گياهان شکارچي

هميشه تصورات عجيبي از گياهان گوشتخوار در ذهن انسان ها وجود دارد . گياهان افسانه اي و عجيب موضوع تعداد زيادي از کتاب ها وفيلم ها و داستان ها گياهان گوشتخوار به شکل اغراق آميزي با اندازه هاي خيلي بزرگ يا توانايي هاي خارق العاده نمايش داده شده اند که البته اين فيلم ها طرفداران بسيار زيادي هم دارند . در سال 1878 دکتر کارل ليچه، جهانگرد و باستان شناس معروف گزارش داد که دختري توسط يک درخت در جنگل هاي مادگاسکار بلعيده شده است . بعد از تحقيقات فراوان مشخص شد که اين دختر ساکن يکي از قبايل ساکن در اطراف جنگل بوده ، چند روزي است که ناپديد شده و خبري از او نيست . البته از درخت آدمخواري که دکتر و مردم محلي از آن حرف مي زدند ، هم خبري نبود . در واقع درختي با آن خصوصيات در جنگل هاي ماداگاسکار پيدا نشد و از آن روز به بعد تحقيقات در مورد حقيقت داشتن گياهان آدمخوار ادامه دارد و بسياري معتقدند که پيدا نکردن اين نوع گياه دليلي بر وجود نداشتن آن نيست .

گياهان گوشتخوار گياهاني هستند که بسياري از مواد مغذي خود را به جز انرژي از طريق تله گذاري و خوردن جانوران کوچک که معمولا حشرات هستند به دست مي آورند . گياهان گوشتخوار بيشتر در مناطقي مانند مرداب يا لجنزار رشد مي کنند و از آنجا که خاک اين مناطق از لحاظ مواد غذايي به خصوص نيتروژن که يکي از عوامل اصلي در زنده ماندن آنهاست ، غني نيست از اين رو با شکار مواد لازم براي زنده ماندن را به دست مي آوردند . در سال 1875 چارلز داروين تحقيقات زيادي راجع به گياهان گوشتخوار انجام داد و نتيجه تحقيقاتش را در کتابي به چاپ رساند . طبق تحقيقات در حدود 630 گونه گياه گوشتخوار در دنيا وجود دارد که از طريق شکار حيوانات کوچک و حشرات ، مواد معدني و آنزيم هاي مورد نياز خود را تامين مي کنند که البته 300 نوع از آنها در بسياري از جنگل هاي دنيا ديده مي شوند و باقي آنها از موارد بسيار نادر هستند . البته از اين 300 گونه نيز امروزه انواع کمتري يافت مي شود و اکثر آنها بر اثر شرايط ناپايدار آب و هوايي منقرض شده اند .
اگر چه گياهان گوشتخوار در سراسر دنيا يافت مي شوند ولي گل هاي کميابي هستند . اين گياهان علاوه بر حشرات ، جاندارن بزرگ تري از قبيل موش و حتي آبزيان کوچک مانند قورباغه را هم مي بلعند . سيستم عملکرد اين گياهان بسيار حيرت آور است و نکته شگفت انگيز در مورد آنها اين است که رگبرگ هاي اين گياهان درست مثل اعصاب بدن انسان عمل مي کنند ، به اين ترتيب طريق که با کوچک ترين محرکي با بسته شدن يا مکيدن محرک به آن پاسخ مي دهند که در کل اين فرايند در حدود يک ثانيه يا کمتر انجام مي شود . بسياري از انواع اين گياهان در طول ساليان دراز منقرض شده اند ولي تشخيص آنها با استفاده از فسيل هايشان امکان پذير است . طبق تحقيقات به دست آمده از فسيل اين گياهان ، قدمت برخي از آنها که امروزه ديگر وجود ندارند به 125 ميليون سال پيش مي رسد . گياهان قديمي که منقرض شده اند از نظر اندازه هم بسيار بزرگ تر از گياهان کنوني بوده اند . به طوري که در افسانه هاي برخي قبايل اين گياهان را حتي آدمخوار نيز مي دانستند . اين گياهان به دليل نداشتن ساقه اي ضخيم و چوبي ، ايمني بالايي در برابر باران هاي شديد و توفان ندارند و در بيشتر موارد از قسمت تله آنها فسيلي باقي نمانده است . دوره تکامل در اين گياهان معمولا شش ماه طول مي کشد . گياهاني که در مناطق خشک تر رشد مي کنند مي توانند آب باران را جذب کرده و براي مدتي طولاني نگه دارند .

طبق تحقيقي که در سال 2009 انجام شد ، پژوهشگران توانستند ثابت کنند ترکيباتي که در مواد ترشحي توسط گياهان گوشتخوار وجود دارد ، حاوي مواد ضد قارچ است که در مقايسه با داروهاي ضد قارچي که امروزه مورد استفاده قرار مي گيرند مقاوم تر و تاثير گذار تر هستند و شايد روزي از مواد ضد قارچ موجود در اين گياهان در علم پزشکي استفاده شود .

تله هاي عجيب
 

با توجه به نوع گياهان گوشتخوار تاکنون پنج روش تله گذاري در اين گياهان مشاهده شده است ؛ در گياهاني که شکل آنها شبيه به ليوان است شکار به وسيله برگ هاي ليواني شکل که درون آنها حاوي آنزيم هاي گوارشي است به داخل کشيده شده و توسط گياه بليعده مي شود . نوع ديگر تله لبه هاي چسبناک است که پاي حشرات در موقع نشستن روي آن مي چسبد و از طريق به دام مي افتند . تله برگي هم روش ديگري است که در آن حرکات برگ هاي گياه آنقدر سريع است که به شکار اجازه فرار نمي دهد و همين طور در تله مکنده ، گياه شکاري را که به آن نزديک مي شود به داخل مي کشد و آخرين نوع تله گذاري هم حرکتي است که در اين روش اندام هاي طعمه به وسيله تارهاي نازک و سمي گياه گرفتار شده ، کم کم شکار را مسموم کرده و آن را مي بلعد . اين سم با اينکه جانداران ديگر را مي کشد اما براي گياه به عنوان يک هضم کننده عالي عمل مي کند . با توجه به نوع تله گذاري ، پنچ نوع گياه گوشتخوار وجود دارد که در دنيا بيشترين پراکندگي را دارند و در بسياري از جنگل هاي دنيا که داراي آب و هوايي مرطوب هستند به چشم مي خورند :

ونوس مگس خوار
 

يکي از معروف ترين گونه گياهان گوشتخوار ، ونوس مگس خوار است که نسبت به ديگر گياهان گوشتخوار پراکندگي بيشتري در دنيا دارد و از جمله گياهاني است که مي توان آن را حتي در گلخانه هم پرورش داد . شکل کلي اين گل مانند صدف است و تله آن شامل دو برگ مي شود که دائم در حال باز و بسته شدن است . حالا تصور کنيد که حشره اي قصد نشستن روي اين گل را داشته باشد . به محض اينکه حشره اي نزديک برگ هاي اين گل مي شود ، گياه آن را مي بلعد و تا غذايش به طور کامل هضم نشود باز نخواهد شد . اگر به استراليا سفر کرديد حتما نمونه هاي بسيار زيادي از اين گل را در اين قاره خواهيد يافت .

شبنم خورشيد گوشتخوار
 

اين گياه بر خلاف انواع ديگر گياهان گوشتخوار ، بيشتر در مکان هاي خشک و خزه بسته مي رويد . وقتي از بالا به اين گل نگاه کنيد مانند يک قطره درشت قرمز رنگ به عرض پنج تا ده سانتي متر ديده مي شود . برگ هاي گياه ، گرد و پهن هستند و هر يک جدا جدا روي ساقه قرار گرفته اند . رنگ برگ ها نيز قرمزاست و روي تمام سطح آن با کرک پوشيده شده اما قسمت پاييني و ساقه سبز رنگ است . گل اصلي اين گياه به رنگ سفيد ديده مي شود و درست در ميانه ساقه قرار دارد . اين گياه نيز براي شکار حشرات از برگ هاي خود استفاده مي کند . تار هاي متعدد سوزني شکل روي برگ گياه وجود دارد که نوک هر يک از اين تارها ماده اي چسبناک وجود دارد و شبيه قطره شبنم يا شهدي شيرين به نظر مي رسد که اين شکل دليل اصلي نام گذاري اين گل است . اين قطره ها، حشراتي مانند پشه و مگس را به سوي خود مي کشند و وقتي حشره به سمت اين شهد به ظاهر خوشمزه مي آيد در اصل در دام مرگ مي افتد و برخورد با ماده چسبناک همانا و گير افتادن همان . هر چه حشره براي آزادي بيشتر تلاش کند ماده چسبناک بيشتري ترشح مي شود و درنتيجه حشره بيشتر به دام مي افتد . گاهي اوقات تمام برگ ها دور شکار مي پيچد و تا پايان عمليات هضم که معمولا دو روز طول مي کشد به همان حالت باقي مي مانند . در برخي از مواقع مانده حشرات روي برگ ها مي ماند که پس از باز شدن برگ ها با باد از روي آن جدا مي شود .

گوشتخوار کوزه اي
 

اين گل ، گونه هاي بسيار متنوع دارد و با داشتن ارتفاعي به اندازه 60 سانتي متر از بزرگ ترين انواع گياهان گوشتخوار به حساب مي آيد . گوشتخوار کوزه اي بيشتر در مرداب ها و لجن زار ها مي رويد . هر گل داراي ساقه اي بلند و يک گل بزرگ قرمز است که تنها در تابستان اين گل شکوفا مي شود و در باقي سال اين گياه فقط شامل برگ است . شايد اين سوال پيش آيد که اگر گل نداشته باشد پس چگونه تغذيه مي کند ؟ البته تله گياه روي گياه روي برگش قرار دارد و بنابراين در فصل هايي از سال که گل ندارد گرسنه نمي ماند . برگ هاي اين گياه در واقع همان کوزه يا تله هاي گياه هستند که دور تا دور ساقه و در نزديکي زمين مي رويد . فصل بهار که از راه مي رسد هر گياه پنج تا شش برگ جديد مي دهد که هر 15 روز يکي از آنها باز مي شود . اين برگ ها تا پايان تابستان به تکامل کامل مي رسند و معمولا تا تابستان سال بعد هم دوام مي آورند . شهدي که در برگ هاي کوزه شکل گياه وجود دارد با بوي خوشش حشرات را فريب مي دهد و به سمت خود مي کشد ، اين شهد آن قدر زياد است که داخل کوزه را به يک استخر تبديل کرده و حشره با نشستن لبه کوزه به داخل آن سر مي خورد و بوسيله تارهاي گياه که در انتهاي کوزه قرار دارد اسير مي شود و آنقدر حشره در آن حالت مي ماند که در مايع داخل کوزه غرق مي شود . البته اين کوزه ها بر خلاف اينکه جان بسياري از حشرات را مي گيرند ، مکاني براي زندگي لارو ها و بعضي ديگر از حشرات هم هستند که با توليد باکتري به هضم حشرات توسط گياه کمک فراواني مي کنند . در اوايل تابستان اين حشرات که ديگر بالغ شده اند در برگ هاي تازه تخم گذاري مي کنند و برگ هاي کهنه که ديگر هضم غذا برايشان بدون لارو ها بسيار دشوار است مي ميرند .

گياه کره اي گوشتخوار
 

گياه کره اي يکي از عجيب ترين گياهان حشره خوار دنياست زيرا اين گياه بر خلاف انواع ديگر که در مناطق مردابي مي رويد روي شکاف سنگ ها و صخره ها مي رويد . گل هاي اين گياه بسيار ظريف و معمولا به رنگ بنفش و آبي است که در ماه هاي آخر بهار مي شکفند . به خاطر داشتن برگ هايي چرب و کره اي ، نام اين گل ، گياه کره اي گذاشته شده است . برگ هاي اين گياه به صورت مجموعه اي است و معمولا سه تا شش برگ در هر گياه وجود دارد که روي سطح زمين مي رويد . برگ ها داراي دو نوع غده ترشحي هستند ؛ غدد بر جسته اي که کار ترشح ماده چسبناک و کره اي را بر عهده دارند و غدد کوتاهي که مواد هضم و جذب کننده را ترشح مي کنند . اين دو غده بويي ايجاد مي کنند که براي حشرات بسيار مطبوع است و به اين ترتيب حشراتي مانند مگس ها ، شته هاو پشه ها را به تله چسبانک جذب مي کند . حشره اي که به دام مي افتد هر چه بيشتر تقلا کند ترشح شيره هضم کننده بيشتر مي شود . بعد از آن برگ ها به آهستگي لوله مي شوند و حشره را در بر مي گيرند و بعد از ترشح مقدار ديگري مواد جذب کننده کار هضم را آغاز مي کنند .

کيسه دار گوشتخوار
 

گياه کيسه دار در برکه ها ، درياچه ها و نهرهايي با جريان آب آهسته و در آب هايي با عمق کمتر از نيم متر يافت مي شود . نکته جالب در مورد اين گياه اين است که هيچ ريشه اي ندارد و در نزديکي سطح آب شناور است . در برخي از موارد شاخه هاي کيسه دار گوشتخوار تا 90 سانتي متر و حتي بلند تر نيز رشد مي کند و معمولا داراي ساقه هايي پر برگ است که تا 20 سانتي متر بالاي سطح آب رشد مي کنند . گل هاي اين گياه شبيه به خوشه هايي از گل هاي زرد رنگ است که بيشتر به گل ميمون شباهت دارند و ساقه هايي که زير آب قرار دارند ، شاخه شاخه شده و برگ ها داراي کيسه هاي کوچک و سبکي هستند که در آغاز روييدن ، شفاف و کمرنگ ولي به تدريج تيره مي شوند . هر کيسه در واقع تله اي کوچک و تو خالي است براي به دام انداختن حشرات . اين گياه ، حشرات کوچک آبزي را به اين ترتيب شکار مي کند که اگر يکي از اين حشرات تنها به يکي از محرک هاي کيسه برخورد کند ، در تله باز شده و حشره به داخل مکيده مي شود ، سرعت اين گياه به اندازه اي زياد است که تا بسته شدن تله حدود يک 15 هزارم ثانيه بيشتر طول نمي کشد . کار هضم غذاي اين گياه بر عهده ساقه آن مي باشد و اين گياه آن قدر پر خور است که هر دو ساعت يک بار براي شکار کمين مي کند .
ماده چسبناکي که روي برگ هاي گياه گوشتخوار کره اي وجود دارد چرب به نظر مي رسد ، به همين خاطر اين نام را براي او انتخاب کرده اند .
منبع:نشريه همشهري سرنخ، شماره 69