تأثیرات مخرب آلوده کننده های هوا بر سلامتی از دیدگاه بهداشت حرفه ای

یکی از مهمترین مسائلی که همواره فکر بشر را از قدیمی ترین زمانهای تاریخی به خود مشغول داشته، حفظ تندرستی و رهایی از درد و رنج و بیماریها بوده است. برای رسیدن به این هدف، انسان در اعصار مختلف بسته به امکانات و پیشرفت تمدن، روش های خاصی بکار برده و با توسعه آگاهی و دانش خود توانسته تاکنون بر بسیاری از مسائل و مشکلات در زمینه تندرستی و بیماری فایق آید. درگذشته که مردم از چگونگی وقوع بیماریها آگاه نبودند و راههای تشخیص و درمان آنها را نیز نمی دانستند، امراض گوناگون در میان آنها بسرعت شیوع می یافت و منجر به ناتوانی و مرگ بسیاری از آنان می شد. با پیشرفت دانش، رفته رفته عوامل بیماری زا شناخته شدند و تأثیر آنها بر تندرستی آشکار گردید و بشر آموخت که باید در محیط پاکیزه و سالم زندگی کند. آلودگی ها را از خود و محیط پاک سازد و از آنچه تندرستی او را به خطر می اندازد، بپرهیزد.
انسان صنعت را به خدمت گرفت تا راه رسیدن به سلامت و توسعه را در زمانی کوتاه طی نماید ولی غافل از آنکه شاید همین پیشرفت صنعت و تکنولوژی و افزایش رو به رشد کارخانجات و کاربرد مواد دست ساخته بشر و یا ترکیبات خطرناک برگرفته شده از دل طبیعت که توسط دستان صنعتگر او تغییر یافته مانند انواع سموم کشاورزی با منابع طبیعی و معدنی چگونه همچون طناب دار گلوی او را فشرده خواهد ساخت و او را به قعر دره هلاکت واژگون خواهد نمود. انسان صنعتی امروزه دقیقاً همچون عنکبوتی است که تار چسبناک خود را از هر طرف می تند و زمانی متوجه کار پرمخاطره خود می شود که می بیند خود نیز در دامی که تنیده است گرفتار گشته است. به دلیل عملکرد پروسه تولید برخی از صنایع و همچنین تراکم وسایل نقلیه و افزایش روبه رشد جمعیتی که از وسایل نقلیه شخصی استفاده می نمایند آلودگی هوا و ازدیاد گاز دی اکسید کربن در هوا درجه حرارت جو تا حد قابل توجهی افزایش یافته که این امر احتمال ابتلا به بیماری های عفونی و یا شیوع بسیاری از بیماری ها را افزایش خواهد داد. در موجی از آلاینده های زیست محیطی و صنعتی و در اتمسفری گرم و متشنج و در نتیجه عملکرد صنایع محبوس شده و خود نیز راه نجاتش را گم کرده است.
در این کوره راه ها یکی از خطرناک ترین دشمنان انسان سرطان می باشد.
سرطان سومین عامل مرگ و میر در ایران است. سالانه بیش از 30000 نفر از هموطنان عزیز ما در اثر این بیماری مهلک جان خود را از دست می دهند. تخمین زده شده سالیانه بیش از 70000مورد جدید سرطان در کشور اتفاق می افتد. با افزایش امید به زندگی و افزایش درصد سلامتی در جمعیت کشور، انتظار می رود موارد بروز سرطان در یک دهه آینده به شدت افزایش یابد. از طرفی، با آلودگی هوا بدلیل افزایش بی رویه جمعیت، ازدحام وسایط نقلیه و مشکلات ترافیکی، فعالیت مراکز صنعتی و کارخانجات، آلودگی آب و هوا و خاک به علت استفاده نادرست و بی رویه از سموم کشاورزی و ... نقش بسزایی در افزایش میزان بروز سرطان خواهد داشت.
دامنه سازش انسان با محیط محدود است و وقتی تغییرات محیط شدید گردد حیات در معرض تهدید شدید قرار می گیرد لیکن انسان به کمک شعور ذاتی و دانش خود، راه های مناسبی برای حل مشکلات ناشی از محیط می جوید و با آن مشکلات به مقابله می پردازد، وی با دخالت در شرایط و عوامل محیطی که مناسب ترین راه است آنها را به نفع خود تغییر می دهد و به میل خود در جهت خواسته هایش هدایت می کند.

بهداشت محیط زیست :
 

عبارتست از دخالت در عوامل و شرایط محیط زندگی به منظور ایجاد وضع مطلوب.
عوامل و شرایط مؤثر بر چگونگی وضعیت محیط زندگی عبارتند از :

هوا
 

هوا مایه زندگی است و نیاز به آن بیش از نیاز به آب و غذا می باشد مقدار متوسط هوایی که یک انسان بالغ در یک شبانه روز تنفس می کند تقریباً 15 کیلوگرم است درحالیکه غذا و آب مورد مصرفش به ترتیب 1/5 و 2/5 کیلوگرم می باشد.
هوای سالم مخلوطی از گازهای مختلف است که قسمت اعظم آن را گازهای نیتروژن و اکسیژن تشکیل می دهد. هوایی که این همه برای زندگی آدمی ضروری است و تأثیرش در تندرستی غیر قابل انکار است، متأسفانه در اثر عوامل طبیعی بویژه فعالیتهای آدمی همواره در معرض آلودگی ها قرار گرفته است.

آلودگی هوا
 

*آلودگی هوا: وجود یک یا چند ماده آلوده کننده در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را بطوریکه مضر به حال انسان، حیوان، گیاه و یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد .

*منابع آلودگی هوا:
 

منابع آلودگی هوا عبارتند از منابع طبیعی و مصنوعی. منابع طبیعی اغلب بدون دخالت مستقیم انسانها است مانند طوفان و گرد و غبار هوا نظیر گرد و غبارهای ناشی از طوفان های موسمی صحاری عراق و جنوب ایران و کشیده شدن دامنه این طوفان ها به مرکز و شرق ایران که وجود این کانون های گرد و خاک در مراکز صنعتی اثرات آلوده کننده ها را تشدید می کند. - دود و خاکستر آتشفشانی - منابع گیاهی و حیوانی و ... و منابع مصنوعی برعکس بدست بشر بوجود آمده و آلودگی های ناشی از آن حاصل فعالیتهای آدمی است. هرکدام از این منابع آلودگی دارای عوامل آلوده کننده مختلف هوا می باشند.
منواکسید کربن- اکسیدهای گوگرد- اکسیدهای ازت- اکسید کننده های فتوشیمیایی - هیدروکربورها- مواد رادیو اکتیو و غیره
به دلیل عملکرد پروسه تولید برخی از صنایع و همچنین تراکم وسایل نقلیه و افزایش روبه رشد جمعیتی که از وسایل نقلیه شخصی استفاده می نمایند آلودگی هوا و ازدیاد گاز دی اکسید کربن در هوا درجه حرارت جو تا حد قابل توجهی افزایش یافته که این امر احتمال ابتلا به بیماری های عفونی و یا شیوع بسیاری از بیماری ها را افزایش خواهد داد.
آلودگی هوا پدیده ی دیگری تحت عنوان اینورژن (وارونگی) را باعث خواهد گردید که در این خصوص می توان به حادثه دره میوز که در دسامبر 1930 به علت برگشت درجه حرارت (اینورژن) و عدم وجود باد به مدت طولانی اتفاق افتاد اشاره نمود به طوری که ظرف چند روز هزاران نفر از اهالی این ناحیه به دلیل افزایش گازها و ذرات معلق و بخارات موجود در هوا بیمار شده و 60 نفر در اثر بیماری های قلب و ریه فوت نمودند.

اثرات آلودگی هوا بر انسان
 

مسئله آلودگی هوا اگر یکی از حادترین مسائل ناشی از تمدن ماشینی نباشد، بدون شک از بغرنج ترین آنهاست. چرا که هوا در همه جا گسترده است. ملکول گازی که امروزه از کارخانه یا منبع آلوده کننده دیگری، مثلاً در اروپا وارد هوا می گردد، اگر تجزیه نشود یا تغییر شکل ندهد، احتمالاً بعد از چندی می تواند در ریه انسانهایی که در قلب جنگل های آفریقا یا در دشتهای وسیع آسیا زندگی می کنند وارد شود. هوا که برای زندگی ضروری است در نتیجه فعالیت های انسانی آلوده شده و بشر فراموش کرده است که او در مقام جزیی از طبیعت، حیاتش با هر نوع اختلال در طبیعت متأثر می گردد.
با وجود این بشر در خراب کردن و ضایع نمودن نظامی که در طبیعت وجود دارد کوشا است و در انهدام نسل خویش سعی وافری دارد!!

اثرات مخرب آلوده کننده های هوا بر روی سلامتی انسان
 

1- بیماری های حاد که امکان دارد به مرگ منتهی شود.
2- بیماری مزمن که نتیجه آن کوتاه شدن عمر یا عدم رشد کامل است.
3- دگرگونی اعمال مهم فیزیولوژیک مانند تنفس، انتقال اکسیژن به وسیله هموگلوبین و دگرگونی های اعمال دستگاه عصبی
4- عوارض ناگوار مانند احساس تحریک در مواقعی که علت آشکاری وجود ندارد.
5- احساس ناراحتی، کاهش دید و یا دیگر اثراتی که ممکن است منجر به تغییر مسکن یا محل کار انسان گردد.  

اثرات آلودگی هوا بر نباتات
 

با وجود اینکه زندگی آدمی و همه انواع حیوانات بر روی زمین مستقیماً یا بطور غیر مستقیم به گیاهان وابسته است، متأسفانه گیاهان نیز با وجود اثرات فوق العاده مثبت در تولید اکسیژن و دخالت تام در زنجیره غذایی انسانها، در معرض آلوده کننده های هوا بوده که تحت تأثیر مواد آلاینده مختلف واکنش های متفاوتی از خود بروز می دهند که درمجموع با نابودی ارقام قابل ملاحظه ای از انواع گیاهان و خسارات هنگفت به محصولات کشاورزی و فراورده های آن توأم بوده است. صدمات ناشی از آلودگی هوا در گیاهان را می توان به طور کلی به سه دسته صدمات حاد، مزمن و اثرات فیزیولوژیکی مشاهده نمود.

اثرات آلودگی هوا بر حیوانات
 

در اغلب حوادث شوم ناشی از آلودگی هوا، تعدادی از حیوانات نیز تلف شده اند. علاوه بر تأثیر مستقیم آلاینده های هوا بر حیوانات، در اغلب موارد آلوده کننده های هوا به طور غیر مستقیم اثر می نمایند. مثلاً اگر گیاهانی که در معرض آلودگی با فلوئور قرار دارند به وسیله حیوانات خورده شوند، علائم مسمومیت در حیوانات نیز ظاهر خواهد شد و یا تغذیه حیوانات از گیاهانی که در معرض ترکیبات ارسنیک قرار دارند، اثرات مسمومیت ارسنیک را ظاهر می سازد.  

روش های مبارزه با آلودگی هوا
 

اینک با توجه به لزوم اهمیت مبارزه با آلودگی هوا در جهت حفظ بهداشت محیط و پیشگیری از بروز عوارض و امراض مختلف، به ذکر روش هایی که می توانند آلودگی هوا را در شرایط کشورمان تا حد استانداردهای قابل قبول کاهش دهند می پردازیم:
1- متوقف کردن اتومبیل هایی که احتیاج به تعمیر اساسی دارند و اجازه استفاده مجدد، مشروط به رفع نقص آنها.
2- ملزم نمودن سازندگان اتومبیلهای داخلی به تبعیت از استانداردهای موجود
3- ایجاد مراکز کنترل مواد آلوده کننده خروجی از اگزوز وسایط نقلیه
4- نصب دستگاه های لازم جهت کنترل گازهای خروجی از اگزوز وسایط نقلیه
5- جایگزین کردن وسایط نقلیه عمومی بجای شخصی
6- نصب دستگاه های کنترل مواد آلاینده در کلیه قسمت های مورد نیاز کارخانه ها
7- بازدید و نظارت مداوم بر نحوه فعالیت کارخانجات و ارائه پیشنهادات و ضوابط لازم به منظور کنترل آلودگی هوای ناشی از فعالیت آنها به مسئولین مربوطه
8- مشخص نمودن مناطقی در خارج شهر جهت استقرار واحدهای صنعتی
9- گسترش شبکه گاز رسانی به منظور جایگزین نمودن گاز با سوختهای فسیلی در واحدهای مسکونی
10- ملزم نمودن اهالی به رفع نواقص دستگاه های سوخت خود
11- رعایت استانداردهای حفاظت محیط زیست در هنگام سمپاشی های هوایی بر روی مزارع و انتخاب سموم مجاز تحت نظارت متخصصین کشاورزی
12- آموزش همگانی در جهت استفاده از سوخت های مناسب
منبع:نشریه پیام پزشک، شماره 45