همه چیز درباره پل ومعماری آن

پل يك ساختار مهندسي است كه دونقطۀ بريده شده در طبيعت رابه هم متصل مي كند و امكان عبور از يك سو به سوي ديگر رافراهم مي كند اين دونقطه مي تواند در طرفين يك رودخانه يا آبراه يا دو سوي يك درۀ تنگ باشد كه عبور از آن بدون وجود پل مقدور نيست .
امروز درشهرهاي بزرگ مانند تهران بزرگراه ها جاي ابراه ها را گرفته اند وبايد با احتياط از آنها عبور كرد نمونۀ پل آبراهي يا رودخانه اي را دراصفهان و اهواز مي بينيم و نمونه دره اي آن را درتنگ ملاوي با ورسك درراه فيروزكوه البته پل ورسك يك سازه صنعتي است كه به طرز ماهرانه اي توسط آلمانها دردوران پهلوي اول ساخته شده و به دليل زيبايي و جذابيتش تصوير آن مدتها زينت بخش اسكناس هاي ايران بود . زيباترين پلها درمقياس بين المللي را درايران اجداد ما بادست خالي از چند هزارسال پيش به اين سو ساخته اند و زشت ترين آنها را شهرداري تهران به صورت پلهاي عابر پياده و سواره آن هم در پايان قرن بيستم و صبحگاه هزارۀ سوم ساخته است . اگر ترديد داريد اول سري به اصفهان و پلهاي سي وسه پل و خواجو بزنيد و سپس به تهران برگرديد و از ميدانهاي مخبرالدوله و انقلاب و سازه هاي نتراشيده و نخراشيدۀ بزرگراه ها بازديد كنيد نمونه هاي نخستين حاصل تعامل انديشه و ذوق و هنر و همكاري انسان و طبيعت است كه امروز به آن ((معماري پايدار)) مي گويند . ونمونه دوم حاصل تصميمات كارشناسي نشدۀ عده اي ناهنرمند ، جامعه نشناس و بي خبر از نيازهاي انساني و محصول كارگاه هاي آهنكاري و بتن سازي است .
ساختار پل گونه هاي بي شماري دارد كه شناخته شده ترين آنها عبارت اند از پلهاي تيري ، پلهاي طره اي (پيشاويز= يك طرف كنسل ) . كابلي و پلهاي خرپايي كه چند نمونه از آنها به ساده ترين شكل دراينجا نشان داده شده اند . پل مي تواند ثابت و هميشگي يا متحرك و موقتي باشد قديمي ترين پلهاي موقتي را درجنگهاي ايران و يونان سراغ داريم كه ازمهاركردن كشتيها و قرار دان آنها كناريكديگر و گذاشتن الوار روي لبه آنها راه براي عبور سربازان و ادوات جنگي به وجود مي آمد و پس از رفع نياز برچيده مي شد تازه ترين نمونه اين پلها به صورت صنعتي درزمان جنگ تحميلي درفاووباتلاقهاي شلمچه ساخته و به كار گرفته شد .

اقتصاد پل
 

فهم اقتصادي درساختن يا نساختن پل مقدم بردانش مهندسي و ذوق معماري است .بادي دانست كه آيا ساختن پل درمقايسه با امكانات ديگري كه اتصال ميان دونقطه را فراهم مي كند به لحاظ اقتصادي به صرفه است يا نه آيامثلاًَ دريك موضع آبراهي ساختن پل بهتر است يا عبور انسان و كالا توسط قايق يا كشتي هزينۀ مستقيم و غيرمستقيم ساختن يك پل ونگهداري آن چقدراست و آيا انجام اين هزينه از عهدۀشخص يا نهاد سازنده و استفاده كننده برمي آيد ؟ نوع و هدف استفاده ازپل رابطه مستقيمي براقتصاد آن دارد . به عبارت ديگر (( كارايي سازه )) و (( اقتصاد بودن )) يا كارايي اقتصادي در پل سازي دو ضابطه عمده وتعيين كننده بوده و هستند پل ممكن است براي گذر عابر پياده ساخته شود . دراين صورت بخشي از هزينه هاي اقتصادي آن با معيارهاي اجتماعي ، راحتي و ايمني مستهلك مي شود . ممكن است پل براي عبور لولۀنفت و گاز يا ترن يا خطوط ديگر انرژي يا آب يا تركيبي از آنها ساخته شود كه توجيه اقتصادي آنها با استفاده ازروشهاي اقتصاد سنجي و مطالعات توجيهي ميسر است .

مهندسي پل
 

در هر پل چهار نيروي عمده درتعامل باهم فعال اند كه عبارت اند ازنيروي كششي ، نيروي فشاري ، نيروي خمشي ونيروي برشي ، تعيين ابعاد اين نيروها و ترجمه آنها به ابعاد قطعات و اتصالات پل ، درارتباط با ظرفيت و عملكرد پل كارمهندسان است . اگر محاسبات مهندسي به صورت دقيق انجام شود موجب صرفه جويي بسيار خواهد شد .طرح ابعاد و اجزاي بيش از حد لازم هم وزن پل را افزايش مي دهد وهم هزينه آن را بالا مي برد عكس اين موضوع نيز باعث آسيب ديدن پل با فشار يا كشش زيادتر مي شود .

معماري پل
 

پل سازي يك حرفه كهنسال است و مي توان گفت عمري برابر با هبوط انسان دارد . در تمام چند هزار سالي كه از شكل گيري جوامع بشري روي كره خاكي مي گذرد تا انقلاب صنعتي اروپا در قرن نوزدهم ، مهندسي و معماري پل هرگز ازهم جدا نبوده اند . هوش و خلاقيت انسان و انباشت تجربۀ او به توليد شاهكارهاي توأم مهندسي و معماري در بناهاي عمومي و خصوصي ازجمله پل سازي انجاميده است . جدا از ذوق زيبا شناختي مهندسان معمار ، خلاقيت آنها درتركيب قطعات كوچك ومواد طبيعي چون خاك و سنگ براي ساختن قطعات و حجمهاي بزرگ شگفت انگيز بوده است . بهترين و زيبا ترين پلهاي قديمي درسراسر دنيا حاصل اين خلاقيت است دردنياي كهن ايرانيان ، روميان و چينيها در پل سازي سرآمد اقوام ديگر بوده اند . ايرانيان به دليل زندگي دريك تنوع گسترده اقليمي يكي از ملتهاي سازندۀ پلهاي بادوام و زيبا بوده اند . پلهاي سي و سه پل (سي و سه دهانه) وخواجو دراصفهان كه شاهكار ماندگار پل سازي دردنيا به شمار مي آيند قدمتي 400 ساله دارند . اين دو پل علاوه براستحكام مهندسي به دليل زيبايي منظر (منظرۀ محيط بيرون كه ازطاق نماهاي پل ديده مي شود و منظرۀ پل كه ازدور ديده مي شود ) شكل قوسها ظرافت ساختارو انعكاس درآب از شاهكارهاي طراحي و مهندسي پل به شمار مي روند . پل دختر برشعبۀ رودخانه صيمره درتنگ ملاوي كه آثار آن هنوز باقي است قدمتي چند هزار ساله دارد . اين پل برخلاف پلهاي اصفهان از قطعات عظيم سنگ ساخته شده وروي دره عميقي طاق زده شده است .دهانه طاق اين پل 19 متر ارتفاع دارد كه يادآور طاق كسري درمدائن است . بروز زلزله و نشت زمين و بي صاحب بودن كشور درادواري از تاريخ موجب شكستن و فروريزي آن شده است .
روميها نيز درساختن پل به ويژه با استفاده از سنگ و ملاط سيمان سرآمد اقوام اروپايي بوده اند . ازجمله پلهاي روي رودخانۀ تيبر دررم و رود آرنو در فلورانس . پل كهنه ( پنته و كيو) كه منطقه اداري فلورانس قديم را به كاخهاي مديچي درسوي ديگر رودخانه وصل مي كند نمونه خوبي ازتركيب هنر معماري و دانش مهندسي است . قوسهاي نيم دايره پلهاي رودخانه رم چنان طراحي شده اند كه درنيمه ماه كه قر ص ماه كامل است و سطح آب بالا مي آيد درست نيمي از يك دايره را تشكيل مي دهند كه انعكاس آنها در آب هرنيم دايره را چون قرص ماه به يك دايره كامل تبديل مي كند . چنين حالتي را مي توان در سي وسه پل مشاهده كرد . با اين تفاوت كه قوسهاي طاقنماهاي سي وسه پل از نوع اژيف هستند نه نيم دايره قدمت پلهاي فلورانس به پيش از تاريخ و تمدن استروسكانها مي رسد . اين قوم در جامعه اروپاي لاتين حل شده و هويت خود را از دست داده است . قديمي ترين پل چين كه از مصالح بنايي ساخته شده پل ژائو ژو است كه تاريخ ساخت آن به سلسلۀ سوئي مي رسد كه معاصر با ظهور اسلام در شبه جزيرۀ عرب بوده است .

مصالح پل سازي
 

استفاده ازمصالح طبيعي و دست ساز در پل سازي درهركشور به سطح دانش وتجربه و پيشرفت فن آوري در آن كشور بستگي دارد . تا پيش ازانقلاب صنعتي درسدۀ نوزدهم پلها عمدتاًَ از مصالح بنايي شامل آجر و سنگ و با استفاده از ملاطهاي چسبنده و نيز قطعات چون و طناب ساخته مي شدند هنر معماراين بود كه با سرهم كردن قطعات كوچك ، قوسهاي باربر بسازد كه بتوانند بارهاي وارده برطاق قوس را به پايه هاي پل منتقل كنند . البته هنر استفاده ازمصالح طبيعي به ويژه خاك منحصر به انسان نيست . درميان پرندگان ،‌پرستوها دراين كارموفق تراز انسان هستند . پرستوها خاك رابا بذاق دهان خود به گل چسبنده تبديل مي كنند و براي خود درزير سقفهاي موجود لانه اي هرمي شكل مي سازند و آن را به ديوار صاف متكي مي كنند . استفاده از طناب (كابل ) در آمريكا ي دوران مايا ، و چوب درهمه جاي دنيا در پل سازي با دهانه هاي محدود متداول بوده است .روميها در پل سازي از ملاط سيمان پوزولان استفاده مي كردند كه تركيبي از آب آهك ، ماسه و پودر سنگهاي آتشفشاني بود . فن آوري توليد سيمان مدتها در اروپا ناپديد شده بود .اما دوباره كشف شد . ايرانيها از قديم از انواع ملاطها براي چسباندن قطعات كوچك مانند آجر و سنگ استفاده مي كردند كه ساروج معروف ترين آنها بوده است . تفاوت ساروج و سيمان دراين است كه قدرت چسبندگي ساروج به مرور زمان پس از استفاده از آن افزايش مي يابد و جسم سازه را به تدريج يكپارچه مي كند . همين خاصيت به معماران ايراني امكان مي داد كه سازه هاي ظريف و زيبا مانند طاق و قوس پلها را با مهارت طراحي و اجرا كنند . نقش قوس ، انتقال فشار باروارده به آن به پايه هاي پل است . طاق ضربي در بناهاي اسكلت فلزي ازهمين اصل پيروي مي كند . در طاق ضربي بار ابتدا به تيرآهنها و سپس به تيرچه با ديوار منتقل مي شود . چيدمان قطعات كوچك آجر و سنگ به شكل طاق ، قوس ، ديوار و چايه مستلزم دقت درمهندسي سازه پل است ، اما درعين حال براي مهندس پل ساز امكان طراحي پل باديد هنري را فراهم مي كند . انقلاب صنعتي و اختراع و توليد انبوه فولاد ، صنعت پل سازي را دگرگون كرد . فولاد از قدرت كششي زيادي برخوردار است و ساخت قطعات بزرگ ، بلند و پيچيده را ميسر مي كند . شاخص ترين سازه فولادي اوانقلاب صنعتي برج ايفل پاريس ، كارمهندس معروف فرانسوي گوستاوايفل است . دراين ساختار شمار زيادي پلچه وجود دارد . در حد فاصل استفاده از مصالح بنايي و اختراع و توليد فولاد . سيستمهاي پلهاي خرپايي با استفاده از آهن ورزيده (آهنگري شده ) و تزئيني ساخته مي شد ، اما طول دهانه پل محدود بود . ساختن پل با دهانه هاي فراخ پس از اختراع فولاد ميسر شد . در پايان ذكر اين نكته ضروري است كه پل در طول هزاران سال عامل وصل بوده اما متأسفانه امروز به وسيلۀ فصل و قطع ارتباط جامعه تبديل شده است . عمده پلها درشهر يا توسط ترافيك سواره اشغال شده يا به دليل تعريض راه و خيابان براي عبور مردم از يك سو به سوي ديگر ساخته مي شوند . وقتي اين راه هاي عريض نبود . اين (( دوسو)) يكي بودند ، خواربار فروشي دراين سوي خيابان و نانوايي در آن سو قرار داشت . تعريض راه و نصب بلوكهاي بتني ديوار مانند درمحور راه اين دو بخش را كاملاًَ از هم جدا وبا هم بيگانه كرده است . پلهاي عابر پياده كه با بدترين طرحها و در ارتفاع زياد ساخته مي شوند تا عبور ماشينهاي سنگين را ميسر سازند به جاي اينكه عاملي براي اتصال دو طرف باشند بلاي جان مردم به ويژه كودكان و سالخوردگان شده اند . درحالي كه مي توان بايك طراحي سنجيده و هنرمندانه به اين پلها حيات بخشيد . دركناره پل كهنه در فلورانس دكه هاي هنرهاي دستي و جواهر سازي و كافه هاي كوچك ساخته شده است و پل به شكل يك بازار زيبا مردم بومي و توريستها را به خود جذب مي كند . ماهم مي توانيم پلهاي روي اغلب بزرگراه ها را طوري طراحي و اجرا و با مبلمان شهري و فضاي سبز تزئين كنيم كه علاوه بر تشويق به اتصال دوبارۀ بخشهاي قطع شده شهر مردم هم به راهپيمايي ترغيب شوند .
منبع:تبيان زنجان
ارسال توسط کاربر محترم سایت : msjmsj77