يک جوان غيرتمند(1)

دليران تنگستاني
 

بسياري بر اين عقيده اند که اين مقدار اندکي که نسل حاضر از شهيد رئيس علي دلواري و قيام تنگستان اطلاعات دارد، مرهون تلاش مرحوم محمد حسن رکن زاده آدميت در کتاب «دليران تنگستاني»است که همايون شهنواز نيز در سريال «دليران تنگستان» آن را مبناي کار خود قرار داده است.
دليران تنگستاني اثري پژوهشي- داستاني است که پس از چاپ در «جريده يوميه کوشش» در سال 1310به زيور طبع آراسته شده و انتشارات اقبال آن را به صورت کتاب روانه بازار کرده است.
ابتداي کتاب، تفريظ هايي از سعيد نفيسي، سيد محمد علي جمال زاده و شکوه خاوريان را در خود دارد و در ادامه، به ترتيب، اين فصل ها گنجانده شده است: تلافي و روبه رو شدن با خائنين، خدا يار و ياور شماست، قبضه بوشهر و تبعيد احرار، در دلوار چه خبر است؟ انصاف دشمن، يک جوان غيرتمند، استنطاق و حبس، اتحاد دليران، نجات از زندان و عبور از ميان صف دشمنان، نخستين شهيد راه وطن- زنده باد ايران، شکست دشمن- قتل صاحب منصبان سپاه، رؤياي شيخ حسين خان، نطق شيخ حسين خان، دومين شهيد راه استقلال وطن و سومين شهيد راه مدافعه وطن
«دليران تنگستاني» اثري است که بارها مي توان آن را خواند. کتاب، مصور است و شادروان رکن زاده آدميت، عکس هايي از برخي آدم هاي واقعي ماجرا را در آن گنجانده است.

نبرد رئيس علي
 

بهمن پگاه راد، زندگي نامه داستاني رئيس علي دلواري را در کتابي به نام «نبرد رئيس علي» با حدود 113صفحه، در قطع رقعي، توسط انتشارات سوره مهر روانه بازار کرده است. در بخشي از کتاب مي خوانيم: «...رئيس علي چشم به نخلستان گرفت. نخل ها، ديگر از ثمر افتاده بودند. بعضي از تنه به دو نيمه شده و بعضي در انتها به خاکستر نشسته بودند. اشک در چشم هاي رئيس علي حلقه زد. رويش به سوي کومه ها کشيده شد. چند لحظه کومه هاي خراب شده را نگاه کرد و بعد روي زمين نشست.
يکي از تفنگچي ها که با خاک بازي مي کرد. سرش را بالا آورد و گفت: «رئيس، مي خواستم چيزي بگويم!»
همه نگاه ها به سمت تفنگچي دوخته شد.
ـ ها، چه مي خواهي بگويي؟!
تفنگچي، دستي به تفنگ در دستش کشيد و گفت:
«رئيس، ما زنده به وجود تو هستيم!»
رئيس علي، منظور تفنگچي را نفهميد، اما گفت: «وجود ما از خداست! پشت و پناه ما خداست. اين حرف ها چيست که مي زني، خالو...»

رئيس علي دلواري و نهضت تنگستانيان در شعر شاعران
 

عبدالمجيد زنگويي که خود شاعر است و دو شعر از او را نيز در ميان گزينه اشعار حاضر در کتاب مي بينيم، در «رئيس علي دلواري و نهضت تنگستانيان در شعر شاعران» اين شخصيت بزرگ و اين نهضت در يادماندني را در ادبيات معاصر جست و جو کرده و حاصل آن را در کتابي جمع و جور در قطع رقعي از خود به يادگار گذاشته است.
در کتاب مي خوانيم: «قيام و نهضت تنگستاني ها، دشتي و دشتستاني ها به رهبري رئيس علي دلواري، زائر خضرخان تنگستاني، شيخ حسين چاه کوتاهي و محمد خان غضنفرالسلطنه برازجاني در برابر هجوم استعمار پير انگليس در جنگ اول جهاني همچون هر قيام و نهضت مردمي و آييني ديگر در شعر و ادبيات راه يافته، تأثير گذاشته و وسيله خلاقيت هنرمندان شده است.
در قيام هاي مذهبي- مردمي و ملّي، شاعران، نويسندگان و هنرمندان هر کدام به نحوي داد سخن داده و هنرنمايي مي کنند. شاعر با شعرش، نويسنده با پژوهش و نوشته اش، هنرمند با هنرش رشادت قهرمانان را در اذهان و براي نسل هاي آينده زنده و جاويدان مي سازند.»
اشعار منوچهر آتشي، محمدرضا احمدي فر، رحمان تنگستاني، دکتر عطاء الله حسني، دکتر سيد جعفر
حميدي، قاسم درويشي، غلام حسين دريانورد، محسن دلواري زاده و بسياري ديگر در اين اثر انتشارات ارمغان به چشم مي خورد.

از نبرد دلوار تا حماسه لرده
 

نقش بانوان تنگستاني و دشتستاني در مبارزات ضد استعماري جنوب، موضوعي است که فاطمه مؤمني در کتاب «از نبرد دلوار تا حماسه لرده» به آن پرداخته است.
کتاب را انتشارات «آيينه جنوب» در قطع رقعي و با حجم56 صفحه منتشر کرده است و در مقدمه آن مي خوانيم:
بانوان جنوب در زمان اشغال بوشهر توسط نيروهاي انگليسي توانستند در کنار مردان خويش تأثيرگذار باشند. آن ها با رشادت و ايثار، از هستي خود گذشتند و توانستند نقش مؤثري را در نبرد با اجانب ايفاء کنند. با بررسي قيام جنوب عليه استعمار انگليس مي بينيم همان طور که بانوان تنگستاني و دشتستاني با تحمل سختي ها در پشت جبهه حضور داشتند، حضور فعالي نيز در نبردهاي دلوار و لرده ايفاء کردند و با رشادت هاي بي نظير خويش حماسه هايي جاويدان آفريدند اما در اين ميان آن چنان که حفظ ناموس و شرافت براي دليرمردان و شيرزنان جنوب اهميت داشت، اين ويژگي و خصلت رفيع انساني در برخورد با مردان بيگانه نيز مشهود است.
مهمترين پرسش هاي اين پژوهش عبارتند از:
1ـ سهم بانوان تنگستاني و دشتستاني در پيروزي مقاومت جنوب ايران چقدر بوده است؟
2ـ رفتار دليرمردان جنوب با بانوان بيگانه چگونه بود؟
3ـ احساسات و افکار بانوان جنوب در مورد تهاجم بيگانه به ميهن چه بود؟

تاج سر کرانه
 

روايتي داستاني از زندگي و مبارزه رئيس علي دلواري به قلم محمد ولي زاده، «تاج سر کرانه» نام دارد.
اين روزنامه نگار و نويسنده جنوبي در پايان کتاب فهرستي از منابع تهيه اثر خويش را نيز فراهم کرده است.
در بخشي از تاج سرکرانه مي خوانيم:
«رئيس علي که مدت ها منتظر چنين لحظه اي بود، با شتاب به مناطقي از دشتي و تنگستان رفت و با ترغيب مردم، ده ها نفر تفنگچي را به سپاه ملحق کرد. سپاه ششصد نفري تنگستاني ها در «گورک»، يکي از روستاهاي مجاور مستقر شد و بي تابانه در انتظار نبرد با انگليسي ها نشست. قبل از عمليات، اتمام حجتي رسمي خطاب به فرمانده انگليسي ها فرستادند و از او خواستند بوشهر را تخليه کند يا آماده جنگ باشد. اتمام حجت بي پاسخ ماند و در عوض انگليسي ها با شتاب به تقويت استحکامات خود در بيرون از شهر پرداختند.»

نقش آيت الله مجاهد برازجاني در قيام شهيد رئيس علي دلواري
 

انتشارات آيينه جنوب، کتابي از سيد ابوالحسن حسيني با عنوان طولاني «نقش آيت الله مجاهد برازجاني در قيام شهيد رئيس علي دلواري» را در 56 صفحه و با قطع رقعي روانه بازار کرده که نام آن به خوبي گوياي محتواي کتاب است. البته به گفته نويسنده در مقدمه کتاب، اثر حاضر، قسمتي از کتاب کامل تري است که هنوز چاپ نشده و سيد ابوالحسن حسيني آن را درباره خاندان ماحوزي نوشته و سپس يک فصل از کتاب اصلي را جدا کرده و آن را به شکل کتاب حاضر منتشر ساخته است.
ماحوز کجاست و نگاهي به جايگاه آن در بحرين، علت مهاجرت ماحوزوي ها از بحرين به تنگستان، چرا خاندان ماحوزي تنگستان را انتخاب کردند، اولين شخصي که از ماحوز به اهرم آمد و نيز بخش هاي مهمي چون مجاهد برازجاني و رئيس علي دلواري، نامه رئيس علي دلواري به مجاهد برازجاني، شهادت رئيس علي و عکس العمل مجاهد برازجاني و مجاهد برازجاني بعد از شهادت رئيس علي دلواري از فصل هاي مهم کتاب هستند.
منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره 52