تسخير لانه جاسوسي آمريکا و سفر کميسيون تحقيق سازمان ملل به ايران (4)
تسخير لانه جاسوسي آمريکا و سفر کميسيون تحقيق سازمان ملل به ايران (4)
تسخير لانه جاسوسي آمريکا و سفر کميسيون تحقيق سازمان ملل به ايران (4)
نويسنده: اصغر حيدري (1)
روز سه شنبه 14 اسفند 1358 نمايندگان دانشجويان مسلمان پيرو خط امام در مصاحبه اي تلويزيوني به صراحت و آشکار دلايل مخالفت خود را با ديدار اعضاي کميسيون با تمام گروگان هاي امريکايي توضيح دادند. اين مصاحبه به دستور شوراي انقلاب پخش نشد تا نماينده اي از سوي شورا به موارد مطرح شده پاسخ گويد. لذا قطب زاده به عنوان نماينده شوراي انقلاب در مصاحبه اي تلويزيوني به سخنان دانشجويان پاسخ گفت و هر دو مصاحبه در 19 اسفند از سيما پخش گرديد. در مصاحبه دانشجويان آمده بود :
اعضاي کميسيون مورد اعتماد ما نيستند و حاضر نيستيم آنها را به سفارت راه دهيم. افراد کميسيون تحقيق پس از ملاقات گروگان ها اعلام خواهند کرد که چند تن از گروگان ها نياز به بستري شدن دارند و انتقال آنها به بيمارستان را خواستار خواهند شد و اين درخواست که طي يک نقشه حساب شده است، گروگان ها را از لانه جاسوسي خارج خواهد کرد. از سوي ديگرآمدن کميسيون تحقيق نقشه اي است که با نظارت امريکا و دلالي کورت والدهايم طراحي شده و سفر والدهايم به ايران و گفتگوهايش با وزارت تامور خارجه به اين خاطر بوده که مقدمات آزادي گروگان ها فراهم شود و دليلش اينکه دولت امريکا از آمدن کميسيون تحقيق به ايران اظهار خشنودي کرده و احتمال آزادي گروگان ها در سفر خود به رم و پاريس احتمالا با سايروس ونس و مقام هاي ديگر امريکايي ملاقات هايي داشته و نيز به دروغ، نقل قولي ازامام داير به جواز ديدار
کميسيون با گروگان ها کرده که اين قراين صلاحيت او را در تحويل گروگان ها خدشه دار مي کند. ما آماده تحويل گروگان ها هستيم و آزادي آنها را انحراف از خط امام تلقي مي کنيم و چون پاره اي از مقام هاي رسمي از قضيه دولت در دولت سخن رانده و کار ما را مداخله درکار اجرايي حکومت دانسته اند لذا ترجيح مي دهيم که گروگان ها را به شوراي انقلاب تحويل دهيم.
قطب زاده پاسخ به ايرادات دانشجويان ضمن اعلام انحراف دانشجويان از خط امام گفت : به رغم دستور صريح امام که همه افراد بايد نتايج تحقيقات و مدارک و اسناد خود در مورد جنايات شاه و امريکا را به کميسيون عرضه کنند، دانشجويان از پذيرفتن اعضاي کميسيون و ديدارآنها با گروگان ها خود داري کرده اند. در حالي که هر زنداني حق دارد بازديد کننده داشته باشد. من به عنوان وزير امور خارجه در صلاحيت افراد شرکت کننده دراين کميسيون نه تنها ترديدي ندارم بلکه آنها را با صلاحيت ترين اشخاص در اين امر مي دانم. کميسيون با مشورت امام و تصويب شوراي انقلاب به ايران دعوت شده اند و اين امر به ابتکار ما بوده است و هيچ کس نه امريکا و نه کورت والدهايم اين کميسيون را به ايران تحميل نکرده اند. چرا دانشجويان مصوبات شوراي انقلاب را ناديده مي گيرند و مشروعيت قانوني آن را که برحسب حکم جاري شده نفي مي کنند ؟ چرا بر خلاف حکم امام که فرموده اند همه بايد از شوراي انقلاب حمايت و اطاعت کنند دانشجويان نه تنها ما را از تمام جريانات داخل لانه جاسوسي بي خبر گذاشته اند، در واقع ما همين چند روز پيش براي اولين بار از آنجا بازديد کرده ايم، بلکه پيشنهادات ما را که در جلسات مشترک با آنها داشته ايم ناديده گرفته اند ؟ و گفتند اگر ما را زير فشار قرار دهيد ما گروگان ها را به شوراي انقلاب تحويل مي دهيم، وقتي شورا مسئوليت اين تحويل را پذيرفت دانشجويان شروع به بهانه تراشي کردند و گفتند اين بيايد و آن نيايد ! ما از اين بازي ها نمي ترسيم و طبق دستور امام کار گروگان ها بايد با نظر مجلس شوراي ملي فيصله پذيرد و تا آن موقع ما آنها را مي توانيم زير نظارت
شوراي انقلاب نگه داريم.(2)
اعضاي کميسيون تحقيق سازمان ملل با سه تن از اعضاي سفارت امريکا به اسامي ويکتور تام ست، بروس لينگن و ما يک هاولند که توانسته بودند خود را به وزارت امور خارجه ايران برسانند و لذا در آنجا نگاه داشته مي شدند ملاقات و گفتگو کردند. ويکتور تام ست در خاطرات خود از ديدار با اعضاي کميسيون مي گويد :
اعضاي کميسيون سازمان ملل چند روز پس از ورود به تهران با ما که در وزارت خارجه به سر مي بريم، ملاقات کردند. در گفتگو با اعضاي اين کميسيون که قبل از ما با مقام هاي دولت ايران نيز مذاکراتي داشتند آنها را فوق العاده نسبت به حل قضيه خوشبين و اميدوار يافتيم، چون پيوسته تأکيد مي کردند که روند اقداماتشان بر اساس يک سناريوي از قبل تنظيم شده قرار دارد و اين سناريو علاوه برامريکا به تأييد مقام هاي ايران هم رسيده است.(3)
انتشار خبر تحويل گروگان ها به شوراي انقلاب ( و وزارت خارجه ) خوشحالي فوق العاده مقامات امريکايي را در پي داشت، طوري که هميلتون جردن از شنيدن آن خدا را شکر کرد، با سرعت به کاخ سفيد رفت و دوان دوان خود را به دفتر کارتر رسانيد و خبر را گزارش نمود.(4)
همين خبر، شادي بي اندازه گروگان ها را نيز به دنبال آورد. بيل بک از گروگان هاي امريکا در خاطراتش مي گويد :
بعد از اعلام اين خبر که قرار است دانشجويان، امور مربوط به نگهداري از گروگان ها را به دولت ايران تحويل دهند، چون ديگر کاملا مطمئن شدم که روز آزادي ما به زودي فرا مي رسد از خوشحالي در پوست نمي گنجيدم و خود را آماده مي کردم تا به زودي همراه
بقيه گروگان ها عازم امريکا شوم.(5)
قطب زاده نيز چنان مطمئن به تحويل گرفتن گروگان ها و ملاقات کميسيون تحقيق با آنها بودکه به ديدن سه امريکايي مستقر در وزارت خارجه رفت و به آنها گفت : «در عرض 24 ساعت آينده سرپرستي گروگان ها به دولت واگذار خواهد شد. »(6)از طرفي وي مقدمات انتقال، محافظت و رفاه گروگان ها را در وزارت امور خارجه فراهم آورد که عبارت بودند از : چند هلي کوپتر جهت بردن گروگان ها از سفارت، پنجاه تختخواب و تعدادي کمد فلزي براي استراحت و استفاده گروگان ها، مسدود کردن همه پنجره هاي محل تعيين شده براي استقرار گروگان ها تا آنها از خطر سنگ اندازي تظاهر کنندگان و حتي حريق احتمالي محفوظ بمانند.(7)
تيم بني صدر - قطب زاده با القا و انتشار اين خبر نادرست که امام خميني با انتقال گروگان ها به شوراي انقلاب ( و وزارت خارجه) موافقت کرده است، سعي مي کردند دانشجويان را وادار به تسليم نمايند. اما انتشارات اطلاعيه اي از سوي دفتر امام به تاريخ 18 اسفند 1358 نقشه آنها را عقيم گذاشت. در اين اطلاعيه آمده بود :
بسم الله الرحمن الرحيم. در ارتباط با تحويل گروگان ها به شوراي انقلاب بعضي از روزنامه ها اين موضوع را به امام نسبت داده اند. حضرت امام خميني مدظله در اين باره ساکت مي باشند و فقط امرگروگان ها را به مجلس شوراي اسلامي واگذار نموده اند. قم، دفتر امام خميني.(8)
با انتشاراطلاعيه دفتر امام خميني (ره)، عده بسياري از مردم در اطراف لانه جاسوسي امريکا به حمايت از دانشجويان تجمع و تظاهرات کردند. دانشجويان نيز از اينکه گروگان ها را تحويل قطب زاده دهند خودداري نمودند و او را متهم ساختند که به دروغ گفته است امام با انتقال گروگان ها موافق است. در مقابل، قطب زاده درجلسه شوراي انقلاب کوشيد موافقت اعضا را جهت مواجهه با دانشجويان و صدور اولتياتوم جلب نمايد اما در اين امر موفق نشد . شورا موافقت کرد روز بعد با امام ملاقات و نظر ارشادي ايشان را نسبت به موضوع جويا شوند. به نوشته هميلتون جردن :
[ امام ] خميني در ملاقات مذکور گفت : به دانشجويان عزيز دستور خواهد داد تا اجازه دهند هيئت، گروگان ها را ملاقات نمايند مشروط بر اينکه رئيس هئيت در ابتدا نسبت به يافته هاي خود از جنايات شاه [ و دخالت هاي امريکا ] اطلاعيه اي صادر کند. قطب زاده کوشيد تا هيئت را متقاعد کند کمي از سناريو منحرف شوند و با اين کار موافقت نمايند، ولي قبل از اينکه آنها فرصت مداقه در اين امر [ و تماس با مقام هاي امريکايي ] را داشته باشند اطلاعيه مهم [ امام ] خميني در مورد شرط اساسي ديدار کميسيون منتشر شد و
اعضاي کميسيون تصميم به ترک ايران گرفتند.(9)
در اطلاعيه مهم امام به تاريخ 20 اسفند چنين آمده بود :
1. رونوشت کليه مدارک مربوط به دخالت امريکا و شاه خائن را بايد در اختيار هيئت بررسي و تحقيق جنايات دولت امريکا و شاه گذاشت و دانشجويان مسلمان هم اگر مدارکي در اين مورد دارند رونوشت آن را دراختيار هيئت بگذارند.
2. ملاقات با گروگان هايي که در پرونده جنايات امريکا و شاه دخالت دارند براي بازجويي از آنان آزاد است.
3. اگر هيئت بررسي نظر خودش را در تهران درباره جنايات شاه مخلوع و دخالت هاي امريکاي متجاوز ابراز داشتند ملاقات با تمامي گروگان ها بلامانع است.(10)
بني صدر و قطب زاده آخرين تلاش خود را براي انصراف هيئت از عزيمت از تهران به کار بردند. هميلتون جردن همراه عده اي از مقامات امريکايي در کاخ سفيد، به صورت مستقيم و پي در پي با وکلاي فرانسوي بورگه و ويالون - که در هتل هيلتون تهران به سر مي بردند - در تماس بودند. در اتاق ديگر هتل هيلتون، اعضاي کميسيون سازمان ملل مستقر بودند. به نوشته جردن، نظر کارتر اين بود : « در صورتي که سناريو عوض نشود علاقه مندم اعضاي کميسيون در تهران بمانند. »(11)
اعضاي کميسيون سازمان ملل که طبق دستور دريافت شده نمي توانستند شرط اساسي ملاقات با گروگان ها را بپذيرند و از سناريوي تنظيمي منحرف شوند صلاح را در ترک ايران ديدند، لذا ساعت 8 بامدام روز 21 اسفند 1358 با بدرقه قطب زاده و برخي مقامات وزارت خارجه، تهران را به قصد زوريخ ترک کردند. سخنگوي کميسيون بيانيه کوتاهي را پيش از ترک تهران قرائت کرد که در آن آمده بود :
کميسيون براي حل بحران بايد با کورت والدهايم دبير کل سازمان ملل مشورت هاي بيشتري بکند و در اين شرايط کميسيون قادر نيست گزارش خود را تهيه کند و اين مطلب به مقام هاي ايراني نيز اطلاع داده شده است . اما کميسيون آماده پذيرفتن اسناد ديگري درباره جنايات شاه است.(12)
قطب زاده پس از اعضاي کميسيون در مصاحبه اي گفت :
اعضاي کميسيون پس از مشورت هاي خود با دبير کل سازمان ملل براي ادامه کار خود به تهران باز خواهند گشت. کار آنها هنوز به اتمام نرسيده و مأموريت کميسيون را نبايد شکست خورده تلقي کرد. دولت امريکا بايد بداند که ما نهايت تلاش خود را براي حل بحران موجود به عمل آورديم و به آنها اطمينان مي دهيم که گروگان ها در سلامت به سر مي برند. ما مي خواهيم موضوع به طور صلح آميز و شرافتمندانه اي حل شود.(13)
با اينکه کميسيون، آمادگي خود را جهت دريافت اسناد بيشتر اعلام داشته بود اما قبل از ترک هتل و عزيمت به فرودگاه از تحويل گرفتن 480 برگ سند راجع به جنايات شاه و دخالت هاي امريکا در امور داخلي ايران که توسط نمايندگان دانشجويان مسلمان پيرو خط امام در اختيارآنها قرار گرفت خودداري کردند. دانشجويان اسناد مذکور را در اتومبيل يکي ديگر از اعضاي کميسيون قرار دادند ولي در فرودگاه مهرآباد اسناد که توسط اعضاي کميسيون به نگهبانان فرودگاه داده شده بود به دانشجويان برگردانده شد. جالب اينکه قطب زاده به عنوان
وزير امور خارجه در مورد امتناع کميسيون از دريافت اسناد ذکر شده گفت : «چون اين کميسيون اشغال لانه جاسوسي امريکا را غير قانوني مي داند از گرفتن اسناد امتناع ورزيد ! »(14)
به دنبال شکست کميسيون تحقيق در اجراي سناريوي آزادي گروگان ها و ترک تهران، وکلاي فرانسوي بورگه و ويالون براي ديدار و مذاکره با مقامات امريکايي به برن رفتند. آن دو در 22 اسفند 1358 (13 مارس 1980 ) در ديدار با هميلتون جردن پيام بني صدر ( مربوط به 19 اسفند ) را به او رساندند که به عنوان رئيس جمهور ايران قول داده بود ظرف مدت پانزده روز کنترل گروگان ها را دولت ايران به دست گيرد. جردن نيز به عنوان پاسخ به بني صدر در نامه اي به وي نوشت :
رئيس جمهور بني صدر عزيز
من از وصول پيام مورخ دهم مارس شما بر اينکه 53 گروگان ها امريکايي ظرف مدت پانزده روز آينده تحت اختيار دولت ايران قرار خواهند گرفت متشکرم. پيام مزبور را به پرزيدنت کارتر رسانيدم و مشاراليه آن را به عنوان يک پيشرفت دلگرم کننده تلقي نمود. شکيبايي و احتياطي که از طرف رئيس جمهور امريکا اعمال شده هر روز نقصان مي يابد و محققا پايدار و ابدي نخواهد بود. عده اي از سياستمداران ما که هر روز به تعداد آنها افزوده مي شود نسبت به تصميم هاي شديد عليه ايران ابراز علاقه مي کنند. با اين وجود هنوز شخص رئيس جمهور هر نوع اقدامي براي حل بحران ميان دو ملت را جز از طريق صلح جويانه رد کرده است. لازم است صريح و بي پرده به اطلاع شما برسانم که برقراري روابط در آينده امکان پذير نخواهد بود مگر اينکه هر چه زودتر کليه گروگان ها به سلامت به کشور ما بازگردند . ارادتمند، هميلتون جردن. (15)
تلاش گسترده تيم بني صدر - قطب زاده و کميسيون تحقيق سازمان ملل جهت اجراي سناريوي محرمانه و آزادي گروگان ها با درايت و هوشياري رهبر فرزانه انقلاب امام خميني (س)
به شکست انجاميد و گروگان ها امريکايي همچنان در اختيار دانشجويان مسلمان پيرو خط امام باقي ماندند. اکنون عمليات نظامي جهت آزادي گروگان ها در دستور کار کاخ سفيد قرار گرفت. در چهارم فروردين 1359 ( 24 مارس 1980) به دستور مستقيم جيمي کارتر، ژنرال جان پاستي، از مقامات ارشد ستاد مشترک امريکا، با دو نقشه نظامي وارد دفتر هميلتون جردن شد و گفت : « به من دستور داده اند گزارشي در خصوص مأموريت نجات گروگان ها به شما بدهم. » با شرح عمليات، جردن قانع شد که امکان موفقيت طرح وجود دارد. وي در مورد پيامدهاي مثبت اين عمليات نظامي مي نويسد:
پس از ماه ها صبر و انتظار و اميد، مذاکره و شکست، اين هم راهي براي اقدام بود که از آن طريق مي توانستيم افراد خود را برباييم و ماجرا خاتمه دهيم. اين عمليات به وجهه رئيس جمهور و ملت امريکا مي افزود، به جرايد و مخالفين سياسي ما ثابت مي کرد که کارتر يک رئيس قوه مجريه بي تصميم نيست و از عمل ترسي ندارد. اين کار مي توانست موجب اتکا و پشتگرمي جامعه جهاني باشد که ترديدش نسبت به قدرت امريکا هر دم رو به افزايش داشت. يک مأموريت شجاعانه خطايي را که نسبت به کشور و ملت امريکا در اذهان ايجاد شده بود برطرف مي کرد.(16)
رويکرد نظامي کاخ سفيد مانع از آن نبود که آمريکايي ها درخواست دومين ملاقات محرمانه قطب زاده با هدف شروع دوباره سناريو را نپذيرند. هميلتون جردن به عنوان فرستاده عاليرتبه کاخ سفيد به تاريخ 29 فروردين 1359 ( 18 آوريل 1980 ) در يکي از شهرهاي اروپا به گفتگوي سه ساعته با قطب زاده پرداخت. در اين ملاقات قطب زاده به وي گفت :
ترتيبات حقيقي و دقيق توسط وزارت امور خارجه به منظور دريافت گروگان ها به عمل آمده بود. هلي کوپترها آماده بردن گروگان ها از محوطه سفارت به وزارت خارجه بودند. درست به مرحله حساس کار نزديک شده بوديم. اشتباه بزرگ ايالات متحده قطع روابط ديپلماتيک با ايران بود. شما ايران را در برابر خطر روسيه قرار داديد. به زودي مملکت من پر از اعضاي کاگ ب [ سازمان اطلاعات و جاسوسي شوروي سابق ] خواهد شد. موضوع گروگان ها اکنون در ايران يک مسئله سياسي شده است. اميد من فقط آن است که رئيس جمهور شما اقدام تندي مانند حمله به ايران يا مين گذاري آب هاي ساحلي انجام ندهد.
جردن پاسخ داد : « لازم نيست در اين مورد نگراني داشته باشيد. او چنين کاري نخواهد کرد. رئيس جمهور کارتر جنگ طلب نيست. »(17) اما جردن در حالي اين پاسخ را مي داد که دستور انجام عمليات نيروي هوايي امريکا موسوم به دلتا جهت رسيدن به صحراي طبس و رفتن به تهران با هدف ربودن گروگان ها و انتقال آنها به امريکا ابلاغ شده بود. به نوشته سرهنگ چارلي بکويث، فرمانده عمليات دلتا :
او و 118 نفر افراد تحت فرماندهي اش مأموريت داشتند 70 تا 125 نفر ( از دانشجويان ) مستقر در سفارت امريکا و نيز هر ايراني که براي کمک به آنها مي رفت را مثل آبکش سوراخ سوراخ نمايند.(18)
کارتر در 27 فروردين 1359 ( 16 آوريل 1980 ) گفته بود : «سرهنگ بکويث تأييديه مرا براي به کارگيري هرگونه قوه قهريه اي که براي نجات امريکاييان لازم است در اختيار دارد. »(19) اما اين عمليات خشن نظامي با اراده خداوند به وسيله توفان شن در صحراي طبس متوقف گرديد و با برخورد يکي از هلي کوپترها با هواپيماي سي 130 و انفجارو آتش گرفتن هر دو، هشت تن از نظاميان امريکايي کشته شده و سوختند.(20) چون امکان ادامه عمليات وجود نداشت، دستور توقف عمليات و بازگشت نيروها توسط شخص کارتر صادر شد.(21)
با انتشار خبر شکست عمليات نظامي امريکا در پنجم ارديبهشت 1359، قطب زاده در تماس تلفني مستقيم با هميلتون جردن از وي پرسيد : « معلوم هست چه خبر است ؟ » جردن جواب داد: « ما امشب سعي کرديم هموطنانمان را نجات دهيم ولي برنامه با شکست مواجه شد. اين يک برخورد نظامي نبود [؟!] و به هيچ ايراني هم آسيبي نرسيد، فقط کوششي براي آزاد کردن گروگان ها بود . » قطب زاده با عصبانيت گفت : «چقدر احمقانه !کوشش احمقانه اي بود از طرف کشور شما. با اين کار خود، گروگان ها را به کشتن مي دهيد. » جردن نيزبا خشم جواب داد :
احمقانه ؟ احمقانه عمل دولت شماست که امريکاييان بي گناهي را به گروگان گرفته ايد . مأموريتي که امشب به شکست انجاميد بايد براي کشور شما درس عبرتي باشد. ما
کم کم صبر و شکيبايي خود را از دست مي دهيم و به شمار اخطار مي کنم که اگر کوچک ترين آسيبي به هريک از گروگان ها برسد ايران بهاي سنگيني براي آن خواهد پرداخت .(22)
عاقبت با تشکيل مجلس شوراي اسلامي و رسيدگي به امر گروگان ها در آبان 1359، دولت الجزاير به ميانجگري براي بحران گروگان گيري پرداخت و با نظر مثبت مجلس،توافقنامه الجزاير بين دو کشور امريکا و ايران امضا شد و گروگان هاي امريکايي در 30 دي 1359 آزاد شدند. طبق توافقنامه الجزاير از 12 ميليارد دلار دارايي هاي ارزي ايران در امريکا، 2/5 ميليارد دلار به ايران پرداخت شد. 5 ميليارد دلار بابت وام هايي که دولت ايران در دوره پهلوي از امريکا گرفته بود به آن کشور پرداخت گرديد . 3 ميليارد دلار در امريکا باقي ماند تا وضع مطالبات ايران از نظر اموال نظامي و فروش نفت در رژيم پهلوي معين شود. 1/5 ميليارد دلار باقيمانده نيز در يک حساب تضميني بهره دار نزد بانک مرکزي الجزاير باقي ماند تا رئيس هيئت داوران حل و فصل اختلافات گواهي کند که تمام مفاد موافقتنامه به اجرا در آمده است. امريکا نيز تضمين نمود که از هر گونه دخالت سياسي و نظامي در امور ايران خودداري کند. شايسته ياد آوري است با مرگ محمد رضا پهلوي به تاريخ 5 مرداد 1359 در قاهره (23) استرداد وي ديگر جزو درخواست ايران نبود .
تصرف سفارت امريکا در تهران، گروگان گيري جاسوسان امريکايي و بي نتيجه ماندن تلاش هاي امريکا در آزادي آنها، کوشش کارتر جهت رسيدن دوباره به مقام « پرزيدنتي » ايالات متحده امريکا را با شکست مواجه ساخت و وي در اول بهمن 1359 ( 21 ژانويه 1981 ) بعد از تحويل کاخ سفيد به رقيبش رونالد ريگان، خطاب به هميلتون جردن گفت :
مي داني هميلتون ! اگر در ماه مارس [ سفر کميسيون تحقيق سازمان ملل و اجراي سناريوي امريکايي آزادي گروگان ها ] قدري شانس با ما ياري کرده بود و توانسته
بوديم آنها [ گروگان ها ] را از ايران خارج کنيم اکنون به کاخ سفيد واشنگتن برمي گشتم .(24)
«و مکروا و مکرالله و الله خير المکارين »
اعضاي کميسيون مورد اعتماد ما نيستند و حاضر نيستيم آنها را به سفارت راه دهيم. افراد کميسيون تحقيق پس از ملاقات گروگان ها اعلام خواهند کرد که چند تن از گروگان ها نياز به بستري شدن دارند و انتقال آنها به بيمارستان را خواستار خواهند شد و اين درخواست که طي يک نقشه حساب شده است، گروگان ها را از لانه جاسوسي خارج خواهد کرد. از سوي ديگرآمدن کميسيون تحقيق نقشه اي است که با نظارت امريکا و دلالي کورت والدهايم طراحي شده و سفر والدهايم به ايران و گفتگوهايش با وزارت تامور خارجه به اين خاطر بوده که مقدمات آزادي گروگان ها فراهم شود و دليلش اينکه دولت امريکا از آمدن کميسيون تحقيق به ايران اظهار خشنودي کرده و احتمال آزادي گروگان ها در سفر خود به رم و پاريس احتمالا با سايروس ونس و مقام هاي ديگر امريکايي ملاقات هايي داشته و نيز به دروغ، نقل قولي ازامام داير به جواز ديدار
کميسيون با گروگان ها کرده که اين قراين صلاحيت او را در تحويل گروگان ها خدشه دار مي کند. ما آماده تحويل گروگان ها هستيم و آزادي آنها را انحراف از خط امام تلقي مي کنيم و چون پاره اي از مقام هاي رسمي از قضيه دولت در دولت سخن رانده و کار ما را مداخله درکار اجرايي حکومت دانسته اند لذا ترجيح مي دهيم که گروگان ها را به شوراي انقلاب تحويل دهيم.
قطب زاده پاسخ به ايرادات دانشجويان ضمن اعلام انحراف دانشجويان از خط امام گفت : به رغم دستور صريح امام که همه افراد بايد نتايج تحقيقات و مدارک و اسناد خود در مورد جنايات شاه و امريکا را به کميسيون عرضه کنند، دانشجويان از پذيرفتن اعضاي کميسيون و ديدارآنها با گروگان ها خود داري کرده اند. در حالي که هر زنداني حق دارد بازديد کننده داشته باشد. من به عنوان وزير امور خارجه در صلاحيت افراد شرکت کننده دراين کميسيون نه تنها ترديدي ندارم بلکه آنها را با صلاحيت ترين اشخاص در اين امر مي دانم. کميسيون با مشورت امام و تصويب شوراي انقلاب به ايران دعوت شده اند و اين امر به ابتکار ما بوده است و هيچ کس نه امريکا و نه کورت والدهايم اين کميسيون را به ايران تحميل نکرده اند. چرا دانشجويان مصوبات شوراي انقلاب را ناديده مي گيرند و مشروعيت قانوني آن را که برحسب حکم جاري شده نفي مي کنند ؟ چرا بر خلاف حکم امام که فرموده اند همه بايد از شوراي انقلاب حمايت و اطاعت کنند دانشجويان نه تنها ما را از تمام جريانات داخل لانه جاسوسي بي خبر گذاشته اند، در واقع ما همين چند روز پيش براي اولين بار از آنجا بازديد کرده ايم، بلکه پيشنهادات ما را که در جلسات مشترک با آنها داشته ايم ناديده گرفته اند ؟ و گفتند اگر ما را زير فشار قرار دهيد ما گروگان ها را به شوراي انقلاب تحويل مي دهيم، وقتي شورا مسئوليت اين تحويل را پذيرفت دانشجويان شروع به بهانه تراشي کردند و گفتند اين بيايد و آن نيايد ! ما از اين بازي ها نمي ترسيم و طبق دستور امام کار گروگان ها بايد با نظر مجلس شوراي ملي فيصله پذيرد و تا آن موقع ما آنها را مي توانيم زير نظارت
شوراي انقلاب نگه داريم.(2)
اعضاي کميسيون تحقيق سازمان ملل با سه تن از اعضاي سفارت امريکا به اسامي ويکتور تام ست، بروس لينگن و ما يک هاولند که توانسته بودند خود را به وزارت امور خارجه ايران برسانند و لذا در آنجا نگاه داشته مي شدند ملاقات و گفتگو کردند. ويکتور تام ست در خاطرات خود از ديدار با اعضاي کميسيون مي گويد :
اعضاي کميسيون سازمان ملل چند روز پس از ورود به تهران با ما که در وزارت خارجه به سر مي بريم، ملاقات کردند. در گفتگو با اعضاي اين کميسيون که قبل از ما با مقام هاي دولت ايران نيز مذاکراتي داشتند آنها را فوق العاده نسبت به حل قضيه خوشبين و اميدوار يافتيم، چون پيوسته تأکيد مي کردند که روند اقداماتشان بر اساس يک سناريوي از قبل تنظيم شده قرار دارد و اين سناريو علاوه برامريکا به تأييد مقام هاي ايران هم رسيده است.(3)
انتشار خبر تحويل گروگان ها به شوراي انقلاب ( و وزارت خارجه ) خوشحالي فوق العاده مقامات امريکايي را در پي داشت، طوري که هميلتون جردن از شنيدن آن خدا را شکر کرد، با سرعت به کاخ سفيد رفت و دوان دوان خود را به دفتر کارتر رسانيد و خبر را گزارش نمود.(4)
همين خبر، شادي بي اندازه گروگان ها را نيز به دنبال آورد. بيل بک از گروگان هاي امريکا در خاطراتش مي گويد :
بعد از اعلام اين خبر که قرار است دانشجويان، امور مربوط به نگهداري از گروگان ها را به دولت ايران تحويل دهند، چون ديگر کاملا مطمئن شدم که روز آزادي ما به زودي فرا مي رسد از خوشحالي در پوست نمي گنجيدم و خود را آماده مي کردم تا به زودي همراه
بقيه گروگان ها عازم امريکا شوم.(5)
قطب زاده نيز چنان مطمئن به تحويل گرفتن گروگان ها و ملاقات کميسيون تحقيق با آنها بودکه به ديدن سه امريکايي مستقر در وزارت خارجه رفت و به آنها گفت : «در عرض 24 ساعت آينده سرپرستي گروگان ها به دولت واگذار خواهد شد. »(6)از طرفي وي مقدمات انتقال، محافظت و رفاه گروگان ها را در وزارت امور خارجه فراهم آورد که عبارت بودند از : چند هلي کوپتر جهت بردن گروگان ها از سفارت، پنجاه تختخواب و تعدادي کمد فلزي براي استراحت و استفاده گروگان ها، مسدود کردن همه پنجره هاي محل تعيين شده براي استقرار گروگان ها تا آنها از خطر سنگ اندازي تظاهر کنندگان و حتي حريق احتمالي محفوظ بمانند.(7)
تيم بني صدر - قطب زاده با القا و انتشار اين خبر نادرست که امام خميني با انتقال گروگان ها به شوراي انقلاب ( و وزارت خارجه) موافقت کرده است، سعي مي کردند دانشجويان را وادار به تسليم نمايند. اما انتشارات اطلاعيه اي از سوي دفتر امام به تاريخ 18 اسفند 1358 نقشه آنها را عقيم گذاشت. در اين اطلاعيه آمده بود :
بسم الله الرحمن الرحيم. در ارتباط با تحويل گروگان ها به شوراي انقلاب بعضي از روزنامه ها اين موضوع را به امام نسبت داده اند. حضرت امام خميني مدظله در اين باره ساکت مي باشند و فقط امرگروگان ها را به مجلس شوراي اسلامي واگذار نموده اند. قم، دفتر امام خميني.(8)
با انتشاراطلاعيه دفتر امام خميني (ره)، عده بسياري از مردم در اطراف لانه جاسوسي امريکا به حمايت از دانشجويان تجمع و تظاهرات کردند. دانشجويان نيز از اينکه گروگان ها را تحويل قطب زاده دهند خودداري نمودند و او را متهم ساختند که به دروغ گفته است امام با انتقال گروگان ها موافق است. در مقابل، قطب زاده درجلسه شوراي انقلاب کوشيد موافقت اعضا را جهت مواجهه با دانشجويان و صدور اولتياتوم جلب نمايد اما در اين امر موفق نشد . شورا موافقت کرد روز بعد با امام ملاقات و نظر ارشادي ايشان را نسبت به موضوع جويا شوند. به نوشته هميلتون جردن :
[ امام ] خميني در ملاقات مذکور گفت : به دانشجويان عزيز دستور خواهد داد تا اجازه دهند هيئت، گروگان ها را ملاقات نمايند مشروط بر اينکه رئيس هئيت در ابتدا نسبت به يافته هاي خود از جنايات شاه [ و دخالت هاي امريکا ] اطلاعيه اي صادر کند. قطب زاده کوشيد تا هيئت را متقاعد کند کمي از سناريو منحرف شوند و با اين کار موافقت نمايند، ولي قبل از اينکه آنها فرصت مداقه در اين امر [ و تماس با مقام هاي امريکايي ] را داشته باشند اطلاعيه مهم [ امام ] خميني در مورد شرط اساسي ديدار کميسيون منتشر شد و
اعضاي کميسيون تصميم به ترک ايران گرفتند.(9)
در اطلاعيه مهم امام به تاريخ 20 اسفند چنين آمده بود :
1. رونوشت کليه مدارک مربوط به دخالت امريکا و شاه خائن را بايد در اختيار هيئت بررسي و تحقيق جنايات دولت امريکا و شاه گذاشت و دانشجويان مسلمان هم اگر مدارکي در اين مورد دارند رونوشت آن را دراختيار هيئت بگذارند.
2. ملاقات با گروگان هايي که در پرونده جنايات امريکا و شاه دخالت دارند براي بازجويي از آنان آزاد است.
3. اگر هيئت بررسي نظر خودش را در تهران درباره جنايات شاه مخلوع و دخالت هاي امريکاي متجاوز ابراز داشتند ملاقات با تمامي گروگان ها بلامانع است.(10)
بني صدر و قطب زاده آخرين تلاش خود را براي انصراف هيئت از عزيمت از تهران به کار بردند. هميلتون جردن همراه عده اي از مقامات امريکايي در کاخ سفيد، به صورت مستقيم و پي در پي با وکلاي فرانسوي بورگه و ويالون - که در هتل هيلتون تهران به سر مي بردند - در تماس بودند. در اتاق ديگر هتل هيلتون، اعضاي کميسيون سازمان ملل مستقر بودند. به نوشته جردن، نظر کارتر اين بود : « در صورتي که سناريو عوض نشود علاقه مندم اعضاي کميسيون در تهران بمانند. »(11)
اعضاي کميسيون سازمان ملل که طبق دستور دريافت شده نمي توانستند شرط اساسي ملاقات با گروگان ها را بپذيرند و از سناريوي تنظيمي منحرف شوند صلاح را در ترک ايران ديدند، لذا ساعت 8 بامدام روز 21 اسفند 1358 با بدرقه قطب زاده و برخي مقامات وزارت خارجه، تهران را به قصد زوريخ ترک کردند. سخنگوي کميسيون بيانيه کوتاهي را پيش از ترک تهران قرائت کرد که در آن آمده بود :
کميسيون براي حل بحران بايد با کورت والدهايم دبير کل سازمان ملل مشورت هاي بيشتري بکند و در اين شرايط کميسيون قادر نيست گزارش خود را تهيه کند و اين مطلب به مقام هاي ايراني نيز اطلاع داده شده است . اما کميسيون آماده پذيرفتن اسناد ديگري درباره جنايات شاه است.(12)
قطب زاده پس از اعضاي کميسيون در مصاحبه اي گفت :
اعضاي کميسيون پس از مشورت هاي خود با دبير کل سازمان ملل براي ادامه کار خود به تهران باز خواهند گشت. کار آنها هنوز به اتمام نرسيده و مأموريت کميسيون را نبايد شکست خورده تلقي کرد. دولت امريکا بايد بداند که ما نهايت تلاش خود را براي حل بحران موجود به عمل آورديم و به آنها اطمينان مي دهيم که گروگان ها در سلامت به سر مي برند. ما مي خواهيم موضوع به طور صلح آميز و شرافتمندانه اي حل شود.(13)
با اينکه کميسيون، آمادگي خود را جهت دريافت اسناد بيشتر اعلام داشته بود اما قبل از ترک هتل و عزيمت به فرودگاه از تحويل گرفتن 480 برگ سند راجع به جنايات شاه و دخالت هاي امريکا در امور داخلي ايران که توسط نمايندگان دانشجويان مسلمان پيرو خط امام در اختيارآنها قرار گرفت خودداري کردند. دانشجويان اسناد مذکور را در اتومبيل يکي ديگر از اعضاي کميسيون قرار دادند ولي در فرودگاه مهرآباد اسناد که توسط اعضاي کميسيون به نگهبانان فرودگاه داده شده بود به دانشجويان برگردانده شد. جالب اينکه قطب زاده به عنوان
وزير امور خارجه در مورد امتناع کميسيون از دريافت اسناد ذکر شده گفت : «چون اين کميسيون اشغال لانه جاسوسي امريکا را غير قانوني مي داند از گرفتن اسناد امتناع ورزيد ! »(14)
به دنبال شکست کميسيون تحقيق در اجراي سناريوي آزادي گروگان ها و ترک تهران، وکلاي فرانسوي بورگه و ويالون براي ديدار و مذاکره با مقامات امريکايي به برن رفتند. آن دو در 22 اسفند 1358 (13 مارس 1980 ) در ديدار با هميلتون جردن پيام بني صدر ( مربوط به 19 اسفند ) را به او رساندند که به عنوان رئيس جمهور ايران قول داده بود ظرف مدت پانزده روز کنترل گروگان ها را دولت ايران به دست گيرد. جردن نيز به عنوان پاسخ به بني صدر در نامه اي به وي نوشت :
رئيس جمهور بني صدر عزيز
من از وصول پيام مورخ دهم مارس شما بر اينکه 53 گروگان ها امريکايي ظرف مدت پانزده روز آينده تحت اختيار دولت ايران قرار خواهند گرفت متشکرم. پيام مزبور را به پرزيدنت کارتر رسانيدم و مشاراليه آن را به عنوان يک پيشرفت دلگرم کننده تلقي نمود. شکيبايي و احتياطي که از طرف رئيس جمهور امريکا اعمال شده هر روز نقصان مي يابد و محققا پايدار و ابدي نخواهد بود. عده اي از سياستمداران ما که هر روز به تعداد آنها افزوده مي شود نسبت به تصميم هاي شديد عليه ايران ابراز علاقه مي کنند. با اين وجود هنوز شخص رئيس جمهور هر نوع اقدامي براي حل بحران ميان دو ملت را جز از طريق صلح جويانه رد کرده است. لازم است صريح و بي پرده به اطلاع شما برسانم که برقراري روابط در آينده امکان پذير نخواهد بود مگر اينکه هر چه زودتر کليه گروگان ها به سلامت به کشور ما بازگردند . ارادتمند، هميلتون جردن. (15)
تلاش گسترده تيم بني صدر - قطب زاده و کميسيون تحقيق سازمان ملل جهت اجراي سناريوي محرمانه و آزادي گروگان ها با درايت و هوشياري رهبر فرزانه انقلاب امام خميني (س)
به شکست انجاميد و گروگان ها امريکايي همچنان در اختيار دانشجويان مسلمان پيرو خط امام باقي ماندند. اکنون عمليات نظامي جهت آزادي گروگان ها در دستور کار کاخ سفيد قرار گرفت. در چهارم فروردين 1359 ( 24 مارس 1980) به دستور مستقيم جيمي کارتر، ژنرال جان پاستي، از مقامات ارشد ستاد مشترک امريکا، با دو نقشه نظامي وارد دفتر هميلتون جردن شد و گفت : « به من دستور داده اند گزارشي در خصوص مأموريت نجات گروگان ها به شما بدهم. » با شرح عمليات، جردن قانع شد که امکان موفقيت طرح وجود دارد. وي در مورد پيامدهاي مثبت اين عمليات نظامي مي نويسد:
پس از ماه ها صبر و انتظار و اميد، مذاکره و شکست، اين هم راهي براي اقدام بود که از آن طريق مي توانستيم افراد خود را برباييم و ماجرا خاتمه دهيم. اين عمليات به وجهه رئيس جمهور و ملت امريکا مي افزود، به جرايد و مخالفين سياسي ما ثابت مي کرد که کارتر يک رئيس قوه مجريه بي تصميم نيست و از عمل ترسي ندارد. اين کار مي توانست موجب اتکا و پشتگرمي جامعه جهاني باشد که ترديدش نسبت به قدرت امريکا هر دم رو به افزايش داشت. يک مأموريت شجاعانه خطايي را که نسبت به کشور و ملت امريکا در اذهان ايجاد شده بود برطرف مي کرد.(16)
رويکرد نظامي کاخ سفيد مانع از آن نبود که آمريکايي ها درخواست دومين ملاقات محرمانه قطب زاده با هدف شروع دوباره سناريو را نپذيرند. هميلتون جردن به عنوان فرستاده عاليرتبه کاخ سفيد به تاريخ 29 فروردين 1359 ( 18 آوريل 1980 ) در يکي از شهرهاي اروپا به گفتگوي سه ساعته با قطب زاده پرداخت. در اين ملاقات قطب زاده به وي گفت :
ترتيبات حقيقي و دقيق توسط وزارت امور خارجه به منظور دريافت گروگان ها به عمل آمده بود. هلي کوپترها آماده بردن گروگان ها از محوطه سفارت به وزارت خارجه بودند. درست به مرحله حساس کار نزديک شده بوديم. اشتباه بزرگ ايالات متحده قطع روابط ديپلماتيک با ايران بود. شما ايران را در برابر خطر روسيه قرار داديد. به زودي مملکت من پر از اعضاي کاگ ب [ سازمان اطلاعات و جاسوسي شوروي سابق ] خواهد شد. موضوع گروگان ها اکنون در ايران يک مسئله سياسي شده است. اميد من فقط آن است که رئيس جمهور شما اقدام تندي مانند حمله به ايران يا مين گذاري آب هاي ساحلي انجام ندهد.
جردن پاسخ داد : « لازم نيست در اين مورد نگراني داشته باشيد. او چنين کاري نخواهد کرد. رئيس جمهور کارتر جنگ طلب نيست. »(17) اما جردن در حالي اين پاسخ را مي داد که دستور انجام عمليات نيروي هوايي امريکا موسوم به دلتا جهت رسيدن به صحراي طبس و رفتن به تهران با هدف ربودن گروگان ها و انتقال آنها به امريکا ابلاغ شده بود. به نوشته سرهنگ چارلي بکويث، فرمانده عمليات دلتا :
او و 118 نفر افراد تحت فرماندهي اش مأموريت داشتند 70 تا 125 نفر ( از دانشجويان ) مستقر در سفارت امريکا و نيز هر ايراني که براي کمک به آنها مي رفت را مثل آبکش سوراخ سوراخ نمايند.(18)
کارتر در 27 فروردين 1359 ( 16 آوريل 1980 ) گفته بود : «سرهنگ بکويث تأييديه مرا براي به کارگيري هرگونه قوه قهريه اي که براي نجات امريکاييان لازم است در اختيار دارد. »(19) اما اين عمليات خشن نظامي با اراده خداوند به وسيله توفان شن در صحراي طبس متوقف گرديد و با برخورد يکي از هلي کوپترها با هواپيماي سي 130 و انفجارو آتش گرفتن هر دو، هشت تن از نظاميان امريکايي کشته شده و سوختند.(20) چون امکان ادامه عمليات وجود نداشت، دستور توقف عمليات و بازگشت نيروها توسط شخص کارتر صادر شد.(21)
با انتشار خبر شکست عمليات نظامي امريکا در پنجم ارديبهشت 1359، قطب زاده در تماس تلفني مستقيم با هميلتون جردن از وي پرسيد : « معلوم هست چه خبر است ؟ » جردن جواب داد: « ما امشب سعي کرديم هموطنانمان را نجات دهيم ولي برنامه با شکست مواجه شد. اين يک برخورد نظامي نبود [؟!] و به هيچ ايراني هم آسيبي نرسيد، فقط کوششي براي آزاد کردن گروگان ها بود . » قطب زاده با عصبانيت گفت : «چقدر احمقانه !کوشش احمقانه اي بود از طرف کشور شما. با اين کار خود، گروگان ها را به کشتن مي دهيد. » جردن نيزبا خشم جواب داد :
احمقانه ؟ احمقانه عمل دولت شماست که امريکاييان بي گناهي را به گروگان گرفته ايد . مأموريتي که امشب به شکست انجاميد بايد براي کشور شما درس عبرتي باشد. ما
کم کم صبر و شکيبايي خود را از دست مي دهيم و به شمار اخطار مي کنم که اگر کوچک ترين آسيبي به هريک از گروگان ها برسد ايران بهاي سنگيني براي آن خواهد پرداخت .(22)
عاقبت با تشکيل مجلس شوراي اسلامي و رسيدگي به امر گروگان ها در آبان 1359، دولت الجزاير به ميانجگري براي بحران گروگان گيري پرداخت و با نظر مثبت مجلس،توافقنامه الجزاير بين دو کشور امريکا و ايران امضا شد و گروگان هاي امريکايي در 30 دي 1359 آزاد شدند. طبق توافقنامه الجزاير از 12 ميليارد دلار دارايي هاي ارزي ايران در امريکا، 2/5 ميليارد دلار به ايران پرداخت شد. 5 ميليارد دلار بابت وام هايي که دولت ايران در دوره پهلوي از امريکا گرفته بود به آن کشور پرداخت گرديد . 3 ميليارد دلار در امريکا باقي ماند تا وضع مطالبات ايران از نظر اموال نظامي و فروش نفت در رژيم پهلوي معين شود. 1/5 ميليارد دلار باقيمانده نيز در يک حساب تضميني بهره دار نزد بانک مرکزي الجزاير باقي ماند تا رئيس هيئت داوران حل و فصل اختلافات گواهي کند که تمام مفاد موافقتنامه به اجرا در آمده است. امريکا نيز تضمين نمود که از هر گونه دخالت سياسي و نظامي در امور ايران خودداري کند. شايسته ياد آوري است با مرگ محمد رضا پهلوي به تاريخ 5 مرداد 1359 در قاهره (23) استرداد وي ديگر جزو درخواست ايران نبود .
تصرف سفارت امريکا در تهران، گروگان گيري جاسوسان امريکايي و بي نتيجه ماندن تلاش هاي امريکا در آزادي آنها، کوشش کارتر جهت رسيدن دوباره به مقام « پرزيدنتي » ايالات متحده امريکا را با شکست مواجه ساخت و وي در اول بهمن 1359 ( 21 ژانويه 1981 ) بعد از تحويل کاخ سفيد به رقيبش رونالد ريگان، خطاب به هميلتون جردن گفت :
مي داني هميلتون ! اگر در ماه مارس [ سفر کميسيون تحقيق سازمان ملل و اجراي سناريوي امريکايي آزادي گروگان ها ] قدري شانس با ما ياري کرده بود و توانسته
بوديم آنها [ گروگان ها ] را از ايران خارج کنيم اکنون به کاخ سفيد واشنگتن برمي گشتم .(24)
«و مکروا و مکرالله و الله خير المکارين »
پي‌نوشت‌ها:
1.کارشناس ارشد ايران شناسي.
2. همان،(20 اسفند 1358):ص 2.
3. ولز، همان، ص 444.
4. جردن، همان، ص 212.
5. ولز، همان، ص 447.
6. همان.
7. جردن، همان، ص 214 و 300؛ ولز، همان، ص 447.
8. روزنامه اطلاعات، (19 اسفند 1358):ص 12.
9. جردن، همان، ص 215.
10. روزنامه اطلاعات، (21 اسفند 1358):ص 2.
11. جردن، همان، ص 215.
12. روزنامه اطلاعات، (21 اسفند 1358): ص 2.
13. همان.
14. همان.
15. جردن، همان 217.
16. همان، ص 256و 257.
17. همان، ص 301.
18. چارلي بکويث، نيروي دلتا، ترجمه رضا فاضل زرندي(تهران:امير کبير، 1366)، ص 18 و 393. براي شرح عمليات دلتا(صحراي طبس)نک:همان، ص 404-393.
19. همان، ص 399.
20. براي توضيح بيشتر نک:همان، ص 434-412.
21. جردن، همان، ص 307.
22. همان، ص 312.
23. در اين مورد نک:ويليام شوکراس؛ آخرين سفر شاه، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوي(تهران:البرز، 1369).
24. جردن، همان، ص 477.
/ج
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}