القسام ... آنگونه که من شناختم

گفت و گو با هثم حقی، کارگردان سرشناس سوری
درآمد
 

هنرمندان نقش بسزایی در معرفی انقلاب های اصیل مردمی و چهره های انقلابی و گمنام تاریخ دارند، و هنر ابزاری است که به وسیله آن می توان آگاهی و شناخت را در جامعه گسترش داد .هیثم حقی یکی از معدود هنرمندان متعهد سوریه است که افزون بر کارگردانی سریال عزالدین القسام، ده ها سریال ارزشمند تاریخی کارگردانی کرده است. او در این گفت و گو احساسات خود را درباره دستاوردهای موفقیت آمیز تولید این سریال کم نظیر تاریخی بیان داشته که با هم می خوانیم:

علاقمند هستیم از انگیزه و جزئیات موافقت تان با کارگردانی سریال تلویزیونی عزالدین القسام آگاهی یابیم؟
 

در حقیقت من از بسیاری از شخصیت های تاریخی جهان اسلام و شخصیت های انقلابی معاصر شناخت دارم و درباره تعدادی از آنان فیلم و سریال های تلویزیونی کارگردانی و تولید کرده ام. از چند دهه پیش از زندگی سراسر جهاد و مبارزه شیخ مجاهد شهید عزالدین القسام که در سوریه تولد یافت و در فلسطین به شهادت رسید مطالعاتی انجام داده بودم. به همین دلیل آرزو داشتم یک کار هنری که شایسته این شخصیت گرانمایه باشد انجام دهم.

شهید القسام را چگونه یافتید؟
 

از طریق مطالعات و پژوهش هایی که درباره این شهید انجام داده ام او را مردی شجاع و سازش ناپذیر یافتم که برای احقاق حقوق مردم از هیچ کسی و از هیچ چیزی ترس نداشت و به اصول و باورهای خود پایبند بود. اینگونه نبود که در خانه بنشیند و تئوری و شعار بدهد و مردم را به خیابان بکشاند تا قربانی شعارها و دیدگاه های او شوند و آنگاه او را در مسند قدرت بنشیند و بر مردم حکومت کند. شهید القسام یک رهبر واقعی بود که در پیشاپیش مردم حرکت کرد و زودتر از نیروهای مجاهد گروه خود به شهادت رسید.

سناریوی این سریال را چه کسی نوشت؟
 

سناریوی سریال عزالدین القسام را استاد احمد دحبور نوشت. او اطلاعات فراوانی از یک مرحله تاریخی سرنوشت ساز که شهید القسام در آن می زیسته جمع آوری کرد. دقیق ترین جزئیات زندگی القسام و مجاهدان همرزم او را در مصادر و منابع گوناگون جستجو کرد. هیچ اطلاعاتی را از قلم نیانداخت . به دیدار مردان بزرگسالی که معاصر شیح شهید و انقلاب او بودند شتافت. پس از تکیل سناریو و مطالعه ابعاد این داستان از جنبه های مختلف، آن را بهترین ماده خام برای تدوین یک سریال دراماتیک یافتم، و با همکاری نویسنده و با مشورت باآقای حسن عویتی کارگردان تآتر و نمایشنامه نویس سوری، تدوین این سناریو را به اتمام رساندم.

کار تهیه این سریال را چه کسی برعهده گرفت و بودجه آن از چه منابعی تأمین شد؟
 

بودجه تولید این سریال را سازمان آزادی بخش فلسطین و دولت قطر برعهده گرفتند. هنگامی که به اداره تبلیغات فرهنگی سازمان آزادی بخش فلسطین مراجعه کردم و سناریوی این سریال را پیشنهاد نمودم و مسئولان آن سازمان موافقت شان با اختصاص نیمی از بودجه آن اعلام کردند، خوشحالی سراسر وجودم را فرا گرفت. در پی انتشار خبر تولید این سریال در مطبوعات، نهادهای گوناگونی از جمله تلویزیون قطر و تلویزیون سوریه با من تماس گرفته و پشتیبانی مالی و تدارکاتی و لجستیگی خود را برای آغاز تولید اعلام کردند.
البته شروط مطلوب برای موفقیت این کار بزرگ همواره ذهن مرا دغدغه می کرد. ولی به هر حال کوشیدم چهره واقعی شیخ شهید عزالدین القسام را صادقانه و صحیح آنگونه که بوده به افکار عمومی منتقل نمایم.

آغاز تولید را از چه سالی آغاز کردید؟
 

پیش از آغاز تولید، کار بررسی سناریو را در سال 1980به طور جمعی آغاز کردم که این کار حدود 9ماه طول کشید. در بررسی سناریو سعی کردم با رعایت امانت داری و اخلاص در کار واقعیت های تاریخی آن مرحله را به نمایش بگذارم . گمان کنم دیدگاه ها و آینده نگری شیخ عزالدین القسام به من کمک کرد تا رویدادهای تاریخی آن مرحله را آنگونه که بوده بازنگری کنم. به طور مثال مواضع اصولی او نسبت به استعمارگران انگلیسی و صهیونیست های غاصب، و انتقادات تلخ و دردناک او از سازشکاران عرب و کسانی که به پابوسی انگلیسی ها می رفتند به من انگیزه داد تا صحنه های پویا و گویایی از منتقدان معاهده کمب دیوید و منتقدان صلح با رژیم صهیونیستی ارائه دهم. در این سناریو همچنین دیدگاه های طرفداران عملیات مسلحانه را به تصویر کشاندم. زیرا شهید القسام به روشنی به نبرد مسلحانه اعتقاد داشته است.
پس از بررسی و تکمیل طرح سناریو، کار آماده سازی تصویر برداری را آغاز کردم. مهم ترین مشکلی که در آن مرحله با آن مواجه شدم. یافتن هنرمند مناسبی برای ایفای نقش شیخ عزالدین القسام بود. با وجودی که اسعد فضه هنرمند توانمند سوری را برای ایفای این نقش انتخاب کرده بودم، باز هم از این نگران بودم که آیا این هنرمند برجسته می تواند نقش القسام را به خوبی ایفا کند . بیم داشتم که اسعد فضه نتواند ماهیت انقلابی، پرخاشگرانه ، بلاغت القسام و مهارت او را در زمینه سازماندهی و سازندگی انسان های انقلابی به نمایش بگذارد.
دراین میان نگرانی اسعد فضه هم کمتر از نگرانی من نبود. او نیز چند ماه وقت خود را به بررسی شخصیت القسام اختصاص داد و به همین منظور با تعدادی از روحانیون و علمای دین و ائمه مساجد دیدار کرد تا شیوه سخنوری و ارتباط با مردم را از آنان بیاموزد. اسعد فضه به اسناد و منابع موجود درباره مبارزات شهید القسام مراجعه کرد . همه این تلاش ها به این خاطر بود تا بتواند چهره این شخصیت و این شهید بزرگ را به نحو مطلوب نمایش دهد. امروز که به سریال شهید عزالدین القسام نگاه می کنم، احساس می کنم که اسعد فضه برای معرفی چهره واقعی شهید القسام چه بار سنگینی بر دوش داشته است . او نقش القسام را مخلصانه ادا کرده است.
همه اینها نشان می دهد که این شیخ جلیل القدرعزالدین القسام به رغم گذشت سال های طولانی از شهادتش او همچنان در دل های آزادی خواهان تأثیر دارد. من نمی دانم که آیا روح پاک و عطر آگین القسام در همه مراحل تهیه سریال بالای سرمان بوده یا اینکه بازماندگان مراحل جهادگرانه او الهام بخش ما بوده اند. به هر حال سناریست، کارگردان، تهیه کنندگان و هنرمندان دست به دست هم دادند و این اثر به یادماندی و در عین حال سخت و دشوار را تولید کردند. این نکته نیز فراموش نکنم که هنگام ضبط تصاویر این سریال شور و شوق بی نظیری سراسر وجودمان را فراگرفته بود.

چه انگیزه ای موجب شد این سریال را تولید کنید؟
 

با توجه به اهمیت آرمان فلسطین برای ملت های مسلمان قیام القسام، را از لحظه ورود ایشان به فلسطین تا شهادت او در سال 1935سوژه ی مناسبی یافتیم تا بدین وسیله ابعاد توطئه های دولت انگلیس و صهیونیسم جهانی را در خاور میانه شرح دهیم. در بررسی زندگی شیخ شهید به این نتیجه رسیدم که ملت های مسلمان منطقه صرفنظر از اختلافات مذهبی و گرایش های سیاسی شان همگی مخالف پیمان شوم انگلیسی ها با صهیونیسم بوده و هستند و القسام زود هنگام ابعاد خطر این پیمان را شناخته بود. او همچنین در برابر مسیحیان فلسطین ابراز دوستی کرد و آنان را با مشارکت در مبارزه مسلحانه بر ضد دشمنان این سرزمین فراخواند. افزون بر آن ملیت های سوری، مصری، مغربی و فلسطینی در جنبش انقلابی او حضور داشتند و هیچ تفاوتی میان شان وجود نداشت. القسام در همان حال بر ضد سازشکاران محلی که با انگلیسی ها همکاری می کردند، ایستاد و بی طرفی آنان را به شدت نکوهش کرد. زیرا سازشکاران از نداشتن نگرش روشن و آگاهانه و دشمن شناسی واقعی رنج می برده و همواره عامل ناکامی و سردرگمی قضیه فلسطین بوده اند.
شهید القسام در زمینه رویارویی با سازشکاران به نوعی با حزب الاستقلال روابط دوستانه برقرار کرده بود و اعضا و هواداران این حزب را همواره به شرکت در جهاد و عملیات مسلحانه فرا می خواند. با وجودی که تریبون مسجد جامع الاستقلال پایگاه اطلاع رسانی و جهادی حرکت شیخ عزالدین القسام را تشکیل می داد، ولی سازمان سری و دقیقی که از جوانان مجاهد تشکیل داده بود او را برای آغاز نبرد هم زمان با اشغال گران انگلیسی و یهودیان مهاجر رهنمون ساخت . او ضمن ایجاد یک سازمان قوی و نفوذ ناپذیر ، توانست امکانات مالی و تسلیحاتی برای این سازمان را فراهم کند.
چنانچه اسناد و منابع تاریخی قیام القسام را بازنگری کنید، راهکار انقلابی، توان سازماندهی، رعایت پنهان کاری، بلاغت و سخنوری ایشان، شما را شگفت زده می کند. او همواره این حدیث شریف را به زبان می آورد که «در همه کارها پنهان کاری را رعایت کنید».
در مراحل تولید این سریال به طور مشروح درباره جبهه مشترک دشمنان القسام متشکل از انگلیسی ها و صهیونیست های افراطی و میانه رو بحث کردم و نشان دادم که اختلافات سیاسی و تفاوت دیدگاه های عوامل تشکیل دهنده این جبهه ظاهری است، و همه آنها در غصب سرزمین و غارت و کشتار ملت های منطقه متحد و یکپارچه هستند. همچنین به ماهیت پلید خیانت کاران عرب که با دشمن همکاری می کرده اند اشاره کردم. در این زمینه احمد بیگ را عامل و همکار اشغالگران انگلیسی معرفی کردم که راه خیانت به میهن و همکاری با صهیونیست ها را ادامه داد.

برای آغاز کار فیلمبرداری با چه مشکلاتی مواجه بودید؟
 

مشکل اصلی مان این بود که تولید چنین سریالی برای تلویزیون های کشورهای عربی یک کار استثنایی و نامتعارف بوده است. زیرا این کار به صحنه های فراوانی از تظاهرات و زد و خورد و اعتصابات و اعتراضات گسترده نیاز داشت. مشکل دوم فراخوانی هر چه بیشتر هنرمندان نقش اول و دوم بود. برای اینکه حق شهید القسام و یارانش را خوب ادا کرده باشم، بهترین هنرمندان را گزینش کردم.
در هر حال با امکانات محدود کار فیلمبرداری را آغاز کردم. به مدت 51روز در داخل استودیو فیلمبرداری شد. فیلمبرداری در برخی شهرها و روستاهای سوریه حدود یکماه طول کشید. گروه به طور شبانه روزی کار می کرد تا سریال را در موعد مقرر تحویل تهیه کنندگان دهد. تلویزیون قطر که نیمی از بودجه سریال را تأمین کرده بود تصمیم داشت در اولین ماه مبارک رمضان آن را پخش کند. به شما بگویم که گروه هنگام فیلمبرداری به هیچ وجه احساس خستگی نکرد، و من این سریال را بهترین کار هنری ام می دانم.
فراموش نکنم که تلویزیون سوریه و بسیاری از ادارات دولتی و نظامی به ما کمک کردند. بندر لاذقیه همه امکاناتش را در اختیارمان قرار داد تا صحنه های بندر حیفا را در آن ضبط کنیم. استانداری طرطوس بازارشهررا دراختیارمان گذاشت تا صحنه های بندر حیفا را در آن ضبط کنیم. وزارت دفاع انواع امکانات نظامی از قبیل سلاح های فرسوده و مواد منفجره تقدیم کرد. در تولید سریال شهید عزالدین القسام بهترین هنرمندان و فیلمبرداران و مهندسان سوری، فلسطینی، مصری و قطری شرکت داشتند و توانستند یک اثر هنری درشأن این مجاهد قهرمان ارائه دهند.

از تولید و پخش این سریال حدود 25سال گذشته است . اکنون چه احساسی نسبت به شهید القسام دارید؟
 

در داستان و سرگذشت شهید عزالدین القسام آنچه پیش از همه مرا شگفت زده کرده این است که قیام سراسری ملت فلسطین(1936-1939)از مراسم تشییع پیکر او آغاز و به نام قیام و انقلاب القسام نامیده شد. با وجودی که القسام حدود 3ماه پیش از آغاز انقلاب به شهادت رسید ولی حضور معنوی ایشان در این انقلاب چشمگیر بود. امروز نیز نام شهید شیخ عزالدین القسام در مبارزات خستگی ناپذیر ملت فلسطین حضور دارد و در وجدان نسل های آینده نیز حضور خواهد داشت. نمی دانم با ساخت این سریال توانستم حق این شهید بزرگ را بخوبی ادا کنم یا نه . ولی به هر حال کوشیدم تا جایی که امکانات فراهم بود اندیشه و راهکار او را به تصویر بکشانم. اگر در حق ایشان کوتاهی کرده ام از محضرشان عذرخواهی می کنم. من مطمئن هستم که نویسندگان و هنرمندان بسیاری در آینده درباره زندگی این شخصیت بزرگ آثار هنری فراوانی تولید خواهند کرد.
منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره 55