گروههاي پايه غذايي ديابتي ها در يک نگاه

همانطورکه بارها شنيده ايد و يا خوانده ايد، مصرف قرصهاي ويتامين براي داشتن تغذيه متعادل و مناسب روش درستي نيست. زيرا کارآيي مناسب اندامهاي مختلف بدن، تنها در گرو استفاده از ويتامين ها نيست. در هر حال، ويتامين ها بايد با ترکيب و کميت مناسب و از روش درست در اختيار بدن قرار گيرد. بهترين راه دريافت ويتامين ها و املاح معدني، استفاده از سبزيجات خام، ميوه هاي تازه و ديگر مواد غذايي طبيعي در رژيم روزانه است که انواع گوناگوني از ويتامين ها را دارا بوده و نيازهاي بدن را مرتفع مي سازند.

کروم:
 

يکي از مواد معدني مورد نياز بدن است که تحقيقات زيادي در رابطه با تأثير آن بر ميزان قند خون افراد ديابتي، در سالهاي اخير، انجام گرفته است. در بيشتر اين مطالعات، تأثيرکروم بر کاهش قندخون به اثبات رسيده است. مکانيسم دقيق تأثير کروم بر روي قندخون مشخص نيست ولي بعضي از محققين اعتقاد دارند که کروم باعث افزايش حساسيت عضلات بدن نسبت به انسولين مي شود و از اين طريق باعث کاهش قند خون مي گردد. همچنين نشان داده شده است که مصرف کروم در افراد ديابتي باعث کاهش چربي و تري گليسريد خون مي شود. منابع حاوي اين ماده معدني عبارتند از: جوانه گندم، اسفناج، پياز، ران مرغ، گوشت قرمز، آرد سويا، کلم بروکلي، بادام زميني، کره بادام زميني، پنير، جگر، قلوه.

منيزيم:
 

از ديگر مواد معدني مورد نياز بدن است که موجب کاهش مقاومت به انسولين و نيز کاهش فشارخون مي شود. در واقع منيزيم نيز همانند کروم، حساسيت سلولها به انسولين را بيشتر کرده و باعث عملکرد بهتر انسولين در بدن مي گردد. به طور کلي، اگر افراد ديابتي مقدار مناسبي از سبزيجات و ميوه جات را در رژيم غذايي روزانه خود بگنجانند، با کمبود ويتامين ها و مواد معدني در بدن خود مواجه نخواهند شد. تعدادي از مواد غذايي حاوي منيزيم عبارتند از: سبزيجات سبز رنگ، کلم بروکلي، اسفناج، جوانه گندم، مغزهاي آجيل، حبوبات و غلات سبوس دار، کره بادام زميني، لوبيا چشم بلبلي و گندم پرک.

روي:
 

يکي ديگر از مواد معدني مورد نياز بدن است که مقدار آن در افراد ديابتي کمتر از سايرين است. اين کمبود ممکن است به خاطر کم بودن مقدار جذب روي و يا افزايش دفع روي در بيماران ديابتي باشد. هنوز علت دقيق بروز اين دو حالت در ميان ديابتي ها مشخص نيست ولي در هر حال اين دو عامل سبب کاهش ميزان روي در بدن افراد ديابتي مي شود. همانطور که مي دانيد، زخم هايي که در بدن افراد ديابتي ايجاد مي شود، مي تواند براي آنان مشکلات زيادي را ايجاد کند ولي مصرف روي با بالابردن مقاومت بدن، در پيشگيري از طولاني شدن بهبود زخم هاي سطحي در ديابتي ها، مؤثر است. تعدادي از مواد غذايي حاوي روي عبارتند از: لوبيا سبز، لوبيا چيتي، عدس، تخم مرغ، جگر گاو، گوشت مرغ و گاو، بادام، گردو، بادام زميني و ماست.

ويتامين C:
 

از ويتامين هاي ضروري و مورد نياز بدن است که افراد ديابتي مي بايست با احتياط بيشتري مصرف کنند. مقدار نياز روزانه بدن به اين ويتامين حدود 90 ميلي گرم است. اين مقدار که با استفاده از مواد غذايي حاوي اين ويتامين تأمين مي شود، باعث افزايش نارسايي هاي عروقي در افراد ديابتي نمي گردد. اما در کساني که از دوز بالاي ويتامين C، معمولاً به صورت قرص، استفاده مي کنند، ممکن است دچار افزايش عوارض عروقي شوند. به همين علت، هيچ گاه قرص هاي ويتامين را سرخود و بدون مشورت با پزشکتان مصرف نکنيد. منابع حاوي ويتامين C عبارتند از: کلم بروکلي، مرکبات، کيوي، فلفل قرمز و سبز، توت فرنگي و گوجه فرنگي. بازهم يادآور مي شويم که افراد ديابتي از نظر ميزان دريافت ويتامين ها و مواد معدني هيچ تفاوتي با افراد غير ديابتي ندارند. چنانچه يک فرد ديابتي ميزان قابل توجهي از غذاهاي غني از سبزيجات، ميوه جات، غلات و حبوبات را به طور روزانه مصرف کند، از اين طريق مي تواند، بدون نياز به هرگونه مکمل غذايي، تقريباً تمام ويتامين ها و مواد معدني مورد نياز خود را دريافت نمايد. تا به امروز هيچ دليل علمي در رابطه با نياز افراد ديابتي به املاح و ويتامين هاي خاص کشف نشده است؛ ولي در مواردي همچون:
* کمبود مواد معدني مانند کروم، منيزيوم، مس، سلنيوم، منگنز يا روي
* کمبود ويتامين هاي A, C, E, بتا کاروتن و سلنيم (آنتي اکسيدانها)
* قرار داشتن تحت رژيم غذايي با دريافت کمتر از 1200 کالري در روز
* سن بيشتر از 65 سال
* بارداري و يا شيردهي
* قرار داشتن در معرض خطر ابتلا به بيماري هاي استخوان
* پر ادراري
* عدم کنترل مناسب قندخون
بهتر است که با پزشک معالج خود مشورت کنيد تا در صورت لزوم، پزشک شما بنا بر صلاحديد خود، برايتان قرص مکملي را تجويز نمايد.

فيبر مورد نياز در ديابت:
 

فيبر موجود در مواد غذايي، که به آن فيبر خوراکي هم گفته مي شود، منبع ديگري از کربوهيدرات به شمار مي رود. از بهترين منابع فيبر مي توان به غلات کامل، نان سنگک و نان جو، حبوبات، انواع نخود و لوبيا و سبزيجات و ميوه ها اشاره کرد. فيبرها بر سرعت جذب غذا و همچنين در مقادير زياد بر ميزان قندخون تأثير مي گذارند. برخي از تحقيقات نشان مي دهد که يک رژيم غذايي حاوي فيبر بالا مي تواند ميزان کلسترول کل و کلسترول بد خون را بهبود بخشد.

راههاي ساده براي گنجاندن فيبر در برنامه غذايي:
 

*مصرف غلاتي همچون لوبيا، نخود، جو، بلغور و گندم را افزايش دهيد. در صورت تمايل مي توانيد از جوانه گندم هم به همراه غذا يا سالاد مصرف کنيد.
* از سبزيجات حاوي فيبر بالا همچون سبزيجات سبز، کاهو، کلم و غيره استفاده کنيد. علاوه بر اين مي توانيد از توت خشک و ديگر ميوه هاي خشک شده نيز در کنار چاي استفاده کنيد.
* سازمان غذا و داروي آمريکا (FDA)، مصرف بيش از 5 گرم (تقريباً يک قاشق) فيبر در هر سروينگ را "عالي" و مصرف بين 2.5 تا 4.9 گرم فيبر در هر سروينگ را "خوب" تعريف کرده است.
* تا جايي که امکان دارد از سبزيجات خام استفاده کنيد، چرا که پخت غذا، از ميزان فيبر موجود در آن مي کاهد.
* همراه با غذا و در بين وعده هاي غذا ميوه جات تازه مصرف کنيد.
* کورن فلکس و پاپ کورن نيز حاوي فيبر بوده و مي تواند تا حدي جايگزين سبزيجات در رژيم غذايي کودکاني باشد که علاقه اي به خوردن سبزيجات ندارند. با اين حال هرگز سبزيجات را از رژيم غذايي کودکان حذف نکنيد و آنها را به خوردن سبزيجات تشويق کنيد.

چربي مورد نياز:
 

مارگارين، کره، روغن، انواع سس هاي سالاد، مغزهاي آجيلي، دانه هاي روغني، شير، پنير، گوشت، اسنک ها و دسرهاي آماده حاوي مقادير فراواني از نوع چربي ها هستند.
انواع گوناگوني از چربي ها وجود دارند که عبارتند از: چربي هاي غير اشباع، چربي هاي اشباع و چربي هاي ترانس.
چربي هاي ترانس در مارگارين و اغلب اسنکها و دسرهاي آماده يافت مي شود. چربي هاي ترانس و اشباع شده موجب افزايش کلسترول خون مي گردند. چربي موجود در زيتون، روغن زيتون، روغن کانولا (کلزا)، مغزهاي آجيل و آواکادو از نوع غير اشباع بوده و سالمترين نوع چربي هاست. در مرتبه بعدي روغن ذرت، روغن آفتابگردان، روغن دانه سويا قرار مي گيرند.

کربوهيدرات:
 

کربوهيدراتها که منبع اصلي تأمين کننده انرژي بدن هستند در گروههاي غذايي نان و غلات، شير، ميوه جات و سبزيجات وجود دارند و به دو گروه کربوهيدراتهاي ساده و مرکب تقسيم مي شوند. کربوهيدراتهاي ساده مثل گلوکز، فروکتوز و لاکتوز در گروه هاي شير و ميوه جات و نيز در مواد قندي مثل شکر و عسل و کربوهيدراتهاي مرکب از جمله نشاسته در گروه هاي غذايي نان و غلات و سبزيجات ديده مي شوند.
در مورد ميزان تأثيري که هر يک از گروههاي اصلي (پروتئين، چربي و کربوهيدرات) در بالا بردن ميزان قندخون دارند، بيشترين تأثير مربوط به گروه کربوهيدراتهاست. يعني مصرف اين مواد قندخون را سريعتر و بيشتر بالا مي برد و انتخاب خوبي براي درمان حملات هيپوگليسيمي (کاهش قند خون) است. بعد از اين گروه به ترتيب پروتئين ها چربي ها قرار مي گيرند. در نظر گرفتن اين مسئله در تنظيم قند خون بعد از غذا از اهميت زيادي برخوردار است.

پروتئين مورد نياز ديابتي ها:
 

پروتئين وظيفه رشد و ترميم بافتهاي مختلف بدن را بر عهده دارند و در گروههاي غذايي شير و گوشت (محتوي پروتئين حيواني) و غلات و سبزيجات (محتوي پروتئين گياهي) ديده مي شوند. پروتئينهاي حيواني بيشتر از انواع گياهي نيازهاي ضروري بدن را برآورده مي سازند؛ البته شما مي توانيد براي افزودن به ارزش غذايي پروتئين هاي گياهي آنها را با يک پروتئين حيواني ترکيب کنيد (مثل مصرف نان همراه با پنير). مصرف کافي پروتئين در دوران رشد و بلوغ از اهميت خاصي برخوردار است.
منبع: نشريه پيام پزشک، شماره 53.