبك تر بودن (نسبت به نسل هاي قبلي)، از ايمني بالاتري نيز برخوردارند كه اين امر مربوط به تعبيه صندلي هاي معلق و پر از هوا در آنهاست. اين صندلي ها، جايگزين صندلي هاي چرمي قديمي شده اند كه به وسيله فولاد غني شده محافظت مي شوند. در مجموع، وزن اين خودرو يك چهارم وزن خودروهاي ضد مين قديمي است كه در حال حاضر در ارتش آمريكا استفاده مي شود.
استفاده از كيسه هاي هوا در داخل اتاق و كف خودروهاي ضد مين، و به كارگيري فناوري هاي روباتيك براي شناسايي و خنثي سازي مين و بمب در اين خودروها، موجب افزايش كارايي و كاربردهاي اين خودروهاي فولادي مقاوم و قدرتمند شده است؛ به نحوي كه تقاضاي فزاينده اي براي اين خودروها در بازارهاي بين المللي به وجود آمده است.

آيا فناوري مي تواند در نبرد بين پيكارجويان و سازندگان بمب هاي دست ساز به پيروزي برسد؟ تجربه ثابت كرده كه گر چه بمب سازان و بمب گذاري از وسايل و مواد ساده اي براي ساخت بمب استفاده مي كنند، اما ابتكارات و نوآوري هاي آنها در اين زمينه موجب شده تا مقابله با آنها دشوار و پيچيده باشد. با اين همه، به هيچ عنوان نبايد بيكار نشست و كاري صورت نداد. هم اكنون محققان علوم نظامي و تكنسين هاي مجرب ارتش هاي دنيا در حال مطالعه بر روي نرم افزارها و سيستم هاي پيش بيني و تجزيه و تحليل بمب گذاري ها هستند. در حال حاضر، رايانه هاي به نرم افزارهايي مجهز مي شوند كه تا حد زيادي مي تواند وقوع بمب گذاري ها را پيش بيني كند؛ به اين صورت كه با كنار هم گذاشتن يك سري از اطلاعات، الگوها و احتمالات، امكان شناسايي و رديابي عمليات هايي از نوع بمب گذاري ها يا مين گذاري فراهم مي آيد.
به عنوان مثال، ثابت شده كه بسياري از بمب گذاري ها در شب هاي تاريك و بدون نور مهتاب انجام مي شود. زمين هاي نم دار و ناهموار براي مخفي كردن بمب يا مين انتخاب مي شوند، در منطقه اي كه قرار است در آن بمب گذاري صورت بگيرد به طور متناوب و به آهستگي گشت مي زنند، بدون اين كه از ماشين خارج شوند وارد پاركينگ محل استقرارشان مي شوند، چند واحد آپارتمان در نزديكي محل انفجار اجاره مي كنند (درست چند روز قبل از بمب گذاري) تا در آنجا اقدام به ساخت بمب كنند و بدين وسيله از پست هاي ايست بازرسي در امان بمانند و.....
نرم افزارهاي رايانه اي جديد قادرند با كنار هم قرار دادن اين داده ها و تحليل آنها، وقوع عمليات بمب گذاري، محل احتمالي جاگذاري بمب يا مين و زمان احتمالي انفجار را در قالب يك الگوريتم ارائه دهند. در صورت پيشرفته تر شدن اين برنامه ها و نرم افزارهاي رايانه اي، مي توان اميدوار بود روزي بتوان بسياري از عمليات و بمب گذاري ها را از قبل پيش بيني كرد و براي مقابله با آنها آماده شد.

************

پي‌نوشت‌ها:
 

1- Iynntech/ 2- Qineti Q/ 3- Dragon Runner
 

منبع: نشريه دانشمند- ش564