اختلال کم توجهي در بزرگسالان

دهه ي 1970، سرآغازي براي کارشناسان بود تا «اختلال کم توجهي دربزرگسالان » (اي دي دي)(1) را نوعي بيماري توصيف نمايند. هر چند اين مرض اغلب مربوط به کودکان است، ولي موجب پژوهشي که همين اواخر انجام پذيرفته، معلوم شده است که عارضه ي مزبور، گريبان بسياري از بالغين را نيز گرفته و «اختلال کمبود توجه دربزرگسالان » ناميده شده است، امروزه عيان گرديده که نشانه هايي هم چون «بي توجهي»(2)، «وادارندگي (تکانشگري)(3)» و «بيش فعالي (فزون کاري) »(4) درصد چشمگيري از بچه هاي مبتلا به اختلال مذکور را به دوران بلوغ آنان هم کشانده است. متاسفانه بيماري در شمار اندکي از اين بزرگسالان تشخيص داده شده است يا درمان گشته است.

عامل اختلال کم توجهي در بزرگسالان چيست؟
 

سبب ويا علل پيدايش اختلال مورد بحث به طور قطعي معلول نيست. شواهد علمي حاکيست که در بسياري موارد، اين اختلال به صورت تکويني (موروثي) انتقال يافته و بر اثر عدم تعادل يا کاستي موجود دربرخي مواد شيميايي پديد مي آيد. اين گونه مواد، کارايي را که به مدد آن، مغز رفتار انسان را مهار مي سازد ، تنظيم مي کند. پژوهشي که به سال 1990 درموسسه ي ملي بهداشت رواني به عمل آمد، نشان داد که بين اختلال کم توجهي دربزرگسالان و تعدادي از نابهنجاري هاي سوخت وسازي مغز(5) ارتباط وهمبستگي هست، مضافا به اينکه «اي دي دي» اختلال عصبي - زيستي(6) به شمار مي رود.
با اين كه وراثت غالبا خاطر نشان شده است ، ولي ناراحتي هاي پيش زايماني (7)، عوارض تولد، يا آسيب هاي عصبي بعدي احتمالا درپيدايي «اختلال کم توجهي دربزرگسالان» نقش دارند . دلايل علمي چنداني در دست نيست که ثابت کند عوامل زيست محيطي وغذايي نظير رنگ هاي غذا يا قند، ناراحتي هاي گوش مياني يا مشکلات مربوط به «بينايي - حرکتي » (8) عامل اصلي اختلال مزبور است.

شيوع اختلال کم توجهي دربزرگسالان:
 

علت رواج اختلال مورد بحث درميان بالغين نامعلوم است. عده ي کمي از آنان مورد بررسي قرار گرفته اند، طي چند مطالعه ي درماني بزرگسالان، تفاوت چشمگيري جنسي به نظر نمي رسد. حدود دو سوم بچه هاي دبستاني يا پيش دبستاني مبتلا به اين اختلال، دربزرگسالي هم نشانه هاي رفتاري مشابه را از خويشتن بروز مي دهند. درخلال اين دوران زماني، دشواري هاي مربوط به رفتار و فراگيري تلفيقي ومشکلات عاطفي نيز رخ مي نمايند. تقريبا يک سوم تا نيمي از اين گونه افراد در عهد برزرگسالي نيز نشانه هاي اختلال را آشکار مي سازند.

تشخيص اختلال کمبود توجه در بزرگسالان:
 

ارزيابي چند عاملي

تشخيص درتشخيص اختلالي از اين دست، اهميت دارد. ارزشيابي تشخيصي (9) بزرگسالان بايد توسط متخصص باليني يا گروهي از اينان که درعرصه نارسايي توجه (10) وعوارض مربوطه تبحر دارند، صورت گيرد. منظور از سنجش، جست وجوي انگاره ها (الگوها) ي دايمي رفتاري است که نشانگر توجه اساسي اشکالات هيجاني مي باشد.

ارزيابي بايد اطلاعات ناشي از منابع گوناگون را به کارگيرد که احتمالا در برگيرنده موارد زيرند:
 

- پيشينه ي کامل پزشکي و خانوادگي
- معاينه بدني
- مصاحبه ها يا مقياس هاي درجه بندي تکميل شده توسط ديگراني که درمورد رفتار شخص نظر مي دهند، هم چون پدر ومادر، دوست يا همسر.
- مشاهده ي فرد
- آزمون هاي روان شناختي که توانايي هاي شناختي،(11) سازگاري اجتماعي وعاطفي (12)، هم چنين پويش جهت آگاهي از ناتواني ها.
احتمال دارد نشانه هاي گوناگون اختلال کم توجهي دربزرگسالان، تفاوت هاي رشدي دربرخي کسان را نمايان سازد وحال اين که چه بسا در سايرين حاکي از اين باشند که بيماري هاي ديگر هم با اختلال فوق، قرين اند از قبيل ناتواني هاي خاص يادگيري (13)، اختلالات اضطرابي(14)، اختلال هاي عاطفي(15)، نشانگان بيماري تورت(16)(حرکات زشت اجباري) اختلالات مرزي(17)، و روان رنجوري وسواسي فکري - علمي(18).

اختلال هاي کم توجهي بزرگسالان توام با بيش فعالي (فزون کاري):
 

نشانه هاي بارز اين دو حالت عبارتند از بي توجهي، برانگيختگي و بيش فعالي که قبل از هفت سالگي آغاز مي شود و دست کم شش ماه طول مي کشد و اساساً معلول اختلالات ديگر رواني يا شرايط زيست محيطي مانند واکنش به فشارهاي رواني خانوادگي نيست.

اختلال کم توجهي بزرگسالان بدون بيش فعالي:
 

ويژگي عمده اختلال فقدان توجه بزرگسالان بدون بيش فعالي (فزون کاري)، بي اعتنايي چشمگير است. پژوهش هاي انجام پذيرفته درباره ي بچه هاي مبتلا به اين وضع، نشانگر آن است که اينان نشانه هاي فزون تري از دلواپسي و مشکلات فراگيري و از حيث کيفي بي توجهي را مي نمايانند. اگر چه هيچ گونه بررسي هايي در زمينه ي بزرگسالان به اجرا درنيامده است، ولي بر آورد شده که امکان دارد بچه هاي درگير اين وضعيت به نسبت گروه بيش فعال که اشکلات رفتاري خارجي تري توام با اختلالات مخالفت ورزي و سلوکي نمايان مي سازند، پيامدهاي مختلفي داشته باشند.

خصوصيات بزرگسالان مبتلا به اختلال کم توجهي:
 

بزرگسالاني که با اين وضع سر مي کنند، وبه خصوص آناني که بيماري شان تشخيص داده نشده ودرمان نگشته اند، احتمالا دچار شماري از مشکلات مي گردند که پاره اي از آنها مستقيما از اختلال ريشه گرفته وگرفتاري هاي ديگر که نتيجه انگاره ها (الگوها) ي تلفيقي سازش اند.

علايم متداول اختلال ياد شده ممکن است مشتمل بر موارد زير باشند:
 

- حواس پرتي
- درهم ريختگي ، بي نظمي
- فراموشي
- تعلل
- تاخير دايم
- دلتنگي مدام
- دلهره
- افسردگي
- عزت نفس اندک
- نوسان خلق وخوي
- مشکلات استخدامي
- بي قراري
- سوء مصرف مواد يا اعتيادات
- معضلات ارتباط
نشانه هاي اختلال کم توجهي دربزرگسالان ممکن است متغير و وضعي يا هميشگي باشد. اگر برخي از افراد علاقه مند يا برانگيخته شده باشند، مي توانند تمرکز کنند، در حالي که ديگران تحت هر شرايطي با مشکل روبه رو هستند.
عده اي از آنان مشتاقانه در جستجوي انگيزش گري اند و حال آن که سايران از آن روي مي گردانند. تعدادي مخالف، بد رفتار و بعدا جامعه ستيزند وبقيه نوعدوستاني پرشور مي شوند. شماري گروه جو و بعضي گوشه گيرند.

از چه رو بايد اختلال کم توجهي را در بزرگسالان تشخيص دهيم؟
 

شناخت بزرگسالان مبتلا به اختلال ياد شده و هدايت مناسب رشد فرهنگي ، شخصي و اجتماعي ايشان، امکانات شان را براي بازدهي موفقيت آميز بهبود مي بخشد. مداخله ي موثر، قادرست احترام به نفس ، انجام وظيفه ، مهارت ها و کاميابي هاي تحصيلي را بهتر گرداند. تشخيص صحيح اختلال کم توجهي در بزرگسالان به فرد بالغ کمک مي کند تا نگذارند مشکلاتش به آينده نيز منتهي شوند افرادي از اين دست اغلب دچار ضعف عزت نفس شده و در نتيجه ي ناکامي هاي تحصيلي، اجتماعي و شغلي، تصورات منفي در ذهن شان نقش مي بندد. به بسياري از آنان برچسب «داراي نگرش نامطلوب» ، «دير آموز» ، «بي انگيزه» و «نابالغ» ، «تنبل» ، «دچار اوهام» ، يا «خودبين» زده شده است.آنان عوض اين که معضلات خويش را ناشي از اختلال عصبي موروثي يا اکتسابي بدانند، ممکن است اين باور غير اصولي را پذيرا شده وخود را به خاطر مشکلاتشان سرزنش کنند.

مراحل بعد از تشخيص:
 

شيوه هاي درماني مورد حمايت کارشناسان احتمالا شامل آينده اي از آموزش و پرورش فرد بزرگسال ، اعضاي خانواده اش اعم از اين که مرد يا زن باشد ، دوستان صميمي، همسازي- آموزشي يا استخدامي ، مراقبه و رايزني است. مداواي مناسب بر حسب شدت اختلال و نوع شمار مشکلات وابسته تعيين مي گردد، بسياري از اشخاص از طرح معالجه شان که شامل دارو درماني است ، سود جسته اند. چنان چه اين برنامه با آموزش و رايزني توام باشد، احتمالا پايه اي گذاشته مي شود که بر روي آن کاميابي هاي نوين را بتوان بنا نهاد .هدف از روش مداواي ياد شده ياري رساندن به بزرگسالان است تا به خود (اعم از زن يا مرد) مدد رساند و بدينوسيله پشتيباني زيست شناختي مورد لزوم خويشتن داري فراهم مي گردد. اگر چنين شود، دارو درماني از عهده ي «مهار» بزرگسالان برنمي آيد و کوشش هاي خودش به موفقيت مي انجامد.

شماري از رهنمودهاي مفيد براي بزرگسالان مبتلا به بي توجهي:
 

از ساختار دروني بهره بريد. اين مورد مشتمل است بر استفاده از دفترهاي تقويم، فهرست ها ، يادداشت هايي خطاب به خود، رمز نگاري رنگي امور روزمره ي يادداشت ها و پوشه ها .

به «عادت نيکو» خو بگيريد.
 

در طي مدت «استراحت»، ورزش منظم و مرتب و يا ساير فعاليت هاي سالم و دلخواه را برگزيده و اجرا کنيد.

محيط رضايت بخشي را به وجود آوريد.
 

طرح ها ، امور وغيره را براي کاستن يا از بين بردن نااميدي برنامه ريزي کنيد. اقدامات وسيع را جزء جزء کرده و اولويت را رعايت نماييد.

از «مواقع فراغت» بهره بريد.
 

به هنگام ناراحتي، خشم يا شکست، از فرصت استفاده کرده وبه بازيابي موارد آتي بپردازيد. درصورت لزوم، خود را از وضع موجود کنار بکشيد.

شوخ طبعي را پيشه کنيد.
 

چنان چه پدران ومادران دمام رانش پرخاشجويانه اي فراهم سازند تا به شخص در ادامه ي مسيري که توام با شوخي و حساسيت است ، کمک کنند، اقدام سودمندي محسوب مي گردد. ياد بگيريد که به نشانه هاي اختلال کم توجهي در بزرگسالان با خنده نگريسته و در باره ي علامت هايي نظير گم شدگي، فراموشکاري و مانند اين ها ، با ياران يک دل و بستگان نزديك شوخي کنيد.

فرهيخته و آموزش گر باشيد.
 

کتاب هاي مختلف بخوانيد. با کارشناسان صحبت کنيد. با بزرگسالان ديگر اختلال مزبور به گفت و گو بپردازيد. بگذاريد کساني که مي خواهند راجع به نکات ضعف و قدرت شخصي وابسته به اختلال مذکور اطلاعاتي دارند، بتوانند به اين مهم دست يابند. پشتيباني خود را حفظ کنيد.

پانوشت ها :
 

1- اي دي دي ADD=Attention Deficit Disorder.
2- بي توجهي Inattention
3- تکانشگري Impulsivity
4- فزون کاري Overactivity
5- سازي مغز Metabolic Abnormalities
6- اختلال عصبي - زيستي Neurobiological Disorder
7- ناراحتي هاي پيش زايماني Prenatal
8- بينايي - حرکتي Visual Motor
9- ارزشيابي تشخيصي Diagnosis
10- عرصه نارسايي توجه Attention Dysfunction
11- توانايي هايي شناختي Cognitive Abilities
12- سازگاري اجتماعي وعاطفي
Social And Emotional Adjustment
13- ياد گيري Learning
14- اختلالات اضطرابي Anxiety Disorders
15- اختلال هاي عاطفي Affective Disorders
16- نشانگان بيماري تورت
Tourettes Syndrome
17- اختلالات شخصيتي مرزي Borderline Personality
18- روان رنجوري وسواسي فکري - عملي
Obsessive Copulsive Disorder
 

نشريه ي : National Mental Health Association
منبع: مجله بهداشت روان 34