فرهنگ و باوری کهن با عنوان فال
 
چکیده
معمولاً در همه فرهنگ ها و در بین اقوام و ملل گوناگون سنت های کهن و با سابقه ای وجود داشته که اکثریت شان به دلایل گوناگون با گذشت زمان به فراموشی سپرده شده و دیگر جز یادی از آن ها در منابع تاریخی و فرهنگی باقی نمانده است.
مسلماً یکی از عوامل مهم دست کشیدن بشر از این سنت ها و باورهای کهن، پیشرفت های علمی و تجربی انسان بوده که نادرستی بسیاری از این فرهنگ ها و باورهای کهن را علنی ساخته و خرافی و بی ارزش بودن آن ها را آشکار کرده است. تاجایی که مثلا در دنیای امروز بدون آنکه محدودیت قانونی و اجتماعی و...وجود داشته باشد کسی با دیدن خورشید گرفتگی، با ضربه زدن به سینی و دیگ یا با نواختن طبل و دهل، هیولایی که خورشید را در دهان گرفته، از حمله اش منصرف نمی سازد و حتی بسیاری از افراد امروزه باور نمی کنند که چند نسل قبل خودشان با اعتقاد تمام چنین کاری را انجام می دادند.
اما درمیان این سنت ها و رسم و رسومات کهن، مواردی هم یافت می شود که علی رغم پیشرفت های علمی و تجربی بشر و رشد روز افزون علم و دانش و تعقل درمیان جوامع مختلف نه تنها این امور به فراموشی سپرده نشده؛ بلکه پررونق تر و جدی تر از گذشته دنبال می شود و رشد کمی و کیفی و تنوع بسیار بالایی نسبت به وضعیت سنتی و کهن خود داشته است.
به یقین یکی از موارد مساله «فال» و موضوعات مرتبط با «فال گیری» است.

تعداد کلمات 1655/ تخمین زمان مطالعه 9 دقیقه

نویسنده: محمد یحیی روحانی


حقیقتی غیر قابل انکار

با مراجعه ای کوتاه به انواع سایت ها و مجلات زرد و حتی خانوادگی و اجتماعی، می توانید ده ها نمونه از ابزار و آلات و انواع فال ها را مشاهده نمایید:
فال حافظ، فال انبیاء فال تاروت، فال قهوه فال چوب، فال ازدواج، پاندول، فال ستارگان وت، فال یی چینگ، فال تیله، فال نخود و...
این ها تنها نمونه هایی از این موارد هستند که در برخی از اقسام برای خود دارای قواعد و قوانین و فرمول های دقیق و حساب شده ای بوده وحتی CD های آموزش این نوع فال گیری ها و ابزار و آلات اصل و اورجینال شان با قیمت های گزاف به فروش می رسد.
البته جالب توجه آن است که این قبیل فال گیری ها و غیبت گویی ها در کشورهای دیگر به مراتب ازمتقاضی و علاقه مندان بیش تری برخوردار بوده و تشکیلات فال گیری و جادوگری دربرخی کشورهای غربی تبدیل به کمپانی های بزرگ و شرکت های عریض و طویل شده است.
با این همه، مهم ترین سوال دراین خصوص، آن است که آیا اساس فال گیری و جستجوی گذشته و آینده در آن، حقیقتی قابل قبول و ممکن است یا خیر؟
 

فال درنگاه عقل وشرع

البته تحقیق و بررسی درمورد این موارد نیازمند کار وسیع میدانی و تأمل و دقت درتک تک این موارد است و دور از منطق است که ما همه این موارد را به کلی و بی تأمل انکار کنیم و همه را خرافات و اباطیل بخوانیم. اما به نظر می رسد که خود این موارد هم تفاوت های جدی و روشنی با هم دارند.
به عنوان مثال، سنتی به نام «فال حافظ» یکی از سنت های قدیمی ایرانی، برای ارتباط همه جانبه با ادبیات ارزشمند و فاخر ایرانی و ارتباط دادن تعالیم بلند عرفانی وقرآنی آن با زندگی است واین گونه نیست که اگر درموردی فال حافظ گرفته شد؛ همه افراد آینده خود و دیگران برآن بار نمایند. بلکه حقیقت و ماهیت حقیقی فال و فال گیری مورد تأیید اسلام کارهایی از قبیل همین فال حافظ است.
در اسلام از هر نوع فال بد زدن یا «تطیر» نهی شده، ولی برعکس به ما دستور داده شد که امور گوناگون را به فال نیک بگیرید وبه اصطلاح «تفال به خیر» بزنید.یعنی همه چیز را به نوعی حمل برخوبی ونیکی کنید تا انشاء الهب همان گونه محقق شود.(1)
از آن جا که دیوان حافظ مملو از اشعار امید بخش و دل نشین و پرشور و شوق است و دربدترین شرایط هم نوعی امید بخشی نسبت به آینده را در خود جای داده است، فال حافظ همواره به نوید آینده ای بهتر و زیباتررا داراست و به همین دلیل معمولا از فال حافظ، نکته ای منفی و ناراحت کننده به کسی منتقل نمی شود. و به علاوه کسی هم کلمات مبهم غزلیات حافظ را عین واقعیت خارج و پیش بینی صد درصد آینده تلقی نمی کند. درنتیجه چنین فال گیری، همان تفال به خیر زدن است که از نگاه شرعی امری ممدوح و بی اشکال می باشد.
 

کمپانی های فال گیری

تقریباً می توان گفت که بسیاری از فال های دیگر هم از همین قبیل هستند یا نوعی حس ظن نسبت به خود و آینده اند و یا لااقل ماهیتی سرگرمی گونه دارند و چندان هم مورد توجه نیستند اما داستان برخی فال های دیگر مانند «فال قهوه» چیز متفاوتی است و توجه عمومی و جهانی به این نوع فال و فال گیری ازحد یک سرگرمی ساده و کم اهمیت فراتر رفته است.
در دنیای امروز«فال گیری» و«پیش گویی» و اموری از این دست به نهادها و کمپانی های بزرگ تبدیل شده و به هیچ وجه درحد یک سرگرمی بی ارزش و ساده نیست. حتی درهمین ایران عزیز هزینه خوردن یک فنجان قهوه و برگرداندن آن روی تعلبکی و شنیدن تفسیر تصویر به جا مانده در بقایای تفاله قهوه، از چند هزار تومان تا یک میلیون تومان آب می خورد وکمتر کسی است که باور کند برخی از این فال گیران دارای تشکیلات و منشی و سالن انتظار ماهانه، چه در آمد هنگفتی را به جیب می زنند. این جاست که این سئوال به شکل جدی قوت می گیرد.
که آیا واقعاً یک رفتار خرافی و بی نتیجه، می تواند توده جامعه را وادار به این توجه جدید و هزینه های گزاف دراین باره نماید؟ اگر این پیش گویی ها درحد حدسیات اتفاقی و احتمالات فرضی باشند، می تواند مشتریانی تا این حد سینه چاک را برای خود دست و پا کند؟
 

بیشتر بخوانید: فال قهوه از توهم تا واقعیت


واقعیتی تلخ و عجیب

درپاسخ به این سئوال باید گفت که بله... واقعاً ممکن است برخی امور خرافی و غیر واقعی تا این حد مورد توجه توده جامعه، حتی افراد تحصیل کرده و روشن فکر قرار بگیرد و نمونه های این موارد لااقل درجامعه خود ما کم نبوده ونیست و بسیار دیده شده که فردی شیاد و بی سواد، به بهانه دعا نویسی و رمالی به اخاذی از مردم پرداخته و جمیعت کثیری به عنوان مرید و هوا خواه به دور خود جمع کرده که حتی بعد از تأکید خود او بر بی اساس بودن ادعاها و جعلی وخیالی بودن دستورالعمل هایش، باز طرفداران و مریدان، از او دست بر نمی دارند و بر درستی نظراتش اصرار می ورزند!
یکی از مهم ترین شواهد این ادعا، آن است که معمولاً جامعه فال گیرها و مشتریان شان را زنانی که از برخوردهای احساسی بیش تری برخوردارند. تشکیل داده و مردان غلی رغم حساسیت و دغدغه نسبت به آینده خود و علاقه مندی به یافتن راه کاری برای کسب درآمد و موقعیت شغلی و مالی بهتر، دست به دامن این قبیل کارها نمی شوند (ویا کمتر دست به چنین کاری می زنند)
دکتر شیوا دولت آبادی، روان شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی دراین باره می گوید: «زن ها بیش تر به ظرایف زندگی و روابط اجتماعی خود توجه دارند و به ویژه در ارتباطات، زنان همیشه به دقایق بیش تری حساسیت نشان می دهند. اما شاید در یک نگاه کلی به وضعیت فرودست زنان در طول تاریخ و فرصت های نابرابر آموزشی و کسب توانایی، بتوان گفت مراجعه و اتکای بیش از حد برخی زنان به خرافات و فال گیری به نوعی موضع ضعف و ناتوانی آن ها در حل مسائل خود نشان می دهد و می تواند ناشی از ضعف واقعیت گرایی و موضع انفعال دراین دسته از زنان باشد.زنان تأثیرپذیرتر از مردان هستند و هنگامی که احساس شکست می کننند همچنان می کوشند تا راه خود را ادامه دهند. بنابراین به دنبال راه هایی برای خروج از مشکلات هتسند روی آوردن به فال وخرافات هم یکی از این راه هاست.»(2)
 

یک سئوال مهم

اما سئوال بسیا ر مهم دراین خصوص آن است که آیا واقعاً ممکن نیست که فال قهوه واقعیت داشته باشد و از طریق آن بتوان به واقعیت هایی درمورد حال و آینده افراد دست پیدا کرد؟
درپاسخ به این سئوال، برخی از طرفداران فال قهوه نکاتی علمی رامطرح می کنند و مثلا می گویند:
از آن جا که لب انسان هنگام نوشیدن قهوه با فنجان تماس مستقیم برقرار می کند، درحقیقت DNA او به فنجان منتقل شده (!!!) و برخی ویژگی های فرد از طریق دانه های قهوه درفنجان نقش می بندد! در واقع دانه هایی که در برگیرنده و انتقال دهنده DNA فرد هستند به صورت نمادهای اعداد واشکال در فنجان نقش می بندند و فرایندی مثل چاپ عکس شکل می گیرد که فرد کارشناس می تواند منظور دقیق از این اشکال را دریابد و... هرچند این قبیل تصورات مضحک نیازمند پاسخگویی نیست، اما درعین حال باید پرسید که خواص ژنتیکی فرد که در ژن های اوست چه ارتباطی با حوادث آینده یا خطراتی که بستگان او را تهدید می کند یا عشقی که به زودی در سر راه او قرار می گیرد دارد؟!
 

جمع بندی

درجمع بندی به نظر می رسد که اعتقاد به فال قهوه و مرتبط دانستن تصاویر مبهم و بی معنای تفاله قهوه در ته فنجان با واقعیت ها و اسرار زندگی انسان ها، با هیچ منطق و عقلی قابل قبول نیست و اعتقاد به این امور نه توجیه عقلی داردونه شرعی. چنان که برخی ازمراجع، مراجعه به این قبیل فال گیران را به طور مطلق حرام اعلام کرده اند.(3)
اما درنهایت باید گفت که هستند افرادی که ادعا می کنند درعین بی اعتقادی به این فالگیرها، به نمونه هایی برخورد کرده اند که گفتار فال گیر با واقعیت کاملاً منطبق بوده وپیشگویی او درموردی بسیار خاص و نادر تمام و کمال درست از آب در آمده...
درشماره آینده به تحلیل و بررسی این موارد وبرخی نمونه های دیگر فال گیری مانند کف بینی خواهیم پرداخت.ان شاء الله
 

نمایش پی نوشت ها:

1. تفسیر نمونه، ج6، ص317.
2. 41091-/http://ourcity.parsiblog.com htm
3. استقتائات از دفتر آیه الله مکارم شیرازی.

منبع: مجله دیدار آشنا 123