توده هاي يخ در بيابان

سفر به آنتارتيکا شايد کار آساني نباشد اما از فکر اين سفر گذشتن هم براي خيلي ها کار دشواري است؛ چرا که مي تواند هر کسي که دوست دارد مريخ را از نزديک ببيند و قادر به پرداخت هزينه اي هنگفت براي رفتن به فضا نيست مي تواند به دره هاي خشک آنتاريکا سفر کند و نمونه اي کوچک شده از مريخ را از نزديک ببيند ! به سرزمين اسرار آميزي که با وجود اينکه به قطب جنوب نزديک است اما از باران و برف درآن خبري نيست؛ با اين حال توده هاي يخ در بعضي از نقاط آن ديده مي شود ! محققان با بررسي هاي زياد، چند فرضيه براي اين فرايند طبيعي عجيب يعني وجود يخ در جايي که ميانگين سطح آب آن در سال به يک سانتي متر هم نمي رسد، مطرح کرده اند اما دليل محکمي براي اثبات اين فرضيه ها ارائه نشده و تحقيقات همچنان ادامه دارد.

جست وجوي زندگي در مريخ
 

دره هاي خشک آنتارتيکا در نزديکي قطب جنوب و بين فلات ويکتوريا و دره هاي خشک مک موردو قرار گرفته اند و با مساحتي حدود 4800 کيلومتر مربع بزرگ ترين منطقه عاري از برف در قطب جنوب به حساب مي آيند. اين دره ها، جزء آن دسته از مکان هايي در کره زمين هستند که هيچ وقت رنگ برف و باران و حتي کوچک ترين نوعي از رطوبت را نمي بينند؛ با اين وجود برخي از زمين هاي اين قسمت از يخ پوشيده شده است، اين زمين ها از شن ريز پوشيده شده و روي آن قطعات چند ضلعي يخ قرار گرفته است. در نگاه اول وقتي خشکي اين منطقه را مي بينيد فکر مي کنيد که دماي هوا در اينجا زياد پايين نيست اما مطمئن باشيد که نمي توانيد تصور کنيد که اين مکان تا چه اندازه سرد است. وزش بادهايي به نام کاتاباتيک که در زبان يوناني به معني بادهاي پايين رونده است باعث اين خشکي و زمين هاي شني اين منطقه شده است. سرعت اين بادها بسيار زياد است يعني حدود 320 کيلومتر در ساعت که در فصل سرما باعث متراکم شدن هوا مي شود و به خاطر گرانش زمين در محل هايي که شيب آنها بيشتر است باعث تبخير آب مي شود. محققان معتقدند که اين يخ ها در طول چند دوره يخبندان از دريا به سمت اين خشکي ها کشيده شده است و در همان جا مانده اند، در ابتدا تعداد آنها بسيار زياد بوده که بعد از گذشت زمان و وزيدن بادهاي کاتاباتيک مقداري از آنها آب شده اند و اين منطقه به مکاني خشک تبديل شده است. به خاطر وجود زمين هاي شني و بي آب و علف اين منطقه، دره هاي خشک آنتارتيکا شبيه ترين قسمت زمين به کره مريخ است و اين به خاطر بياباني بودن اين منطقه نيست زيرا در سطح کره زمين مناطق بياباني و بي آب و علف فراواني يافت مي شود اما نکته اي که در هيچ کجاي دنيا به جز کره مريخ ديده نمي شود وجود توده هاي بزرگ يخ در بيابان است يعني در اين مورد آنتارتيکا به مريخ شباهت دارد. نکته جالب توجه در مورد اين دره ها وجود يخ در برخي از نقاط به خصوص در دره هاي خشک آن است و جالب تر از همه اين است که در زير اين مکان هاي پوشيده از يخ آب هاي شور قرار دارند که در آنها نمونه هايي از موجودات زنده هم پيدا مي شود و اين چيزي است که در هيچ بيابان ديگري به چشم نمي خورد. حتي برخي از اين درياچه ها در رديف شورترين درياچه هاي دنيا قرار دارند. در اين مکان زنجيره زيستي کاملي از قبيل انواع خزه ها و جلبک ها که روي بيشتر صخره ها يا در زير اين درياچه هاي يخ زده ديده مي شود و همچنين انواع قارچ ها و کرم ها در اين دره ها پيدا مي شوند ولي وقتي روي زمين به دنبال وجود جانوران زنده مي گرديد جز استخوان هاي آنها چيزي نمي بينيد ! انگار که آنها به اميد تهيه غذا از فلات هاي اطراف به اينجا آمده و به خاطر گرسنگي و تشنگي در اين مکان مرده اند. محققان براي فهميدن اين راز نه تنها براي پيدا کردن دليل اين خشکي آن هم در نزديکي قطب در تلاشند، بلکه اکوسيستم اين منطقه هم براي آنها بسيار جالب است.

درياچه هاي يخي
 

دراينجا درياچه هايي وجود دارند که در بيشتر مواقع سال حتي در تابستان يخ زده هستند و برخي از آنها آن قدر عميقند که عمقشان به بيش از 30 متر هم مي رسد و يخ پهني سرتاسر آنها را پوشانده است. درياچه واندا يکي از اين درياچه هاست که سطح رويي آن کاملاً با يخ پوشيده شده است اما در اعماق آن دماي آب حتي به 25 درجه سانتي گراد هم مي رسد که اين دما باعث آب شدن 10 درصد از يخ ها در ارتفاعات زيرين مي شود. موضوعي که در اين مکان همگان را شگفت زده مي کند محل اين درياچه هاست که درست در مناطق خشک کويري واقع شده است. نکته عجيب اينجاست که اين دره هاي خشک در تمام مدت سال خشک نيستند؛ براي مثال دره خشک مک موردو، محل قرارگيري درياچه وانداست که يکي از بزرگ ترين درياچه هاي آنتارتيکاست. به دليل آب شدن برخي از اين تکه هاي يخ در تابستان وروان شدن آنها رودخانه هاي روان در اين دره ها هر روز طويل تر از روز قبل مي شوند که رودخانه اوتيکس يکي از اين موارد است و همچنين طولاني ترين رودخانه منطقه هم به حساب مي آيد. در برخي ازاين درياچه ها که عمق کمي دارند به دليل شوري بيش از حد آب حتي در دماي زير 100 درجه هم يخ نمي بندند که معروف ترين آنها درياچه دو خوان است و در سردترين فصل سال هم يخ نمي بندد.

درياچه خون
 

درياچه اي در دره خشک مک موردو در منطقه آنتارتيکا وجود دارد که به خاطر آب سرخ رنگي که در آن جاري است به درياچه خون مشهور شده و اطراف آن به طول کامل با يخ و برف پوشيده شده است. در سال 1911 محققي به نام روبرت اسکات و تيم تحقيقاتي اش با بررسي هاي زياد به وجود نوعي جلبک دراين آب پي بردند؛ اسکات بعدها به اين نتيجه رسيد که وجود اين جلبک ها در کنار اکسيد آهن موجود در اين آب باعث تغيير رنگ آن به رنگ قرمز شده است. در تحقيقات جديدتر، پژوهشگران به وجود کلوني باکتريايي دراين آب پي برده اند که حدود 5 /1 ميليون سال از عمر آن مي گذرد.
منبع: نشريه همشهري سرنخ، شماره56