همه فداي يک تن

بعد از سال ها تحقيق هنوز راز مرگ نهنگ هايي که خودشان را در ساحل و آب هاي کم عمق مي کشند به درستي مشخص نيست
جدیدا 63 نهنگ در سواحل شمالي نيوزيلند به گل نشستند. بعد از اين اتفاق تيم امداد حيات وحش به سرعت دست به کار شده و موفق شدند 13 نهنگ را به آب هاي عميق هدايت کنند اما نکته جالب اينجا بود که چهار نهنگ دوباره به ساحل برگشتند و تنها نه نهنگ سالم به درياي عميق رسيدند. انگار آن چهار نهنگ تصميمشان را گرفته بودند و اصلاً نمي خواستند نجات پيدا کنند. آنها عزمشان را جزم کرده بودند که اينجا بميرند. به همين خاطر است که در بسياري از موارد براي اين نوع مرگ نهنگ ها از اصطلاح خودکشي استفاده مي شود اما هنوز هيچ کس به درستي نمي داند علت اين مرگ خودخواسته چيست؟
خودکشي نهنگ ها و دلفين ها اصطلاحاً به مواردي گفته مي شود که اين پستانداران دريايي بدون هيچ علت شناخته شده اي، خودشان را به آب هاي کم عمق مي کشانند و کاري مي کنند که به طرز فجيعي بميرند.
اين اتفاق وحشتناک بيشتر اوقات زماني رخ مي دهد که دسته اي از نهنگ ها با مد دريا و بالا آمدن آب به ساحل مي آيند ولي وقتي آب شروع به پايين رفتن يا اصطلاحاً جزر مي کند ديگر به دريا بر نمي گردند. به همين دليل به خاطر بيرون ماندن از آب و تبخير آب بدنشان مي ميرند. به چنين نهنگ هايي نهنگ ساحلي گفته مي شود؛ بيشتر آنها جانشان را در ساحل از دست مي دهند. اين اتفاق بيش از همه به دليل تجزيه قسمت هايي از بدن آنها رخ مي دهد. بدن آنها به تدريج زير فشار وزن زياد چربي هاي بدنشان و تکان نخوردن تجزيه مي شود. جزر و مد هم يکي ديگر از دلايل مرگ آنهاست. هنگام بالا آمدن آب دريا- مد- تعدادي از آنها زير آب مانده و چون نمي توانند تکان بخورند، خفه مي شوند.
طبق آمارها در سراسر دنيا سالانه بيشتر از 2 هزار جانور دريايي خودشان را به گل و لاي ساحل مي کشانند و به مرگ خودخواسته دست مي زنند.
با اين همه، اگرچه اين موضوع آنچنان خطرناک نيست که بتوان گفت ممکن است نسل يک گونه از موجودات دريايي را به خطر بيندازد اما با اين حال جاي بررسي و تحقيق زيادي دارد.
در اين ميان وال ها يا همان نهنگ ها، بيشتر از بقيه گونه ها در منطقه آب هاي کم عميق و سواحل گرفتار شده و جانشان را از دست مي دهند. اين نهنگ ها خصوصيات مشترکي دارند؛ خصوصياتي که بر اساس آنها مي شود تا حدي از راز اين رفتار عجيب آنها سر در آورد.
به عنوان مثال در بيشتر موارد ديده شده است که نهنگ ها به صورت گروهي دست به خودکشي مي زنند، چنين نهنگ هايي از نظر اندازه، شباهت زيادي داشته و غالباً در وضعيت نرمالي به سر مي برند؛ البته ديده شده است که يک حيوان تنها هم دست به چنين کاري بزند يا شايد مرتکب چنين اشتباهي بشود. مثلاً چند سال قبل در ساحل بندرعباس يک نهنگ بسيار بزرگ به ساحل آمد و در شن هاي ساحل گير کرده بود. البته اين خطري است که بيشتر حيوانات ساکن آب هاي عميق را تهديد مي کند؛ مثل وال ها، نهنگ هاي قاتل و دلفين هاي دريايي.

تنها يا دسته جمعي
 

به گل نشستن مي تواند در چندين گروه و حالت اتفاق بيفتد. بيشتر مواردي که در آن يک نهنگ به تنهايي، تن به شن هاي ساحل مي سپارد، مربوط به بيماري يا آسيب ديدگي اي است که به زودي باعث مرگ نهنگ مي شود؛ يعني حيوان بر اثر آسيب درحال مرگ است و چون نمي تواند خوب شنا کند به ساحل مي آيد.
اما در اين مورد هم تعداد حيواناتي که در اعماق اقيانوس مي ميرند، خيلي بيشتر از آنهايي است که به ساحل مي آيند تا در آنجا بميرند.
اما در مواردي که آنها به صورت دسته جمعي به ساحل مي زنند که به آن خودکشي نهنگ ها گفته مي شود، هيچ نشانه اي از بيماري يا آسيب ديدگي در دسته نهنگ ها ديده نمي شود و علت اين مسأله يکي از رازهاي طبيعت است.
البته در مورد دلايل اين عمل حدس هايي زده مي شود اما هيچ کدام از آنها ثابت شده نيست. اما به نظر مي رسد در اين ميان همبستگي شديد اجتماعي بين نهنگ ها عامل بسيار مهمي باشد؛ يعني اگر يکي از آنها به دليل به دردسر بيفتد، بقيه گروه جانشان را براي او فدا مي کنند و ممکن است به دنبال او به ساحل بيايند. موارد خودکشي دسته جمعي نهنگ ها در بيشتر موارد رسانه اي شده و ثبت مي شود.

قديمي ترين خودکشي نهنگ ها
 

اولين مورد ثبت شده و يا بهتر است بگوييم قديمي ترين خودکشي ثبت شده نهنگ ها، به سال 1598 ميلادي بر مي گردد.
در اين مورد که در سواحل هلند اتفاق افتاد يک نهنگ بزرگ و غول پيکر بدون هيچ بيماري خاصي به ساحل آمد و بدون آنکه تلاشي براي بازگشت به دريا انجام دهد به انتظار مرگ نشست.
اين حادثه در آن زمان باعث شد توجه دانشمندان و جانورشناسان به اين عمل جلب شود، به اين ترتيب سابقه مطالعه روي اين اتفاق عجيب به قرن 16 برمي گردد و بسيار قديمي است.
از آن زمان و با گسترده تر شدن قلمرو حضور انسان در نقاط مختلف دنيا و همين طور رسيدن پاي مهاجمان به آمريکا و استراليا، گزارش هاي بيشتري در اين مورد به ثبت رسيد؛ البته سال ها طول کشيد تا دانشمندان متوجه خودکشي دسته جمعي نهنگ ها شدند.
سال 1928 براي اولين بار، جانورشناسان متوجه شدند گروه زيادي از نهنگ هاي کوچک در سواحل آفريقاي جنوبي خود را به طور دسته جمعي به ساحل انداخته اند. مردم محلي و جانورشناسان به سرعت دست به کار شده و با تلاش بسيار، تعداد زيادي از آن نهنگ ها را به دريا انداختند اما در کمال تعجب ديدند که آنها حاضر نيستند به دريا برگردند و دوباره تن هاي زخمي خودشان را با ساحل مي رسانند. به همين دليل از آن سال بود که اين پديده نوعي مرگ آگاهانه و خودکشي دسته جمعي نهنگ ها نامگذاري شد. جالب اينجاست که در گزارش هاي ثبت شده در آن زمان هيچ نشانه اي از آسيب جدي يا بيماري در اين جانداران ديده نشده بود.

مرگ اشتباه
 

با اينکه از اولين مورد ثبت شده مرگ دسته جمعي نهنگ ها سال ها مي گذرد و هزينه هاي زيادي براي تحقيق در اين باره صرف شده است اما هنوز نظريه ثابت شده و علمي اي براي اين کار آنها ارائه نشده است.
در حقيقت در اين زمينه نظريه هاي زيادي وجود دارد ولي هيچ کدام از آنها هنوز اثبات نشده اند. بر اساس يکي از مهم ترين اين نظريه ها، ممکن است اين حيوانات به اشتباه راهشان را گم کرده باشند و سر از آب هاي کم عمق درآورده باشند.
دليل طرفداران اين نظريه اين است که پستانداران دريايي مثل نهنگ ها راه خودشان را به وسيله فرستادن امواج صوتي و سپس دريافت انعکاس آن پيدا مي کنند، براساس اين فرضيه آنها ممکن است گاهي به خاطر اشتباه در رهگيري امواج يا خطاي سر گروهشان ندانسته وارد آب هاي کم عمق شوند.
به اين ترتيب آنها راه برگشت به آب هاي عميق را گم مي کنند و در ساحل جانشان را از دست مي دهند.
طرفداران اين نظريه معتقدند بهترين کمک آدم ها در اين مواقع اين است که با آب دريا بدن آنها را مدام خيس کنند و بعد به آنها کمک کنند تا بتوانند دوباره به آب هاي عميق برگردند.
اما اين نظريه مخالفاني هم دارد، آنها مي گويند بسياري از نهنگ هاي کوچک مي توانند به راحتي از شر آب هاي کم عمق خلاص شده و راه بازگشتشان به آب هاي عميق را پيدا کنند اما از اين کار سرباز مي زنند.
البته بخشي از تجربيات هم نظر آنها را تأييد مي کند؛ چون ديده شده که بسياري از نهنگ ها در مقابل نجات يافتن مقاومت مي کنند و بعد از رها شدن دوباره به ساحل برمي گردند.
اما طرفداران نظريه وحدت اجتماعي، معتقدند علاقه نهنگ ها به گروه، دليل اصرار آنها بر ماندن کنار گروه و جان باختن است. اين نظريه اگرچه طرفداران زيادي دارد اما يک تحقيق نظر آنها را رد کرد.
در اين تحقيق، با رديابي وال هاي نجات يافته مشخص شد که آنها بعداً خودشان را در ساحلي ديگر به کشتن داده اند. دانشمندان مي گويند شايد آنها بي گروه مي مانند و نمي توانند غذا پيدا کنند، بنابراين راهي جز کشتن خودشان ندارند.

ويروس يا گرسنگي
 

در حقيقت بيشتر مشکل نظريه هاي ارائه شده درباره دليل خودکشي نهنگ ها اين است که با نگاه انساني موضوع خودکشي نهنگ ها را بررسي کرده است.
مثلاً طرفداران نظريه اي ديگر مي گويند از آنجا که نهنگ هاي پير نمي توانند مثل جوان ها غذاي موردنظرشان را پيدا کنند خودشان را از گروه جدا مي کنند. آنها حرکت گروه را کند کرده و ممکن است آنها را به دام نهنگ هاي قاتل بيندازند، بنابراين آنها به صورت خودخواسته جدا شده يا از گروه عقب مي مانند و سرانجام چاره کار را در خودکشي مي بينند. اما درست مثل نظريه اول شواهد و مدارک زيادي باعث شده است که اين نظريه هم مورد قبول عده اي قرار نگيرد.
براساس گزارش ها در ميان نهنگ هايي که به ساحل افتاده اند، تعداد زيادي نهنگ جوان هم ديده شده است، بنابراين پير شدن دليل خوبي براي اين نوع رفتار و انتخاب مرگ خودخواسته نيست. از طرف ديگر يکي از مناطقي که خودکشي تعداد زيادي نهنگ در آن ديده شده، جنوب استرالياست؛ يعني جايي که از نظر ذخيره غذايي براي نهنگ ها منطقه ايده آلي است و انواع ماهي ها در آن به وفور يافت مي شوند بنابراين دليلي ندارد که نهنگ ها براي پيدا کردن غذا دچار مشکل بشوند. نظريه سوم دليل خودکشي نهنگ ها را مبتلا شدن آنها به بيماري هاي ويروسي مي داند. براساس اين نظريه گاهي تعداد زيادي از نهنگ ها به خاطر خوردن ماهي هاي بيمار، دچار بيماري هاي سخت و دردناکي مي شوند. به همين دليل نمي توانند به زندگي شان ادامه بدهند. گاهي شدت اين بيماري ها آن قدر زياد است که باعث فلج شدن آنها مي شود، به همين دليل آنها خودشان را کشان کشان تا ساحل مي رسانند و همان جا منتظر مي مانند تا مرگشان زودتر فرا برسد.
محققان دليل ارائه اين نظريه را پيدا شدن آثار بيماري هاي مختلف در بدن نهنگ هاي مرده ساحلي مي دانند اما مخالفان اين نظريه مي گويند اولاً اين بيماري ها چندان جدي و کشنده نبوده اند و ثانياً اينکه بدن همه موجودات زنده همواره ميزبان انواع خفيفي از بيماري هاي مختلف است، علاوه بر اينکه کالبد شکافي هاي صورت گرفته نشان مي دهد در بسياري از موارد اين پستانداران در سلامت کامل خود را به ساحل انداخته اند.

گول خوردن از زمين
 

نظريه هاي ديگري هستند که براساس آنها هم ممکن است بشود مرگ عجيب و دسته جمعي نهنگ ها را توجيه کرد؛ مثلاً براساس يکي از اين نظريه ها، تغييرات جزئي در ميدان مغناطيسي زمين مي تواند باعث گمراه شدن نهنگ ها بشود، به اين ترتيب آنها به ساحل آمده و نمي توانند راهشان را پيدا کنند. اما يکي از جديدترين تحقيق هاي انجام شده در اين مورد نشان مي دهد که ممکن است فعاليت هاي انساني و فرستادن امواج صوتي و بي سيم، جان نهنگ ها و بقيه آبزيان را به خطر بيندازند. براساس اين تحقيق، امواجي که نهنگ ها براي برقراري ارتباط از آنها استفاده مي کنند همان امواجي است که راديوها و بي سيم هاي دريايي از آن براي برقراري ارتباط استفاده مي کنند.
به اين ترتيب نهنگ ها به خاطر تداخل اين امواج گمراه شده يا دچار اختلال در جهت يابي مي شوند و به ساحل مي رسند.
بر اين اساس آنها مي گويند اصرار آنها براي برگشتن به ساحل به اين خاطر است که آنها فکر مي کنند راه درست از همان سمتي است که مي رفته اند. براساس يکي ديگر از نتايج اين تحقيق رسمي که نتايج آن از سوي يک دادگاه فدرال در آمريکا مورد استناد قرار گرفته است اين امواج زندگي طبيعي نهنگ ها را مختل کرده و آنها از سر ناچاري دست به خودکشي مي زنند. به همين دليل دادگاه فدرال در سال 2009 حکم عدم استفاده از امواج متوسط صوتي براي نيروي دريايي را صادر کرد. اين حکم بعد از آن صادر شد که 13 مورد مرگ يا خودکشي نهنگ ها بر اثر اين امواج به اثبات رسيد.
در هر صورت مرگ خودخواسته نهنگ ها موضوعي است که تا سال ها شايد کسي نتواند نظريه قطعي اي درباره دليل آن ارائه دهد؛ نظريه اي درباره يکي از وحشتناک ترين خودکشي هاي حيات وحش.
منبع:همشهري سرنخ، شماره 60