بام‌هاي سبز در جهان (2)

طراحي بام‌هاي سبز
 

به محض اين كه به انگيزه‌ها و اهداف مي‌انديشيد، نخستين چيزي كه به آن نيازمنديد، توجه به شرايط فيزيكي ساختمان و سايت هنگام احداث بام سبز خواهد بود؛ اين كه پروژه تا چه اندازه داراي مؤلفه‌هاي احداث يك ساختمان كاملاً جديد و يا مناسب‌سازي ساختماني قديمي مي‌باشد.
«مشخصات فيزيكي بام كه در هنگام طراحي بايد به آن‌ها توجه شود:
1. شيب: شيب 30-1 درجه براي جلوگيري از فرسايش و رانش خاك مناسب است و موجب تثبيت خاك خواهد شد. طول بام از پشت تا لبه‌ي بام بر روي درصد رطوبت خاك تأثيرگذار است. آب حاصل در اثر نيروي مويينگي در داخل خاك مي‌ايستد، اما فقط تا فاصله‌ي كوتاهي از خاك رطوبت باقي مي‌ماند، شرايط خشك‌تري در سمت بالاي بام وجود دارد، به همين دليل محاسبه‌ي شيب مناسب براي تعديل رطوبت در بخش‌هاي مختلف بام ضروري‌ست.
2. جهت: جبهه‌هاي شمالي و جنوبي بام، شرايط نوري و گرمايي متفاوتي دارند. همچنين اگر بخشي از بام در سايه‌ي درختان يا ساختمان‌هاي ديگر باشد، پوشش گياهي به شكل متفاوتي رشد خواهد كرد. همچنين، مكان‌هايي در بام هست كه آب بيش‌تري مثلاً از ساختمان‌هاي مجاور دريافت مي‌كند. در حالي كه بعضي مكان‌ها مانند زير كنسول ساختمان مجاور ممكن است آبي دريافت نكنند. در هر يك از اين موارد، استفاده از سنگريزه به جاي پوشش گياهي خشك شده زيباتر به نظر مي‌آيد؛ مگر آن كه قصد داشته باشيد كه با آبياري آن قسمت را سبز نگه داريد.
3. وزن: پيش از نصب و ايجاد بام سبز بايد در مورد ميزان بار اضافي كه سازه مي‌تواند تحمل كند، آگاهي كامل حاصل شود. يك لايه‌ي نازك بام سبز وزني معادل 50 كيلوگرم بر مترمربع (در زماني كه اشباع شده) دارد، نمونه‌هاي سبك‌تري نيز موجود است كه با استفاده از پشم سنگ اجرا شدني‌ست. يك لايه از آن به جاي لايه‌ي خاك، وزني معادل 35 كيلوگرم بر مترمربع مي‌تواند تحمل كند. در مقايسه با اين‌ها، موزاييك داراي وزني حدود 37-33 كيلوگرم است. اگر در ناحيه بارش برف پيش‌بيني مي‌شود، وزن برف را نيز بايد به آن افزود.
4. باد: بام سبز نسبت به بام‌هاي ساخته شده با مواد ديگر، در معرض خطر كمتري در برابر توفان است. تجربه‌ها نشان داده‌اند كه بعد از يك توفان سخت بام سبز تازه احداث خسارت كم‌تري نسبت به ساير بام‌ها داشته است. در مكان‌هايي كه وزش با شدت زيادي دارد، شبكه‌هاي محافظي نياز است كه خوب به بام پيچ شده باشند. توجه شود كه پيچ همراه با واشر پلاستيكي غير از صدمه با لايه آب‌بندي در داخل خاك مدت زيادي دوام نخواهد داشت.

مصالح مورد نياز بام سبز
 

1. مواد ضد آب: اگر آب بر روي سقف بماند، به ساختمان صدمه نمي‌زند. لايه‌ي ساخته شده از مواد ضد آب تا پيش از آن كه از نظر فيزيكي تخريب شود، مي‌تواند محافظ ساختمان باشد.
2. تثبيت‌كننده‌هاي ريشه: كشورهاي مختلف شيوه‌ها و قواعد گوناگوني براي ساختن بام سبز دارند و در بعضي از كشورها از قاعده‌ي خاصي پيروي نمي‌شود. در بعضي از كشورها يك لايه‌ي تثبيت‌كننده زير بام كار گذاشته مي‌شود كه ريشه نتواند به لايه‌ي آب‌بندي صدمه بزند. اين تثبيت‌كننده به لايه‌ي زهكشي هم كمك مي‌كند.
3. مواد زهكشي: دليل اصلي استفاده از لايه‌ي زهكشي در زير لايه‌ي خاك جلوگيري از فرسايش است. دليل دوم در رابطه با بام‌هاي هموار، شكل‌دهي گودال است. عملكرد ديگر مواد زهكشي، ذخيره‌ي مقداري آب است. اين اثر زماني بسيار مهم مي‌شود كه خشك بودن بام با توجه به اقليم و شيب بام را هم در نظر داشته باشيم و مطلقاً لازم نيست عمل زهكشي با يك لايه‌ي مجزا انجام پذيرد. ساده‌ترين مواد طبيعي براي زهكشي ريگ يا سنگريزه‌ها هستندكه منشأ طبيعي دارند و خوب كار مي‌كنند. از ديگر مواد مناسب براي زهكشي در بام سبز مي‌توان به خرده‌هاي آجر و گدازه‌هاي آتشفشاني (لاوا) و ماده‌ي مصنوعي «لكا» اشاره نمود.
4. پشم سنگ: اين ماده از سنگ‌هاي معدني ساخته شده و اغلب براي عايق‌بندي به كار مي‌رود و يا واسطه‌ي رويشي براي علف تازه است. ريشه‌هاي پوشش گياهي بام مي‌تواند در آن نفوذ كند و اصطكاك ميان پشم سنگ و لايه‌ي قيري بام موجب مي‌شود كه درجا در محل نصب گردد. پشم سنگ مي‌تواند ميزان زيادي آب را در خود نگه دارد و سپس آن را در زمان طولاني‌تر براي استفاده‌ي گياهان بام آزاد سازد.
5. مواد فوم: اين مواد مي‌توانند از بازيافت صندلي‌هاي اتومبيل‌ها و مشابه آن به دست آيد. اين مواد لايه‌ي ضدآب را زهكشي مي‌كند، اما ميزان زيادي آب و مواد مغذي را نمي‌تواند نگه‌داري كند.
6. ورقه‌ي پلاستيكي يا فنجان (گودال ريز): انواع و اقسام ورقه‌هاي زهكشي براي بام سبز وجود دارد. بعضي‌ها براي بام سبز گسترده كه فقط چند سانتي‌متر ضخامت دارند و بعضي‌ها براي بام سبز متمركز كه داراي چند لايه‌ي ضخيم خاك مي‌باشند. ايده‌ي اوليه براي به‌كارگيري اين ورقه‌ها اين بود كه آب در اين فنجان‌ها پس از سريز شدن در سطح بام پخش گردد. به محض اين كه فنجان‌هاي پلاستيكي پُر شوند، هر آب اضافه‌ي ديگري از طريق سوراخ‌هايي زهكشي مي‌شود. اين مواد زهكشي از نظر اجرايي نيز آزموده شده‌اند و از نظر جابه‌جايي و نصب بسيار ساده‌اند.

ويژگي‌هاي كلي بام سبز
 

در بام سبز، يك لايه‌ي لاستيكي روي بام سنتي پهن مي‌گردد. در زير و روي اين لايه‌ي لاستيكي مواد عايق‌بندي همچون پرليت وجود دارد و در بالاي لايه‌ي عايق‌بندي يك لايه‌ي زهكشي اضافه مي‌گردد. بسته به شيب بام، در نهايت يك لايه‌ي نازك و خام مخلوط اضافه مي‌شود و روي آن پوشش گياهي مقاوم در برابر خشكي مي‌كارند. در تصوير زير جزئيات بام سبز از پايين به بالا به ترتيب عبارت‌اند از:
1. ديواره‌ي رطوبت (محافظ رطوبتي): كف با يك بتونه‌ي قيري پوشيده شده و سپس 4 ميلي‌متر پلي‌استيرن به صورت نمد با مشعل هواي داغ در محل نصب مي‌گردد.
2. عايق‌بندي: در مرحله‌ي ايزولاسيون، پلي استيرن تزريقي كه با آزمون ضخامت آن تعيين مي‌شود، پهن مي‌گردد.

3. پوسته‌ي بام: يك لايه پوشش ضدآب كه با هواي داغ به لبه‌هاي بام خوب جوش خورده، به پيرامون بام بسته مي‌شود. اين محصول لاستيكي در بازار موجود است كه داراي حافظه‌ي برگشت‌پذيري است و اغلب به فرم اصلي خود برمي‌گردد و موجب صدمات بدي خواهد بود. يك ماده‌ي پليمري نيز موجود است كه با پشم شيشه پوشيده شده و فرايند غلتك‌زني را به خوبي تحمل مي‌كند و فاقد حافظه‌ي برگشت‌پذيري است و قابليت حركت ساختاري بدون هيچ نوع آيبي به بام را دارد.
4. محافظ زهكشي: 35 تا50 ميلي‌متر پلي اتيلن (مواد بازيافتي در دسترس) همراه با پشم شيشه‌ي روي آن. بام بامچه نيز داراي ساختاري مشابه است اما لايه‌ي محافظ زهكشي و بعضي از مواد آن متفاوت است.
5. محيط كشت رويشي: واسطه‌اي رويشي 80 ميلي‌متري از مواد پوششي دانه‌دانه (گرانول) رويشي بام را براي دريافت پوشش سدوم زماني كه جوانه‌ي سدوم روي آن پاشيده مي‌شود و يا حصير سدوم روي آن پهن مي‌گردد، آماده مي‌سازد.
6. لايه‌ي كشت، معمولاً لايه‌ي اين خاك نازك كم‌تر از 15 سانتي‌متر عمق دارد. گياهان طبيعي كه نياز به مراقبت و آبياري كم‌تري دارند، مانند چمن، بوته و گونه‌هاي خزه، براي كاشت مناسب مي‌باشند.

هزينه‌ي ايجاد بام‌هاي سبز
 

هر فوت مربع طراحي و نصب سيستم سقف سبز، هزينه‌اي بالغ بر 5 تا 35 دلار دارد. هزينه‌ها بستگي به نوع سقف سبز دارند، و نيز به ساختمان و گياهاني كه مي‌توانند بر روي مواد سقف رشد كنند. در بهار 2007م. نشريه‌ي «اينرفاستراكچر» كليات تمام‌نماي سقف سبز را منتشر كرد.
منبع: ماهنامه‌ي دانش نما، شماره 171-170، تير ـ مرداد 88