نقش دعا در زندگی انسانها ( قسمت دوم)

دعا همیشه مستجاب می‌شود
 

در این که دعا مستجاب نمی‌شود به چند دلیل قابل قبول نیست یک آن که، اثر دعا چنان نیست که همیشه محسوس باشد به طوری که آدم با چشم ببیند یا با گوش بشنود چه بسا در این جهان حوادثی رخ می‌دهد که ما به یک هزارم آن بلکه ببیشتر نمی‌توانیم پی ببریم و چه بسیار از حوادث و بلاهایی از قبیل سنگ‌های آسمانی خرابی دیوارها فرورفتن زمین‌ها جریان سیلاب‌ها و ... که امکان دارد اگر دعاهای ما نبود گرفتار آنها می‌شدیم ولی با دعا آن بلاها برطرف می‌گردد! ادفعُوا امواجَ البَلاء با الدُّعاء (نهج‌البلاغه ص 144)
دوم- آن که بسیاری از دعاهای ما به هدف اجابت رسیده ولی ما به آن توجه نکرده و خیال کرده‌ایم که مشکل خود به خود حل شده است مثلا زیارت نصیب ما شده روزی رسیده و صدها نعمت دیگر در صورتی که اگر پرده از روی آنها برداشته شود معلوم می‌شود اثر اجابت دعای است.
سوم- آنکه اجابت دعا از نظر خداوند صلاح نیست بر ضرر انسان است.
داستان ثعلبه: ثعلبه مرد فقیری بود مکرر خدمت رسول خدا می‌آمد و التماس می‌کردند که رسول خدا به او مال و دولت اعطا نماید حضرت فرمود ای ثعلبه مال کمی که بتوانی شکرش را ادا کنی بهتر است از مال بسیاری که نتوانی شکر آن را ادا کنی ثعلبه گفت اگر مال در اختیارم باشد حق هر صاحب حقی را ادا می‌کنم رسول خدا (ص) برای اودعا کرد گوسفندی بدست آورد در تفسیر صافی می‌نویسد فَنَمَت کما یَنمُو الدود: آن گوسفندان زایید و نمو پیدا کرد حتی ضاقَت بِها المدِینَةُ حتی بجائی رسید که مدینه برای گوسفندان او تنگ شد ثعلبه بسوی بیابان و صحرا رفت از نماز جمعه و جماعت محروم شد!رسول خدا (ص) افرادی را فرستادن تا زکات گوسفندان او را بگیرند و بیاورند او بخل ورزید و گفت این مثل جزیه است خبر به پیامبر خدا (ص) رسید حضرت فرمود وای به حالت ای ثعلبه آنگاه خداوند آیات 75- 76- 77 سوره توبه را در مزمت ثعلبه نازل کرد!

پنج 5: علت تاخیر اجابت دعا:
 

قطع نشدن مناجات بنده با خداوند متعال است چونکه خداوند دوست دارد بنده خود را در حال مناجات بیند و بنده در اثر دعا و مناجات تکامل پیدا کند وبه کمال برسد که یکی از راه کمال مناجات است: گاهی مردم دعایش مستجاب نمی‌شود ناراحت می‌شوند سست می‌شود شخصی بنام احمد ابن بزنطی آمد خدمت امام رضا (ع)عرض کرد آقا جان مدت است شُل و سست شدم دعایم مستجاب نمی‌شود این احمد ابن بزنطی از یاران امام رضا (ع) بود گفت دعایم مستجاب نمی‌شود: امام رضا (ع) فرمود احمد توجه داشته باشد که شیطان از این راه می‌خواهد در شما نفوس کند شیطان برای هر کس راه را پیدا می‌کند دعای شما مستجاب نمی‌شود خداوند شما را دوست دارد امتحان می‌کند که ضریب تحمل شما چه مقدار است سست نشود که این سختی‌ها برای انسان پالایش و شست وشو روحی است همیشه این بلاها و سختی‌ها مال گناه نیست بلکه گاهی هم برای درجه گرفتن و مرتبه گرفتن است این سختی‌ها برای ائمه (ع) هم بوده برای علماء بزرگ و مراجع بزرگ هم بوده این شست وشو است شما فرض کن یک ظرف مس را که اگر پاکی اش را بخواهید مقدار خاک و ریگ بین‌اش می‌اندازد و خاک مال‌اش می‌کند در این حال ظاهراش بسیار بسیار کثیف و نامطلوب است ولی وقتی آب بکشیم برق می‌زند صاف می‌شود سپس برای صافی ظرف خاک مالی لازم است و او ظاهر نامطلوب پیدا می‌کند ولی نتیجه درخشان دارد:و پاک می‌شود بنده مومن هم گاهی در ظاهر سختی و بلا را می‌بیند دعایش مستجاب نمی‌شود ولی در واقع درجه می‌گیرد مقام می‌گیرد و دلیل مستجاب نشدن دعا گاهی اینست که خداوند بنده‌اش را دوست دارد می‌خواهد بنده‌گی بنده‌اش بیشتر بیند و در درگاهش تضرّع کند اگر زود اجابت کند آن ناله‌ها و زاری قطع می‌شود!گاهی در اجابت دعا خیلی عجله داریم و می‌خواهیم همان لحظه که دعا کردیم نتیجه‌اش را ببینیم در صورت که گاهی در تاخیر دعا مصلحت نهفته و خداوند هم قول نداده همان لحظه اجابت کند گاهی اجابت یک دعا تا چهل سال طول بکشد چنان که دعا حضرت موسی (ع) و هارون که فرعون را نفرین کردند 40 سال چهل سال طول کشید تا اجابت شد!گاهی اثر اجابت دعا در آخرت معلوم می‌گردد و خداوند اجابت دعا را ذخیره آخرت می‌کند چونکه دوست دارد در آخرت از بنده‌اش پذیرایی نماید!گاهی ممکن است تاخیر و اجابت نشدن دعا، بخاطر گناه باشد که گناه مانع اجابت دعایم باشد چنانچه امیرالمومنین (ع) در دعای کمیل فرماید اللهمَّ اغفِر لِیَّ الذُنُوبَ التّی تُحبِسُ الدّعا- یعنی خدایا آن گناهان بیامرز که دعا را حبس می‌کند نمی‌گذارد به اجابت برسد. امام سجاد (ع) می‌فرماید گناهانی که مانع است اجابت دعا را 1- ستم بر مردم 2- دست کشیدن از کار خیر و نیک و کفران نعمت و شکر نکردن – این‌ها مانع اجابت و قبولی دعا می‌شود!شکی نیست که دعا از سُنّت‌های انبیاء و شیوه‌ی صالحان بوده است که در اخبار و روایات ما در این مورد دلالت دارند و زیاد است روایت است که آدم وقتی مرتکب خطا شد عرض کرد- یا رَبِّ بحق محمد (ص) لِما غفرت لی! فقال: یا آدم کَیفَ عرفته! قال: لانّک لَمّا خلقتنی نظرت الی العرش فَوَجَدَت مکتوباً فیه: لا اله الا الله محمد رسول الله و .... فعَرَفَتَهُ اُحِبُّ الخلق الیک! ای پروردگار من تو را بحق محمد (ص) سوگند می‌دهیم که مرا بیامرزی خداوند سوال فرمود ای آدم چگونه او را شناختی عرض کرد پروردگارا وقتی مرا خلق کردی به عرش نگاه کردم اسم او را با اسم شما با هم دیدم در کنار اسم شما دیدم و دانستم که او محبوب‌ترین کسی برای تو است (مستدرک ج 2 ص 615)در روایت است که مردی نابینا خدمت پیامبر اسلام رسید و عرض کرد از خدا بخواه مرا عافیت دهد پیامبر (ص) فرمودن بخواند این را اللهَّم انی اسئلک و أتَوَجه الیک بنیّک نبی الرّحمة یا محمدانی توجهتُ بک الی ربّی فی حاجتی و ... و بعد رسول خدا مرد نابینا را صدا زد و دستور داد وضو بگیرد این دعا را بخواند: خدایا از تو مسئلت می‌کنم و به سوی تو، به پیامبرت محمد (ص) پیامبر رحمت توجه می‌کنیم ای محمد (ص) من به کمک تو به پروردگار خود توجه کردم در این حاجت خود تا آن را برآورده سازد خدایا شفاعت او را درباره‌ی من بپذیر پس بینا شد! این روایت را غیر از شیعه علماء عامه هم ذکر کرده است.

دعا همان عبادت است:
 

یعنی دعا خود یک نوع عبادت خداوند است در حدیثی از رسول خدا (ص) آمده است که الدّعاءَ هُوَ العِبادَةِ تفسیر رازی ج 18 ص141- دعا یعنی همان عبادت است خداوند فرمودن اُدعُونی استجب لکم بخواند من را اجابت می‌کنم قبول می‌کنم= و هر کسی در عبادت من تکبّر می‌ورزند به حتم وارد جهنَم خواهند شد و اصل در دعا و عبادت اخلاص است و خداوند هیچ عمل را قبول ندارد مگر اینکه دارای دو شرط باشد اول آن که در آن خداوند به تنهایی پرستش گردد دوم آن که با عبادت پرستش شود که با زبان رسول (ص) وضع و تشریع شده باشد همان طور که خدای تعالی می‌فرماید: فَمَن کانَ یَرجُوا لِقاء رَبِّهِ فَلیَعمل عَمَلاً صالِحاً و لایَشرِک بِعِبادَةٍ رَبّه اَحَدَاً! سوره کهف آیه 110 یعنی هر کس امید لقای پروردگار خود را دارد باید عمل صالح انجام دهد و در عبادت پروردگارش کسی را شریک قرار ندهد از زبان پیامبران اش دعا کند!خداوند متعال درباره دعا و جایگاه آن می‌فرماید: قُل ما یَعبَؤُا بکُم رَبّی لولا دُعاؤکم (فرقان آیه 77) یعنی ای رسول ما به امت خود بگو که اگر دعای شما یعنی عبادت شما نبود خداوند به شما توجه و اعتنایی نداشت یکی از مهمترین اسباب موفقیّت انسانها توجه و دعا و توسل به ائمه‌ (ع) مخصوصاً وجود مسعود حضرت بقیة الله الأعظم (ع) و ابا عبدالله الحسین (ع) است!همین دعاها و توسّلات انسان را در تحصیل کسب اخلاص و تهذیب نفس و ترک گناه و رفع گرفتاری‌ها و سعادت در دنیا و آخرت فراوان یاری می‌دهد! پس از این امر از دعا نباید غافل بود و باید دانست که یکی از مهمترین رموز موفقیت علماء و بزرگان دین توجه و دعا بسیار از این رهبران الهی است و اکنون نمونه‌های از این توجّهات: امام خمینی (ره) در تمام مدّت اقامت ایشان در نجف اشرف جز در موارد استثنایی، برنامه دعا و زیارت هر شب ایشان هرگز ترک نشد در اغلب ایام زیارت و دعا در کنار قبر امام حسین (ع) و امیرالمومنین (ع) بودن! و در دَهه عاشورا هر روز زیارت عاشورای معروفه را با صد سلام و صد مرتبه لعن می‌خواندن! پیش از پنجاه 50 سال است که شاید کمتر اتفاق افتاده باشد که فجر طالع شود و چشم امام در خواب باشد. به سحرخیزی فراوان اهمیّت می‌دهد در کتاب نهضت امام خمینی (ره) نوشته شده است که ایشان در نجف اشرف هیچ‌گاه عبادات و توسل و دعااش ترک نمی‌شد در زمستان و تابستان و در شبهای بارانی و سرد و ... مرتب دو 2 ساعت قبل از صبح در حرم مطهر حضرت امیرالمومنین (ع) بودن:در نشریه سابق الذّکر: نوشته که فرزند امام خمینی (ره) می‌گوید شبی در عراق کودتا شد و عبور و مرور را قدغن کردند موقع زیارت امام خمینی نبودند من دلواپس شدم هر اتاقها را گشتم ایشان را نیافتم رفتم پشت بام دیدم امام رو به حرم حضرت امیرالمومنین (ع) مشغول زیارت و دعا هستند در خاطرات مرحوم ایت الله اقا نجفی قوچانی (ره) نوشته است از دوران طلبگی خود در اصفهان که چهار 4 سال طول کشیده از 1314 تا 1318 هـ.ق چنین می‌نویسد... بعد از آمدن در شهر شبی خواب دیدم صورت مرگ را که روی دیوار ما در قوچان توقف کرده است بیدار شدم به پدرم نامه نوشتم و جویای احوال شدم بعد از مدتی جواب نامه از پدرم برای من رسید نوشته بود که عیالش مرحومه شد و نوشته بود که قرض دوازده تومان که برای خرچی و سفر عتبات قرض نموده بودم به واسطه نزول دربار رسیده به هشتاد تومان که تمام دارایی پدرم هشتاد تومان نمی‌شد البته قضیه مربوط به حدود 90 سال پیش است که در آن عصر 80 تومان مبلغ هنگفتی بوده است ایشان می‌فرماید من بنا گذاشتم که چهل40 روز زیارت عاشورا روی بام مسجد شاه اصفهان بخوانم و سه 3 حاجت در نظر داشتم یکی قرض پدرم ادا شود یکی دیگر مغفرت سوم زیادی علم و رسیدن به درجه اجتهاد قبل از ظهر شروع می‌کردم تا ظهر تمام می‌شد و دو ساعت طول می‌کشید چهل 40 روز تمام شد و یک ماه نگذشت که پدرم نامه نوشته کردن که قرض را موسی بن جعفر ادا کرده من به او گفتم سیدالشهداء ادا کرده و کُلّهُم نورُ واحدٌ ...

گفتار از امام (ع):
 

أئمّه معصومین (ع) بسیاری از مسائل را بالسان ادعیه بیان فرموده‌اند لسان ادعیه بالسانهای دیگری که آن بزرگواران داشتند و احکام را بیان می‌فرمودن خیلی فرق دارد اکثر مسائل روحانی مسائل ماورا، طبیعت و آنچه مربوط به معرفة الله است بالسان ادعیه بیان فرمودند:ولی ما ادعیه را تا به آخر می‌خوانیم و متأسفانه به این معانی توجه نداریم! همین دعاها و توجهات به خداوند، انسان را به مبدأ غیبی متوجه می‌کند و نه تنها مانع فعالیت نمی‌شود بلکه فعالیت هم می‌آورد فعالیتی که برای خودش نیست برای بنده‌گان خدا است و می‌فهمد که فعالیت برای بندگان خدا خدمت به خدا است!اینهایی که از کتب ادعیه انتقاد می‌کنند برای این است که نمی‌دانند این کتب ادعیه و این دعاها چطور انسان می‌سازد، نمی‌دانند این دعاهایی که از ائمه (ع) وارد شده مثل مناجات شعبانیه‌ دعای عرفه و سمات و ... چه جور انسان درست می‌کنند! آنها برای دور کردن مردم از ادعیه کتب دعا را آتش می‌زدند نمی‌فهمیدند دعا یعنی چه؟ تاثیردعا را در نفوس انسان نمی‌دانستند و نمی‌دانستند که همه خیرات و برکات از دعاخوانها هست! اگر کتاب کشف الاسرار امام خمینی را نگاه کنند می‌دانند که دعا چه اثرات دارد!

بلا توسط دعا دفع می‌شود:
 

یعنی گاهی بنا است یک اتفاق بدی به افتد این اتفاق برای شخص رقم خورده نوشته شد ولی توسط دعا می‌شود آن اتفاق را تبدیل به اتفاق خوب کرد یا نه اصلاً دفع کرد چونکه همه چیزی در اختیار خداوند است اِنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القضاءَ یا اِدفَعو أمواجَ البَلاءِ باالدُّعاء! نهج‌البلاغه فیض ص 144 . دعا قضاء را دفع می‌کند دعا بلاء را دفع می‌‌کند برطرف می‌کند. شهید دستغیب (ره) می‌نویسد: از مرحوم آیت‌الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری نقل شده است که در سامراء مشغول تحصیل علوم دینی بودم اهالی سامراء به بیماری(وبا) و طاعون مبتلا شدند و همه روزه عده‌ای می‌مردند روزی در منزل استادم مرحوم سید فشارکی عده‌ای از اهل علم جمع بودند ناگاه مرحوم آقای میرزا محمد تقی شیرازی تشریف آوردند و صحبت از بیماری وَبا شد که همه در معرض خطر مرگ هستند مرحوم میرزا شیرازی فرمود: اگر من حکمی بکنم آیا لازم است انجام شود یا نه؟ همه اهل مجلس پاسخ دادند بلی فرمود من حکم می‌کنم که شیعیان ساکن سامراء از امروز تا ده 10 روز همه مشغول خواندن زیارت عاشورا شوند و ثواب آن را به روح نرجس خاتون والده ماجده حضرت حجت‌بن‌الحسن (ع) امام زمان هدیه نمایند تا این بلا از آنان دور شود اهل مجلس این حکم را به تمام شیعیان رساندند و همه مشغول خواندن زیارت عاشورا شدند. از فردای آن روز تلف شدن شیعه موقوف شد و همه روزه تنها عده‌ای از سنیها می‌مردند به طوری که بر همه آشکار گردید. برخی از سنیها از آشنایان شیعه خود پرسیدند سبب این که دیگر از شما کسی تلف نمی‌شود چیست؟ به آنها گفته بودن زیارت عاشورا آن‌ها هم مشغول شدند و بلا از آنها هم برطرف گردید. شکّی نیست که مقام میرزای شیرازی بالاتر از این است که از پیش خود چیزی بگوید و چون این توسل یعنی خواندن زیارت عاشورا تاده روز در روایتی از معصوم نرسیده است شاید آن بزرگوار به وسیله‌ی رویای صادقانه یا مکاشفه یا مشاهده امام (ع) چنین دستوری داده و موثّر هم واقع شده است!در منزل میرزای شیرازی در کربلا ایام عاشورا روضه‌خوانی بوده و روز عاشورا به اتفاق طلاب و علماء به حرم حضرت سید الشهداء (ع) و حرم حضرت ابا الفضل (ع) می‌رفتند و عزاداری می‌نمودند! عادت میرزا این بود که هر روز در اتاق خود زیارت عاشورا می‌خواند سپس در مجلس روضه شرکت می‌کرد یکی از بزرگان می‌گوید روزی خودم حاضر بودم که میرزا ناگاه با حالت غیرعادی و پریشان و نالان از پله‌های اتاق به زیر آمد و داخل مجلس شد و فرمود امروز باید از مصیبت عطش حضرت سیدالشهداء (ع) بگویید و عزاداری کنید تمام مجلس منقلب شدند و بعضی بیهوش شدند سپس با همان حالت به اتفاق میرزا به حرم مقدس امام حسین (ع) مشرف شدیم گویا میرزا به این تذکر مامور شده بودند! روایت از احمد زنجانی (ره) در کتاب الکلام یجر الکلام ج 1 ص55-54 از قول مرحوم آیت‌الله حائری آورده‌اند. خلاصه دعا در دفع بلا بسیار بسیار کارساز است که موارد زیاد دیده شده موارد فروان است نمونه‌هایش دعا یوسف (ع) در چاه: امام صادق (ع) می‌فرماید وقتی حضرت یوسف(ع) را برادران اش در چاه انداختن و رفتن حضرت تنها ماندن جبرئیل نزد یوسف که در چاه بودن رفت و این دعا را برای نجات از بلا و هلاکت را به او یاد داد تا از چاه نجات پیدا کند: اللهُمَّ اِنی اَسئَلُکَ بانّ لک الجد لا اله الّا اَنتَ المنان بدیع السموات و الارض ذوالجلال و الاِکرامَ ان تُصَلّی علی محمد و ال محمد اَنّ تجعل لی مَمّا أنا فیه فرجاً و مَحرِجاً- کافی ج 2 ص557:این دعا را خواند و نجات پیداکرد از هلاکت دعا بلا را دفع کرد. دعا امام صادق (ع) در برابر منصور: امام برای مصون ماندن از شر منصور دوانیقی که تصمیم بر قتل امام داشت این دعا را خواند: اللهمَّ انک تکفی مِن کل شیء و لا یلفی مِنک شییء فاکفنی بما شِئتَ و مِن حیثُ شِئتَ وَ أنّی شِئتَ! کافی ج 2 ص 559 امام صادق (ع) این دعا را خواند و نجات پیدا کردن بلاء دفع شد.

دعا پیامبراسلام (ص) در جنگ احزاب:
 

شبی که در جنگ احزاب کار بر حضرت سخت شد پیامبر چنین دعا کرد: یا صریح المکروبین و یا مجیب دعوة المضطرین و یا کاشف غمی، اِکشِف عَنّی غمی و همی و کربِی فانک تَصلَم حالی و حال اصحابی وَ اکفِنی هول عدوی! کافی ج 2 ص561.

شرایط اجابت دعا :
 

استجابت دعا را قرآن کریم در دو جا قرار داده است. اِذا سَأَلک عبادی عَنّی فَاِنّی قَریبُ اُجیبُ دعوة الداع اذادعان سوره بقره آیه 186: یعنی قرآن می‌فرماید هرگاه بندگانم از من سوال کنند، بگو: من نزدیک هستم دعای دعاکننده را هنگامی که مرا بخواند اجابت می‌کنم! علامه طباطبایی می‌گوید: اجابت دعا به جمله «اذا دعان» قید شده یعنی در صورتی که مرا بخواند و این قید زاید بر اصل مطلب نیست چون فرض کلام دعا کردن خداست فایده‌ی چنین قیدی این است که اجابت به هیچ قید و شرطی، مشروط نیست و بدون شرط، دعای صاحب‌ دعا به اجابت خواهد رسید، ولی صاحب دعا باید حقیقتاً بخواهد. دعاهایی که به اجابت نمی‌رسد فاقد یکی از این دوامر است: یا خواست حقیقی در آن‌ها نیست، بلکه به واسطه روشن نبودن مطلب برای دعاکننده اشتباهاً امری را خواستار می‌شود، یا چیزی را می‌خواهد که اگر بر حقیقت امر مطلع و آگاه می‌شد نمی‌خواست و یا این که سوال و درخواست است ولی حقیقتاً از خداوند نیست.

البته دعا باید هماهنگی با سنت‌های الهی باشد!
 

دعایی مستجاب می‌شود که با سنت های الهی همخوانی داشته باشد طلب کردن چیزی که نشدنی است و یا با حکمت الهی سازگاری ندارد، به اجابت نمی‌رسد! زیّد ابن صوخان از امیرالمومنین (ع) پرسید کدام دعا بیراهه است امام (ع): فرمودن «دعای کسی که برای تحقق آنچه نشدنی است دعا کند: الامالی ص 535 در مناجات حضرت سیدالشهداء (ع) چنین آمده است خدایا چه چیز تو را به من نزدیک می‌سازد و چه چیزی تو را از من دور می‌سازد؟ و چه چیزی تو را نسبت به من مهربان می‌نماید و چه چیزی مرا از تو دور نگه می‌دارد؟ !قرب خداوند را کسی می‌یابد که خدا را عبادت کند همانند اینکه او را می‌بیند همانگونه که پیامبر ما حضرت محمد (ص) فرمودن خدایت را آنگونه عبادت نما مانند این که او را می‌بینی اگرچه تو او را نمی‌بینی ولی او تو را می‌بیند جامع صغیر ج 1 ص171خداوند: به دعوتی دعوت‌کننده پاسخ می‌دهم، این تقریری برای قُرب خداوند است و وعده‌ای برای دعاکننده که دعای او به اجابت می‌رسید: روایت شده است از امام صادق (ع) اَمّن یَجیبُ المُضطَرَّ اِذّا دَعاهُ یَکشِفُ السُوء. جامع صغیرص 288 باب 41 را می‌خواند پس سوال شد چرا ما دعا می‌کنیم ولی دعای ما مستجاب نمی‌شود! امام (ع) فرمود چون شما دعا می‌کنید کسی را که او را نمی‌شناسید و می‌خواهید و طلب می‌کنید آن چیزی را که نمی‌فهمید!اگر دعائی مرزهای شریعت را در نوردید و خواسته‌ای غیرمشروع باشد خداوند آن را اجابت نمی‌کند دعایی مستجاب می‌شود که با قوانین شرع هماهنگ باشد از این رو پیامبر فرموده یکی از دعاهایی که به اجابت نمی‌رسد دعای فرزند علیه والدین است! بحارانوار ج 47 ص234
3- معرفت خداوند: رسول خدا فرمود: خدا فرموده: کسی که مرا بخواند و بداند من هستم که نفع و ضرر می‌رسانم دعایش را مستجاب می‌کنم!
4- روزی حلال: رسول خدا (ص) می‌فرماید مَن اَن یَستَجابُ دعاهُ و ... کسی دوست دارد دعایش مستجاب شود، غذا و کسب و کارش را پاک و پاکیزه سازد! بحار الانوار ج 90 ص372
5- اخلاص در دعا: امام صادق (ع) از پدرانش از رسول اکرم روایت کرده: خدا به یکی از پیامبرانش وحی کرد: به عزت و جلالم سوگند! هرکس به غیر مَن امیدوار شود ناامیدش خواهم کرد و جامه خواری و ذلت را بر او خواهم پوشاند و او را از فضل و بخشش خود به دور خواهم داشت. بنده من هنگام سختی، چشم امید و آرزو به دست دیگری بدوزد در حالی که سختی‌ها بدست من است و اُمیدوار به غیر من شود در حال که من بی‌نیاز و بخشاینده‌ام؟! کلید درهای بسته در دست من است و در اجابت به روی کسی که مرا خواند باز است: المیزان ج 2 ص35: امام صادق (ع) فرموده: هرگاه یکی از شما بخواهد دعایش مستجاب شود باید از مردم ناامید گردد و امیدش تنها به خدا باشند. بحارالانوار ج 90 ص 314
6- رعایت آداب دعا: را وی می‌گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم دو آیه در قرآن است که معنی علمی آن دو را می‌جویم اما نمی‌یابم فرمود آن دو آیه کدام است؟ عرض کردم این که می‌فرماید: مرا بخوانید تا اینکه شما را اجابت کنم! خدا را می‌خوانیم و اجابتی نمی‌بینیم فرمود: آیا می‌پنداری که خداوند خلاف وعده خود عمل کرده است؟ عرض کردم نه فرمود پس علت عدم استجابت چیست گفتم نمی‌دانم فرمود: ولی تو را آگاه کنم هر کس از خدا در آن چه فرمان داده اطاعت کند سپس دعا بخواند اجابت می‌کند گفتم دعا چگونه است فرمود خدا را حمد و سناء و ستایش و در برابر نعمت‌هایش شکر کنی و بر محمد (ص) و آلش صلوات فرستی و به گناهان خود اعتراف کنی و از آن‌ها به خدا پناه ببری!آیه دیگر: آیه دوم کدام است عرض کردم آیه که می‌فرماید: آن‌چه در راه خدا بدهید، خدا عوض‌اش را می‌دهد! من انفاق می‌کنم ولی عوضی نمی‌بینم! فرمود اگر کسی از شما مالی را از راه حلال به دست آورد و آن را انفاق کند در راه حلال خداوند عوض‌اش را می‌دهد. کسب رضایت خداوند: امام حسن مجتبی (ع) می‌فرماید: انا الضامَن لِمَن لم یَهجس قَلبَهُ الاّ الرّضا بما قضی الله اَن یَدعُوا الله فَیَستَجابَ لَهُ ! بحار الانوار ج 43 ص351- امام حسن (ع) می‌فرماید من ضامن هستم برای کسی که دردلش جز رضا به قضای الهی نیست که اگر خدا را بخواند دعایش مستجاب شود!

چرا گاهی دعا مستجاب نمی‌شود؟
 

یکی از دلیل‌های عدم استجابت دعا شرک یا جهل ماست در تفسیر المیزان خداوند فرموده «اجیب دَعوَةَ الداعِ اِذا دَعانَ» (بقره /186) یعنی خود اجابت می‌کنم دعاکننده‌ای را که فقط مرا بخواند و با اخلاص تمام از من طلب خیر کند پس اگر دعا مستجاب نشد یا به جهت آن است که ما از خداوند خیر نخواستیم و در واقع برای شرّ بوده یا اگر خیر بوده خالصانه و صادقانه از خداوند درخواست نکرده‌ایم یا این که استجابت دعا به مصلحت ما نبوده!در اصول کافی فرموده: کسی که غذای حرام بخورد یا امر به معروف و نهی از منکر را ترک یا از سر بی‌اعتنایی دعا کند دعایش مستجاب نمی‌شود! البشته معنی ترک دعا ترک کسب و کار نیست بلکه توکل به خداوند همراه با تلاش و کوشش است لذا در حدیث می‌خوانیم: دعای کسی که تلاشش را نمی‌کند و بیکار نشسته مستجاب نمی‌شود! گاهی دعا ما مستجاب نمی‌شود ولی مشابه آن مستجاب می‌شود!
شخصی از امیرالمومنین علی (ع) سوال کرد:
چگونه است خداوند فرمودن مرا بخوانید تا دعایتان را اجابت کنم در حال که ما دعا می‌کنیم ولی مستجاب نمی‌شود؟ آن بزرگوار فرمود دل‌های شما در هشت 8 خصلت خیانت و بی‌وفایی نموده است:
1- یک خدا را شناختید ولی حقّش را آن‌گونه که بر شما واجب بود اداء نکردید و از این رو آن معرفت به کار شما نیامد.
2- دوم: شما به پیامبر گرویدید ولی با سُنّت او مخالفت کردید و شریعت او را از بین برده‌اید پس ثمره ایمان شما کجا است؟
3- سوم: کتاب خداوند که بر شما فرود آمد قرائت کردید ولی به آن عمل نکردید.
4- چهارم: شما گفتید: ما از آتش دوزخ هراسانیم ولی با گناهان تان به سوی آن شتافتید! پنج: به راستی که منطق شما این است که ما به بهشت رغبت داریم و مشتاق آن می‌باشیم، ولی پیوسته کارهایی که شما را از آن دور می‌سازد انجام می‌دهید.
شش: همانا نعمت حضرت حق را می‌خورید و از آن سپاسگزاری نمی‌نمایید که قرآن می‌فرماید: 6- انّ الشیطن لکُم عَدُّوُّ فاتخِذُوهُ عَدُوّاٌ (فاطر / 6)به راستی که شیطان برای شما دشمن است مردم شیطان شما را به امید عفو و مغفرت الهی نفریبد تا اصرار بر گناه و معصیت بورزید از شیطان دوری نماید! با این وضع چه دعایی از شما مستجاب گردد؟ در صورتی که درهای دعا و راه‌های آن را بسته‌اید؟ پس از خداوند بترسید و تقوا پیشه کنید کارهایتان را اصلاح کنید تا خداوند دعای‌تان را مستجاب کند. روایت دیگری از پیامر اسلام (ص) که می‌فرماید:«مَن أَحَبَّ اَن یُستَجاب دُعاؤه فَلیَطِب مَطعَمَهُ و مَکتَبَهُ» بحار الانوار ج 93 ص37پیامبر اسلام می‌فرماید: کسی که دوست دارد دعای او مستجاب شود پس باید خوراک و کسب او حلال و پاکیزه باشد!روایات از این قبیل بسیار است حتی در روایت آمده است خداوند به حضرت عیسی (ع) فرمود: به ستمگران بنی اسرائیل بگو لاتَدعونی .... مرا نخوانید در حالی که بت‌ها در خانه‌های شما است بنابراین کسانی که در خانه‌های‌شان آلات فساد چون آلات موسیقی ورَق قمار شیشه شراب زن‌های لاابالی افراد بی‌نماز و بی‌روزه وجود دارد دعای‌شان به اجابت نمی‌رسد!مرتکب شدن گناه ارتکاب گناه مانع اجابت دعا می‌شود در دعای کمیل می‌خوانیم: اللهم اِغفِر لِیَ الذُنُوبَ التّی تحبس الدعاءِ خدایا! گناهانی را که باعث حبس دعا است بر من ببخشای یعنی مانع دعا گناه است که اجابت دعا را از بین می‌برد حبسش می‌کند! امام علی (ع) می‌فرماید: شگفتا ازکسی که دعا می‌کند و اجابت آن را دیر می‌داند در حالی که راه اجابت را با گناهان خود بسته است. بحار الانوار ج 75 ص72: حضرت موسی (ع) به مردی برخورد کرد در حال که در سجده بود موسی دنبال کار خود رفت و پس از بازگشت دوباره او را در این حال سجده دید گفت اگر حاجت تو به دست من بود آن را روا می‌کردم خداوند به موسی وحی کرد. این مرد اگر آن قدر سجده کند که گردنش قطع شود دعای او را نمی‌پذیرم مگر آن که از رفتاری که خوش ندارم به سوی کاری که دوست دارم برگردد! امام باقر (ع) می‌فرماید: بنده‌ای خدا را می‌خواند دعا اقتضا می‌کند که زود برآورده شود اما گناه می‌کند پس خداوند به فرشته‌اش می‌گوید: حاجت او را ندهید و او را محروم سازید او با گناه خود سزاوار محرومیت است چون خود را در معرض غضب من قرار داده است: بحارالانوار ج 70 ص329امام علی (ع): می‌فرماید خداوند به حضرت عیسی (ع) وحی کرد که به بنی اسرائیل بگوید: دعای کسی که حق ضایع شده از بندگانم را بر عهده دارد حق مردم را نداده اجابت نمی‌کنم!امام صادق (ع) فرمودن: شخصی از بنی اسرائیل سه سال دعا کرد تا خداوند به او پسری دهد اما دعایش مستجاب نشد گفت خدایا آیا حرف مرا نمی‌شنوی؟ چرا با وجود این که به من نزدیکی دعایم را اجابت نمی‌کنی؟! در جواب به او گفتند: سه سال با زبان بذله‌گو و قلب ناپاک و نیت ناخالص، خدا را می‌خوانی خود را اصلاح کن، او چنین کرد، سپس دعا کرد، به اجابت رسید!گر گدا کاهل بود تقصیر صاحب خانه چیست؟! کسی که به عهدش در برابر خداوند وفا نکند نباید انتظار داشته باشد که مشمول وعده اجابت دعا باشد. علت دیگری عدم اجابت دعا ریاکاری است: رسول خدا می‌فرماید: به زودی بر امت من زمانی می‌آید که درون‌شان فاسد و ظاهرشان خوب باشد به عنوان دست‌یابی به دنیا و برای خدا کاری انجام نمی‌دهند. بلکه کارشان فقط به منظور ریا و خودنمایی است و هیچ باکی ندارند خداوند آنان را به مجازاتی گرفتار می‌نماید آن‌گاه دعا می‌کنند مانند دعا شخصی که در حال غرق شدن است اما دعایشان مستجاب نمی‌گردد. کافی ج 2 ص296! گاهی دعا اجابت نمی‌شود بخاطر امتحان است خدای متعال می‌فرماید: أَحَسِبَ النّاسُ اَن یترَکو أَن یَقُولُو ءامَنَّاوَ هُم لایُفتَنُونَ» سوره عنکبوت آیه (2) آیا مردم خیال می‌کنند که ایمان آوردن رها می‌شوند و آزمایش نمی‌گردند. یعنی هر انسانی امتحان و آزمایش می‌شود تا شایستگی‌اش را اثبات کند و منزلت و مقام خویش را از رهگذر استمرار بخشیدن به طاعت و پافشاری و پایداری در دعا بالا برد دعایی که از یک سو وسیله‌ای است برای تقویت رابطه بنده با آفریدگارش و از سوی دیگر راهی است برای این که خدا عنایت و رحمت خود را بیشتر شامل بنده‌اش کند ولی گاهی اوقات مستجاب نمی‌شود به علت امتحان! در تفسیر مجمع البیان ج 7 ص 272 از امام صادق (ع) روایت کرده است که فرمودن «یَفتَنُونَ» یعنی درباره‌ی جان‌ها و اموالشان مورد آزمایش قرار می‌گیرند!در اصول کافی از امام کاظم (ع) روایت شد ! ج 1 ص370 : که حضرت این آیه را قرائت کرد و فرمود فتنه چیست؟ گفته شد یعنی آزمایش مردم در دین خدا حضرت فرمود آزمایش می‌شوند مردم همانطور که طلا آزمایش می‌شود و سپس فرمود بنده خالص می‌شود همانطور که طلا خالص می‌شود!

دعا و سرنوشت:
 

آیا دعا می‌تواند سرنوشت انسان را تغییر دهد؟
ج: سرنوشت انسان در گرو عمل است، یعنی انسان در تعیین سر نوشت خود مؤثر است قرآن کریم فرموده خداوند سرنوشت هیچ قومی را عوض نمی‌کند مگر آن که آن‌ها حال‌شان را تغییر دهند» سوره رعد آیه 11 اِنّ لله لایغَیِّرُ ما بِقَومٍ حَتّی یَفَیِّرُ و ما بِأنفُسِهِم ط.در تفسیر صافی ج 3 ص614 از تفسیر عیاشی از امام باقر (ع) روایت شده است که فرمودن خداوند حکم کرده است به حکم حتمی نعمتی را که به بنده عنایت فرموده است از او سلب نکند بیش از آنکه آن بنده گناهی مرتکب شود و به وسیله‌ی ارتکاب گناه مستوجب سلب نعمت شود و این است معنای قول خداوند که فرمود لایغیرُ ما بقومٍ و ... تفسیر عیاشی ج2 ص 206در کتاب معانی الاخبار ص 270: از امام سجاد (ع روایت شده است که فرمود گناهانی که نعمت را تغییر و زایل می‌کند چند چیز است: آزار و اذیّت و ظلم در حق مردم، برطرف کردن عادتهای خیر از وجود خود و ترک نیکی به مردم و کفران نعمت و ترک شکر و سپاس نعمتها ودر ادامه این آیه شریفه را تلاوت فرمودند: وَ إذا اَرادَ الله بقومٍ سوءاً و ط: سوره رعد آیه 11هنگام که خداوند شر و بدی را اراده کند پس کسی را یارای از بین بردن آن نیست و برای آنان کسی جز خداوند یاور و سرپرست و کسی که متولی و عهده‌دار امور آنها شود و عذاب الهی را از آنان برطرف سازد وجود ندارد:از طرفی دیگر سرنوشت و تقدیر قابل محو و اثبات است: قرآن می‌فرماید: خداوند هر چه را بخواهد محو می‌نماید و هرچه را بخواهد اثبات می‌کند و اصل کتاب نزد اوست. سوره رعد آیه 39 : وَ ما کانَ لِرَسُولٍ اَن یَأتِیَ بآیَةٍ الّا بإذنِ الله لِکُلِّ اَجَلٍ کِتابٌ ط یعنی صحیح نیست و قدرت هم ندارد که رسولی از رسولان الهی هنگامی که به او پیشنهاد می‌شود آیه و نشانه‌ای بیاورد و یا التماس می‌نماید پیشنهاد آنها را عملی کند مگر به اذن و اجازه خداوند چرا که قدرت فقط برای خداوند است!در توجیه آیات که در این زمینه است استاد مطهری می‌گوید: اراده و خواست و عمل انسان می‌تواند عالم را تکان دهد و سبب تغییراتی در آن بشود و این عالی‌ترین شکل تسلط انسان بر سرنوشت است. اعتراف می‌کنم شگفت‌آور است. اما حقیقت است این همان مسئله عالی است! استاد مطهری کتاب انسان و سرنوشت ص49 . دعا یکی از ابزارهای مؤثر در تغییر سرنوشت است: امام کاظم (ع) می‌فرماید: بر شما باد که پایبند دعا باشید زیرا دعا به درگاه خدا و طلب کردن از خدا متعال بلائی را که مقَدّر شده و حکم بدان شده و جزء اجرای آن چیزی نمانده است برطرف می‌گرداند پس اگر خداوند را خواند و از او درخواست شود به یک باره بلا بر می‌گردد! اصول کافی ج 2 ص470 . امام صادق (ع) می‌فرماید: خداوند را بخوان و دعا کن و مگو کار گذشته است: این روایت به صراحت تاثیر دعا سرنوشت را مشخص می‌کند!دعا در سرنوشت انسانها دخالت مستقیم دارد اکثر وقت دعا دفع زیان‌های احتمالی و حوادث غیرمتراقبه را می‌کند؛ انسان در دنیا پیوسته در معرض حوادث قرار دارد مثل سکته‌ها تصادف‌ها زلزله حوادث و مصائب ناگهانی و همچنین بلاهایی که به صورت قضا و قدر می‌خواهد نازل شود به وسیله دعا دفع می‌شود در روایت است می‌فرماید: ادفعو امواج البلاء عَنکُم بالدُّعاء! : یا ادفعو ابوابَ البلاء با الدعاء! یعنی دفع کنید بلاء را به وسیله دعا در احادیث بسیارآمده ، که دعا حتی قضای مبرم و محکم را نیز دفع می‌کند، در روایت است که دعا و نیایش خود از قضا و قدر الهی به شمار رفته است «الدعاء هُوَ القضا» الدّعاء یَرُدُّ القَضاءَ بنابر این قضا می‌تواند قضای دیگری را به اذن خداوند خنثی کند: انسان به واسطه دعا می‌تواند سرنوشت خود را تغییر دهد و ممکن است برای انسان یک قضای مقدر شده باشد اجراء‌اش حتمی باشد ولی با دعا و نیایش قضای حتمی دفع می‌شود!