عوامل مؤثر در تبليغ وهابیّت(2)

9)اشتراک قومی و فر هنگی با كشور هاي عربي
 

اشتراك قومي وفرهنگي وهابيت را با كشور هاي عربي با در دست داشتن منابع عظيم نفت وگاز مي توان عامل مؤثري درتوسعه وگسترش وهابيت در منطقه دانست زيرا آنها مي تواند با تحريك احساسات پيوند قومي وا شتراك فرهنگي وكمك اقتصادي در بين آنها نفوذ كرده وبه اهداف شان نزديك گردند :
در كتاب چالش هاي فكري وسياسي وهابيت آمده است :
وهابیت از پتانسیل در منطقه برخوردار است که به راحتی می تواند با کشور های منطقه ارتباط بر قرار نماید آنها به دلیل اشتراک قومی با دیگر اعراب خاورمیانه و حوزۀ خلیج فارس از یکسو، وبا بهره گیری از یک پارچگی دینی و کمک ثروت و منابع که در دست دارد از سوی دیگر ، در کشور های این منطقه نفوذ کند وبا آنها روابط دوستانه بر قرار سازد . و برای دولت های غربی نیز مهره خوبی خواهد بود زیرا از نظر دولت های غربی نیز یک رژیم دست نشانده غرب با این ویژگی که از نظر قومی و فرهنگی با دیگر اعراب منطقه اشتراک داشته باشد ، بهتر می تواند خواسته های آنان را در این بخش از جهان عملی سازد و بردیگراعراب تحمیل کند. یک کشور غیر عرب که فاقد این ویزگیهاست (مانند ایران پیش از انقلاب ) ، هر چند به غرب وابسته باشد ، به آسانی یک رژیم عرب(مانند مصر دوران حسن مبارک ، عربستان یا عراق دوران صدام ) نمی تواند 150 میلیون عرب نفوذ کند وبا آنان از برادری و خویشی دم بزند .برای رژیم های عرب وابسته بسیار آسانتر است که در گرد همایی اعراب شرکت کنند و با چهره و نقاب پشتیبان منافع برادران عرب جا بزنند و در عمل ، سیاست های پشت پردۀ اربابان غربی خود را پیاده کنند .بویزه اعراب که به مسئله«قومیت» اهمیت بسیار می دهند و رژیم های عرب نیز همواره می کوشند عامل قومیت را با استفاده از احساسات توده های عرب بر روابط وسیاست های اعراب در هر زمینۀ وارد کنند .از این مسیر ، افزون بر اینکه در تفرقه در صفوف مسلمانان حاکم می شود ، در منطقه نیز فارس وعرب وترک وکرد در مقابل هم قرار می گیرند و زمینۀ اختلاف همیشه باقی می ماند . وهابی ها نیز افزون بر توان اقتصادی خود ، به دلیل همین اشتراک قومی وزبانی با اعراب ، امتیاز قابل توجهی در میان کشور های منطقه دارندو از این امتیازجهت اجرای سیاست های خود به صورت مطلوب بهره برداری می کنند.(31)

10) موقعيت جغرافیای
 

سر زمین عربستان با مساحت 2 میلیون و 240 هزار کیلو متر مربع ، دارای موقعیت استراتژیک مهمی است زيرا ز طرفي در سر زمين واقع شده است كه سر شار از منابع وذخاير نفتي قرار دارد بطور كه فته مي شود يك چهارم ذخير جهان را در خود اختصاص داده است كه اين امر اين كشور را در سطح جهان مطرح ساخته وبه عنوان يك كشور دارا ي ركن مهم اقتصادي منطقه به او ديده مي شود واز طرفي هم بر راه سه قاره آسيا ، آفريقا و اروپا قرار گرفته است .
علي محمدي در كتاب شناخت عربستان چنين مي نويسد :
از دیر باز موقعیت جغرافیای عربستان به علت واقع شدن بر راه سه قارۀ آسیا ، اروپا وآفریقا و رفت وآمد اقوام وملل مختلف به آن ، از اهمیت بر خوردار بوده است اکنون این کشور به عنوان نقطۀ اتصال قارۀ آفریقا وآسیا ، قرار گرفتن در منطقۀ ژئوپلتیک خاور میانه ، دسترسی به خلیج فارس ودر یای سرخ وبر خورداری از وسعت بیشتر (دوازدهمین کشور جهان از نظر وسعت ) به ویژه نسبت به دیگر کشور ها ی جزیرةالعرب دارای اهمیت منطقۀ وجهانی است .کشور عربستان با 263 میلیارد بشکه نفت یعنی بیش از یک چهارم ذخایر جهان ، رتبه اول در میان کشور های دارنده منابع نفت را دارد .اگر چه طبق آخرین توافقات اوپک ، این کشور روزانه7053000 بشکه نفت صادر می کنند ، اما قدرت تولید یازده میلیون بشکه در روز که تا پانزده میلیون قابل افزایش است ، این کشور را به بزرگترین تولید کننده نفت مبدل ساخته است وآن را به عنوان بزرگترین کشور صادر کننده نفت پس از روسیه وآمریکا به جهان شناسانده است . در سال های اخیر تسهیلات ویژه عربستان برای جذب 100 میلیارد دلار سر مایه گذاری در منابع نفتی ، بسیاری از شرکت های معتبر جهان را متوجه این کشور کرده است ، علاوه بر سازمان اوپک ، کشور های ع صادرکننده نفت نیز از سال 1968م. تشکیلاتی بنام اوابک برای هماهنگی سیاستهاي خود ایجاد نموده اندکه محور آن عربستان سعودی است .(32) کننده نفت نیز از سال 1968م. تشکیلاتی بنام اوابک برای هماهنگی سیاست های خود ایجاد نموده اندکه محور آن عربستان سعودی است .(33)برخی می نویسد سر زمین عربستان داری ویژگی های جغرافیای ذیل است :
الف) این سر زمین به خلیج فارس و دریای سرخ راه دارد و این دو آبراه حیاتی جهان را به هم پیوند می دهد.
ب) از سر شار ترین منابع نفتی منطقه نیز برخوردار است بطور که امکانات صدور نفت این کشور تا حدود 11میلیون بشکه در روز نیز می رسد و قدرت اقتصادی ناشی از آن ، این کشور را به صورت رکن مهم اقتصادی منطقه در آورده است .از 400 فروند کشتی تجاری که در ماه ، از طریق تنگه هرمز می گذرد ، به طور متوسط ، افزون بر 236فروند، از آنِ عربستان است .
ج) این سر زمین در موقعیتی قرار دارد که خطوط لوله انتقال نفت از سواحل خلیج فارس به در یای سرخ از این نقطه می گذرد ، احداث خطوط و انتقال نفت اهمیت استراتژیک این منطقه را بیش از پیش نمایان می سازد .
د) از نظر نظامی نیز این کشور با اینکه موقعیت ممتازی دارد ، به کمک درآمد نفت ، تجهیزات وامکانات نظامی فراوانی برای خود فراهم آورده است که در عمل ،تمامی کشور های منطقه وحتی کشور های غربی به این امکانات نظامی به عنوان امکانات بالقوه ای برای به اصطلاح دفاع از منطقه در مقابل تجاوز های خارجی می نگرند.(34)

11) موقعیت زمانی
 

نا مناسب بودن موقعیت زمانی و شرایط کشور های اسلامی یکی دیگر از عواملی بود که موفقیت و پیشرفت وهابیت کمک کرد زیرا در آن زمان امت اسلامی از هرطرف مورد تهاجم استعمارگران همچون انگلیس ، فرانسه ، روس های تزاری و حتی آمریکایی ها قرار گرفته بود در ان شرایط وحدت بین مسلمین بیش از هر چیزی برای امت اسلامی ضروری می نمود ، در چنین شرایط حساس جریان وهابیت نه تنها به سوی وحدت واتحاد اسلامی گامی برنداشت بلکه در صدد تفرقه و اختلاف بین مسلمین بر آمد و به عبارتی دیگر آب به آسیاب دشمن ریخت . علی اصغر رضوانی در کتاب «وهابیت را بهتر بشناسیم» آورده است :طرح مجدد افکار ابن تیمیه توسط محمدابن عبدالوهاب در بد ترین شرایط تاریخی و اوضاع بسیارنا مناسبی صورت گرفت که امت اسلامی از چهار طرف مورد تهاجم شدید استعمار گران صلیبی قرار داشت و بیش از هر زمان نیاز به وحدت کلمه داشت. انگلیسی ها بخشی عظیمی از هند را با زور وتزویر از چنگ مسلمانان خارج ساخته و با پایان دادن به شوکت امپراطوری مسلمان تیموری ، خواب تسخیر پنجاب وکابل و سواحل خلیج فارس را می دیدند و لشکر آنان گام به گام به سمت جنوب و غرب ایران پیشروی می کرد . فرانسوی ها به رهبری ناپلئون ، مصر و سوریه وفلسطین را با قوۀ قهریه اشغال کرده و در حالی که به امپراطوری مسلمان عثمانی چنگ ودندان نشان می داد ، در اندیشه نفوذ به هند بودند.روس هاس تزاری که مدعی جانشینی سزارهای مسیحی روم شرقی بودند با حملات مکرر به ایران و دولت عثمانی می کوشیدند قلمرو حکومت خویش را از یک سو تا قسطنطنیه و فلسطین و از سوی دیگر تا خلیج فارس گسترش دهند و بدین منظور اشغال نظامی ایران ودولت عثمانی و اروپا وقفقاز را در صدر برنامه های خود قرار داده بودند.حتی امریکایی ها نیز چشم طمع به کشور های اسلامی شمال آفریقا دوخته وبا گلوله باران شهر های لیبی و الجزائر ، سعی در رخنه ونفوذ در جهان اسلام داشتند ، جنگ اتریش با دولت عثمانی بر سر صربستان و همکاری ناوگان جنگی هلند با انگلیسی ها در محاصرۀ نظامی پایتخت الجزائر نیز در همین دوران بحرانی صورت پذیرفت.(35)در چنين دوران سختي كه مسلمانا ن نياز حياتي به همدلي وهمكاري بر ضد دشمن مشترك داشتند محمد ابن عبدالوهاب مسلمانان را به جرم «شفاعت خواهي از پاكان» و «زيارت اولياء خدا» مشرك و بت پرست و واجب القتل خواند و مناطق شيعه وسني نشين حجاز ، عراق، شام و يمن را بخاك و خون كشيد و اموال مسلمين را (به عنوان غنميت جهاد با كفار ) به غارت بردند.(36)

12) سرا زیر شدن پول نفت
 

اقتصاد يكي از ابزار هاي مهمي تبليغاتي و تاثیر گذار است زيرا در طول تاريخ كساني بوده است كه با استفاده ازپول وثروت دستگاه تبليغاتي راه انداختند و ان چنان موثر واقع شده است كه انسان هاي زيادي به راحتي از حق چشم پوشيده و در دام اين شيادان گرفتار واسير ماديات شان شدند. سرزمین عربستان دارای ذخایر عظیم نفتی در جهان است بطوری که تا سال 1984 م 8/168 میلیارد بشکه برآورد شده بود و با تولید روزانه 11 میلیون بشکه نفت در روز ،به این کشور در داخل سازمان اوپک ودر میان تولید کننده گان نفت جهانی قدرتی داده است .این قدرت عظیم مالی امکانات اقتصادی گسترده ای در اختیار وها بیان قرار داده و حاکمان کشور سعودی نیز با گشاده دستی كامل وعدم نظارت وبر نامه هاي قانوني از پول نفت که ثروت ملی کشور به حساب می آید حيف .ميل نموده و تا کنون مبالغ هنگفتی در سال صرف کمک به کشور های دیگر و نهاد های بین المللی کند واز این طریق ، بر تبلیغ اعتقادی و نفوذ واعتبار سیاسی خود می افزاید .حامد الگار در کتاب وهابی گری در بارۀ مهم بودن این ابزار میگوید :دو مطلب : نخست آنکه وهابیگری در تاریخ کاملاً طولانی و پر بار اندیشه اسلامی جایگاه ویژه ای ندارد این جنبش که ازاصالتی عقلانی بر کنار بود این نیک بختی را داشت که در شبه جزیره ای عربستان ( هر چند در نجد نقطه ای نسبتاً کوچک و دور افتاده درین شبه جزیره ) و در نتیجه در نزدیکی حرمین ، مرکز اصلی جغرافیایی جهان اسلام پدیدار شود و سرنوشت پشتیبا نان سعودی آن این بود که در سده بیستم به ثروت عظیم نفت دست یابند که بخشی از آن صرف تلاشهای برا ی تبلیغ وهابیگری در جهان اسلام و فراسوی آن شود . اگر این دو عامل نبود وهابیگری بصورت جنبش فرقه گرایانه ای کم اهمیت و ناپایدار به تاریخ سپرده می شد این دو عامل تا حدی تناسب با گرایش های دیگری در جهان اسلام موجب دوام به نسبت زیادی وهابیگری شد .(37)فراوانی در آمد نفت عربستان که تا حدود 11 میلیون بشکه نفت در روز است و نبود نظارت قانونی بر چگونگی خروج آنان سبب شده است حاکمان آن کشور با گشاده دستی کامل ، ثروت ملی کشور را در راستای منافع خويش به مصرف برسانند و بوسیله آن در درجه اول کشورهای عرب و مسلمان و سپس دیگر کشورهای نیازمند جهان را به سوی خود جلب و از آن طریق اعتبار بین المللی برای خود کسب نماید . و با ایجاد صندوق سعودی برای توسعه که در سال 1974 تاسیس شد وامهایی با بهره کم در اختیار اعراب و کشورهای آفریقا ، آسیا و امریکا لاتین که بیشتر این کمک ها نصیب کشورهای عرب و کشورهای مسلمان و وهابیت خیز مانند پاکستان و غیره شده است . در كتاب چالش هاي فكري وسياسي وهابيت آمده :« کل میزان کمکهای خارجی عربستان که در سال 1978 نزدیک به1میلیارد و500 میلیون دلار بود،درسال 1980 به 3 میلیارد و30 میلیون دلار رسید».(38)حاکمان وهابی مثل رهبر شان محمدبن عبدالوهاب كه ازفقر مردم در ترويج تفكرات خويش سوء استفاده نمود با دادن این كمك ها افزون بر این که توان اقتصادی خود را به نمایش می گذارد به جلب حکومتهای کوچک و گاه فقیر منطقه می پردازند به گونه ای که در برخی موارد وا بستگی اقتصادی رژیم های کم درآمد به عربستان ، پیروی سیاسی ونظامی آنها را هم در پی دارد ، بهترین نمونه این رابطه ، روابط عربستان با یمن شمالی و بحرین است .
لذا درآمد نفت یکی از ابزار های مهم تبلیغ وهابیت در جهان به حساب می آید .در این قسمت ، علي اصغر رضواني به بخشی از فعالیت های تبلیغی وهابی با بهره گیری از درآمد نفت ، تنها در مدت یک سال آماري را بدين شرح ارائه مي دهد :
1- فعالیت 500 مبلّغ در موسوم حج سال 1417 هـ . ق.
2- دعوت از 1000 چچنی به عنوان میهمان در سال 1417 هــ . ق .
3- دعوت از 1400 حاجی از آسیای میانه به عنوان میهمان در سال 1418هـ . ق.
4- تاسیس کتابخانه در دانشگاههای چین .
5- تبلیغ وهابیت در کنفرانس های جهان .
6- 2000 مبلغ و 290000 فعالیت تبلیغی در مدت یک سال .
7- 5200000 فعالیت تبلیغی در عربستان در سال 1418 هـ . ق .
8- 300 جلسه درس د ینی در مساجد بحرین در ماه صفر 1418 هـ . ق و 3650 سخنرانی و درس دینی و نشر 41176 نسخه نشریه های دینی در سال1417ه. ق.
9- 3789 مورد فعالیت تبلیغی و پخش 11698 نسخه از نشریه های گوناگون دردبی .
10- 1418 سخنرانی و موعظه ونشر 13715 نسخه نشریۀ دینی در قطر .
11- 6000 فعالیت تبلیغی در فجیره امارات در ماه رمضان 1418 هـ.ق .
12-165296 مورد فعالیت های تبلیغی در سال 1417 هـ.ق در پاکستان .
13- اعزام مبلغ در افغانستان ، ایران ،هند ، نپال ، موریتانی ، بریتانی ، پاریس وهلند .
14-12990 فعالیت تبلیغی در بریتانیا در سال 1417 هـ.ق که شامل 10800 درس علمی در مدرسه ها ، زندانها ، بیمارستانها و ... بوده است .
15-دورۀ آموزشی برای مبلغان اندونیزی .
16-دورۀ آموزشی برای طلاب تاتارستان .
17-دوره فشردۀ عربی برای روسای جمعیت ها ومراکز اسلامی ونزوئلا .
18- دورۀ فشرده برای مبلغان امریکای لا تین در آرژانتین .
19- دوره برای مبلغان قزاقستان .
20- دوره برای مبلغان در کنیا .
21- بر پا یی همایش مبلغان در تا یلند .
22- بر پا یی همایش مبلغان در سنگال .
23- بر گذاری دوره ای برای ائمه جماعات ومبلغان در غرب آفریقا .
24- بر گزاری دوره ای برای ائمه جماعات و مبلغان در قرقیزستان .
25- بر گزاری دوره ای برای ائمه جماعات ومبلغان در آمریکا .
26- برگزاری دوره ای تربیت مبلغ در اکراین .
27- تاسیس دانشسرای تربیت مبلغ در چچین .
28- دیدار دبیر کل «رابطه العالم الاسلامی » با مسئولان سیاسی کشور ها .
29- رسیدگی به مسجد های بوسنی .
30- ساخت 104 مسجد در فلپین .
31- ساخت وترمیم 90 مسجد دربوسنی .
32- سهیم شدن در ساخت 1359 مسجد در جهان . .
33- کمک به 300 مسجد در بلژیک .
34- برگزاری دوره ای تربیت مبلغ در روسیه .
35-فعالیت در دانشگاه مسکو .
36- اعطای بورسیه تحصیلی به 34 کشور .
37- ایجاد دانش سرای علوم عربی و اسلامی در توکیو .
38- 3891 دانشجوی فارغ التحصیل از دانش سرای علوم اسلامی و عربی اندونزی .
39- به راه انداختن کاروانهای تبلیغی کردستان عراق .
40- کمک رسانی به 100000 پناهنده آذر بایجانی .
41- چاپ 321000 نسخه کتاب برای بوسنی .(39)
محمد حسين ابراهيمي در كتاب تحليل نو بر عقائد وهابيان دراين رابطه مي نگارد :«بعد از فوت شیخ عقیده وآرای او با حمایت و پشتوانۀ سیاست های داخلی وخارجی به گونۀ ترویج وتبلیغ شد که در زمان حاضر بسیاری از حاکمان فعلی عربستان و بر خی از عالمان دینی و قضات شرعی در عربستان از او پیروی می کنند و بر خی کشور های دیگر اسلامی از قبیل پا کستان و بر خی از مردم حاشیه نشین ایران و افغانستان نیز تحت تأثیر این عقاید قرار گرفته اند . وهابیان این مسلک را در کشور های اروپایی و آمریکایی وقارۀ آسیا با ساختن مسجد و کتابخانه و نشر قرآن کریم و اعزام مبلغان دینی وامثال آن گسترش می دهند».(40) در کتاب تحلیل نو بر عقاید وهابیان آمده است : «سال هاست وهابیان می کوشند رهبری جوامع اسلامی را به دست گیرند . از روزی که استعمار ، این جریان را آفرید در آرزوی چنین روزگاری بوده و در این راه از تمامی امکانات بهره می گیرند . ثروت های بیکران خدادادی نفت را به دلار تبدیل و با آن بسیاری از مسلمانان را به سوی خود می کشند» .(41)

13) تلاش های گسترده سیاسی و اقتصادی وهابی ها در منطقه
 

تلاش وفعالیت های گسترده سیاسی و اقتصادی وهابی ها در عرصه های بین المللی و منطقه ای و ضعف اقتصادی، سیاسی و نظامی کشورهای اعراب منطقه یکی دیگر از عوامل تثبیت ، توسعه و پیشرفت وهابی ها در میان کشورهای عربی است .گسترش روابط دپلماتيك با كشور هاي جهان و مناسبات استراتژیک با غرب بر اغلب کشور های عربی وهمگرایی های عربی اسلامی مانند: شورای همکاری خلیج فارس اتحادیۀ عرب وسازمان کنفرانس اسلامی ، نقش بسیار زیادی در نفوذ و تأثیراين فرقه در كشور هاي عرب منطقه دارد .
اسد عليزاده در مورد اين گونه فعاليت هاي وهابيت در منطقه چنين آورده :
فعالیت سیاسی این گروه که از سال های دهه 1960 م.در منطقه خاورمیانه و حوزه خلیج فارس روبه افزایش بود ، پس از افزایش فوق العاده در آمد نفت در سال 1973 م.به طرز چشم گیری در منطقه و جهان گسترش یافت .گسترش روابط دیپلماتیک که ناشی از فزایش قدرت اقتصادی و پیرو آن ، نفوذ سیاسی وهابیان بود ، سبب افزایش اعتبار سیاسی این گروه در منطقه شد. در این زمینه ، نقشی که دولت های غربی در راستای افزودن بر اعتبار وهابی ها در منطقه بازی کرده اند و می کنند ، قابل توجه است . در حال حاضر ، عربستان با 77 کشور جهان روابط دیپلماتیک دارد که همگی در آن کشور دارای سفارت خانه هستند و از این تعداد ، 68 کشور ، سفیر مقیم در عربستان دارند.(42)وی معتقد است که فعالیت عربستان در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به سفارش دولت های غربی بیش از پیش گسترش پیدا کرد لذا می نگارد:با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران ، فعالیت دیپلماتیک سران وهابی افزایش فوق العاده ای یافت و حاکمان وهابی تحت آموزش های متحدان غربی خود ، به ویژه امریکا ، طرح هایی برای حل مسائل منطقه ارائه کردند و در ماه فوریه سال 1981 م. یعنی چند ماه پس از آغاز جنگ تحمیلی ، کنفرانس سران عرب در طائف به خواست عربستان و با شرکت صدام حسین تشکیل شد تا موضع اعراب منطقه در قبال دولت جمهوری اسلامی ایران هماهنگ شود .از نظر غرب و رژیم عربستان لازم بود که با در گرفتن جنگ تحمیلی در منطقه خلیج فارس ، نیروهای موجود در منطقه تا حد ممکن با کنار گذاشتن اختلاف هایشان ، به صورتی یک پارچه در قبال این جنگ موضع بگیرند و در صورت نیاز ، در روند آن مداخله کنند تا در نهایت ، باعث اتلاف هر چه بیشتر نیروهای دو طرف گردد. به این منظور ، در اسفند ماه 1359 در بیانیه ای که در ریاض منتشر شد ، طرح تشکیل شورایی از 6 کشور جنوبی خلیج فارس اعلام گردید و در اردیبهشت ماه 1360 (ماه مه 1981 م.) دولت عربستان در پی تماس ها و فعالیت های شدید دیپلماتیک یک ساله خود ، همراه با کویت ، امارات عربی متحده ، عمان ،قطر و بحرین ، شورای همکاری را تشکیل داد .هدف از تاسیس این شورا که در ظاهر حفظ امنیت کشورهای منطقه خلیج فارس و بر قراری همکاری اقتصادی ، فرهنگی و اطلاعاتی میان آنهاست ، در اصل ، مقابله با دولت جمهوری اسلامی ایران و ایستادگی در برابر گسترش نفوذ عقیدتی آن در منطقه است . شورای همکاری خلیج فارس افزون بر درگیر کردن همه کشورهای منطقه در مسائل مختلف مو جود و ترغیب آنها به پیروی از خط مشی سیاسی عربستان و در نتیجه ، سیاست کلی غرب و آمریکا ، نوعی رهبری و برتری استراتژیک سیاسی ، نظامی واقتصادی نیز به عربستان داده است . بدیهی است که نقش تعیین کننده عربستان در شورای همکاری هم متکی به توان اقتصادی آن کشور و هم برخاسته از وابستگی شدید به غرب است.(43)وی می افزاید: رژیم وهابی در منطقه به عنوان محافظ منافع اقتصادی غرب ایفای نقش می نماید و همواره با استفاده از نفوذ سیاسی و دیپلماسی خود در میان کشورهای عضو اوپک به ویژه کشورهای عرب عضو این سازمان ، در راستای حفظ منافع اقتصادی غرب بهره برداری کرده است .
اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و تغییر موازنه قدرت در منطقه ، و بر هم خوردن ساختار قبلی غربی ها ، نقش دیپلماسی عربستان به عنوان عامل همگرایی نیروهای طرفدار غرب در این بخش از جهان ، با مسئولیت بیشتری ، اهمیت بیشتری نیز یافت و از این نظر، برقدرت و اعتبار آن کشور در منطقه افزوده شد .کوتاه سخن این که به دلیل 1- ضعف های ذاتی بیشتر دولت های عرب منطقه2-شکست رژیم بعثی عراق در جنگ تحمیلی علیه ایران و در نتیجه ، بی اعتمادی کشورهای منطقه نسبت به سیاست های عراق ، رژیم وهابی عربستان با کمک و خواسته اربابان غربی خویش به ویژه آمریکا روز به روز نفوذ بیشتری در منطقه به دست آورد و دولت های کوچک این بخش از جهان را بیش از پیش به خود وابسته سازد .(44)چنانکه اشاره شد کشور عربستان درمنطقه به دلیل ضعف اغلب کشور های عربی از اهمیت و قدرت خاصی برخوردار است و از این رو مورد توجه دولت های غربی بوده و به عنوان محافظ منافع آنان ایفای نقش و وظیفه میی نماید. اما ضعف های كشور های اعراب منطقه را در موازنه با قدرت سیاسی ، اقتصادی و نظامی عربستان ، می توان در زمینه های زیر برشمرد:
1- کمی وسعت قلمرو و تعداد جمعیت
کشورهای عرب نشين منطقه نسبت به عربستان از مساحت وجمعيت كمي بر خوردارند ، دیگر کشورها از 500 کیلومتر تا 430 هزار کیلومتر مربع مساحت دارند، در حالی که تنها مساحت عربستان بیش از 24/2 میلیون کیلومتر مربع است. جمعیت این کشورها نیز به جز عراق ويمن ، نسبت به عربستان بسياركم و اندک استچنانكه گفته شده کشورهای دیگر منطقه جمعیتی بین 290 هزار تا 8/1 میلیون نفر دارند. در همین حال، براساس برآورد بانک جهانی ، جمعیت عربستان 6/11 میلیون نفر برآوردشده است. این تفاوت ها می تواند بالقوه باعث نفوذ وتسلط بيشتر عربستان، درکشورهای ضعیف اعراب منطقه به حساب آید .
2- ضعف و وابستگي اقتصاد کشورهای منطقه از درآمد نفت
از لحاظ اقتصادي بیشتر کشورهای عربي منطقه نسبت به عربستان داراي اقتصاد ضعیف و وابستة هستند ، زيرا آنها نیز که عمدتا از طريق در آمد نفت تأمين مي شوند، ، آشفتگی دایمی بازار جهانی نفت و کمی نسبی تولید ، همواره در معرض خطر ناشی از بحران های اقتصادی و زد و بندهای نفتی بین المللی هستند .اما در چنین وضعيتي عربستان با منافع گسترده و تولید عظیم نفتی و ذخایر فراوان ارزی خود از مهره های مهم در بازار جهانی نفت به شمار می آید. این کشور باچنين موقعيتي مي تواند با ايجادتغییردر میزان تولید و کاهش قیمت نفت ،آثار اقتصادی مهمی برجای گذارد و ثبات کشور هاي ضعیف منطقه را به خطر اندازد .قدرت مالی دولت وهابی عربستان ، برتری این کشوررا درمنطقه وجهان عرب نمایان می سازد .
3- ضعف های قدرت نظامی کشورهای عرب و قدرت نسبی عربستان
از بُعد قدرت نظامي نيز كشور عربستان با اكثر كشور هاي عربي منطقه قابل مقايسه نيست به عنوان مثال ، شمار نیروهای مسلح کشورهای حوزه خلیج فارس (به جز ایران ، عراق و عربستان) بین 2800 نفر (بحرین) تا 43 هزار نفر (امارات) و شمار کل آنها حدود 85 هزار نفر است ، عربستان به تنهایی ، افزون بر 67 هزار نفر نیروی مسلح دارد.(45) این گونه تفاوت وبرتری هاي نظامی عربستان با برخورداری از تجهیزات فراوان نسبت به دیگر کشورهای جنوبی خلیج فارس ، باعث سلطه ونفوذ آن کشور بر كشور هاي ضعيف عربي ومنطقه مي گردد .
4- وابستگی اقتصادی و سیاسی كشور هاي عربي
بیشتر کشورهای منطقه ازاسقلال وخود كفايي لازم اقتصادي وسياسي برخوردار نيستند بلكه به قدرت های خارجی وابسته اند، كه اين وابستگی نظام های اقتصادی و سیاسی آنان را در قبال تحولات اقتصادی ، سیاسی و نظامی جهانی و منطقه ای آسیب پذیر کرده است . اما در چنين شرايطي دولت وهابی عربستان می کوشد خود را به عنوان پشتیبان همه این کشورها در زمینه های اقتصادی ، نظامی و سیاسی مطرح و تحمیل کند . برخورداري عربستان از قدرت نظامی بيشتر نسبت به اين كشورها نیز عامل اطمینان بخشی برای این دولت های وابسته وضعیف شده است و آنها که درك وخودباوري از مفهوم استقلال را ندارند ، برای حفظ موجودیت خود حمایت عربستان را كه نفوذ آن را بدنبال دارد می پذیرند .
اسد عليزاده مي گويد :«نفوذ سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی دولت وهابی عربستان آنچنان گسترده و مؤثر بوده است که برخی کشورهای عرب منطقه مانند: امارات ، کشور دوم وهابی در منطقه به شمار می آید .این کشور در سیاست های خود ، هماهنگ و همگام با عربستان ، در تبلیغ و گسترش وهابیت در تمامزمینه ها تلاش می کند . نقش امارات در پیدایش گروه وهابی ، تندرو و خشن طالبان ، مؤید این ادعاست».(46)

14)عملکرد برخی افراد نا آگاه و افراطی
 

جوامع بشری و ارزش های دینی از دیر زمان در معرض آسیب از ناحیه دو گروه ودو نوع طرز تفکر بود ه و چه بسا خسارات وپیامد های تلخ را از ناحیه آنها متحمل شده است وامروزه نيز جامعه انساني وارزش های دینی از این دو نوع طرز تفکر تهدید می شود، وبهانه به دست سود جویان و بیگانگان می دهد؛ گروه اول افراطیون زیاده رو ودسته دیگر تفریط گرایان سست عنصر.در جهان معاصر عليرغم اينكه دنياي علم و ارتباطات و تكنولوژي ناميده مي‌شود و جهان به شكل دهكده درآمده است متأسفانه مي بينيم باز هم این دو گروه با رفتار و عملکرد نسنجیده خویش آب به آسیاب دشمن ریخته و وجود شان سوژه ای یرای اهداف سوء آنان قرارگفته است بزرگان دين عمل آنها را حاکی از جهل ، و به خود شان لقب جاهل داده است لذا ميفرمايد : لايُري الجاهل اِمّا مُفرِطا او مُفَرِّطا .علیرغم این که دین اسلام دین اعتدال و رو به پیشرفت است هرجا که افراط یا تفریط در کار بوده در روند رو به رشد آن وقفه یا خللی ایجاد کرده و وسیله ای برای تبلیغ بیگانگان قرار گرفته است یکی از مواردی که از این ناحیه آسیب دیده است و بهانه ای برای دشمنان داده است مسئله توسل است زیرا در اینجا نیز یک گروه هستند که در مسئله توسل کوتاهی می کنند، اشکال تراشی می کنند ، توسلی را که قرآن و روایات اجازه داده قبول ندارند وزیر سوال می برند و گمان می کنند که توسل با کمال توحید منافات دارد و حال آنکه حقیقت و روح توسل را نفهمیده اند زیرا توسل به اولیاء الله بخاطر عبادت و اطاعت و قربشان درپیشگاه خداوند نه تنها با توحید منافات ندارد بلکه تاکیدی است بر مسئله توحید و همه چیز را از خدا خواستن.گروه دوم گروه افراطی هستند آنهایی که بوسیله توسل راه غلو وبلوغ را پیش گرفته اند خطر این گروه غلاه از خطر وهابیت تفریطی کمتر نیست و می توان گفت یکی از عوامل پیدایش گروه اول کردار و گفتار این گروه افراطی است این گروه تعبیراتی دارند که با توحید افعال سازگار نیست یا تعبیراتی دارند که با توحید در عبادت سازگاری ندارد در حالی که «لاموثر فی الوجود الاالله»موثر واقعی در جهان هستی خداست وهرچه که غیراو دارد از اوست لذا میطلبد که ما همانطوریکه بامنکران توسل صحیح ومعقول مبارزه و یا ارشاد نماییم و از سیر انحراف به راه راست هدایت کنیم. گروه افراطی و غلات را نیز باید ارشاد کرده و به راه صحیح باز گردانیم در واقع می توان گفت یکی از عوامل پیدایش منکران توسل وگروه تفریطی و غلو را پیش می گیرند طبیعی است که گروه تفریطی در مقابل آنها پیدا می شوند و این یک قانونی است که این دودسته انحرافی لازم وملزوم یکدیگر بوده و خواهند بود و هردو راه خطا را می پیمایند(47)حرکت های نسنجیده وناشایست که بعضی ازعوام در کنار قبر پیامبر و یا مزارهای سایر اولیاء الهی انجام میدهند بهانه و سوژه ای برای دشمنان و مغرضان می سازد ، وهابیت نیز این حرکت بیجا و ناشایست این گروه عوام را به اصل مذهب شیعه نسبت داده و بدنام می نمایند.
آیت الله مکارم تحت عنوان«وظیفه ای خطیر علمای اسلام»می نگارد:
از آنجا که گاه کارهای بعضی از عوام بهانه هایی به دست مخالفان می دهد سزاوار است همه علماء اعلام و دانشمندان اسلام از حرکات نسنجیده بعضی از عوام در کنار قبر پیامبر یا ائمه بقیع و سایر امامان معصوم وقور شهداء و بزرگان اسلام جلوگیری کنند و مفهوم واقعی زیارت و توسل و تبرک وشفاعت طلبیدن را به آنها تعلیم دهند.به همه مردم بگویند، همه چیز وهمه کار به دست خدا و او مسبب الاسباب و قاضی الحاجات و کاشف الکربات و کافی المهمات است. و اگر پیامبر(ص) و امامان معصوم متوسل می شویم آنها به اذن پروردگار وبا استمداد از ذاتاک او کاری انجام می دهند یا پیشگاه خداوند شفاعت می کنند و از او تقاضای بر آمدن حاجت می نمایند.سجده کردن بعضی از عوام در برابر قبور مقدس تعبیرات که بوی الوهیت نسبت به آنان می دهد گره زدن چیزی به ضریح آنان و مانند اینها، همه از امور ناشایست ومشکل آفرین است و چهره یک کار مثبت و بسیار سازنده (زیارت) را دگرگون می سازد و بهانه به دست این و آن می دهد تا مردم را از برکات زیارات محروم سازند(48)
نویسنده کتاب چالش های فکری وسیاسی وهابیت می گوید:
«ابن عبدالوهاب و نجدیان با نسبت دادن کفر وشرک و بدعت به مسلمانان ، به قتل وغارت پرداختند. البته رفتار های غلات شیعه نیز بر این ادعا و بینش دامن می زد . وهابیان با دستاویز قرر دادن عقاید باطل آنها ، مردمان نجد را بر می انگیختند . در واقع ، القای روحیه ای جهادی ، بدعت زدایی و مبارزه با کافران و مشرکان ، عوام الناس را پیرامون ابن عبدالوهاب و محمد سعودی گرد می آورد وزمینه ساز گسترش وهابیت می گشت».(49)

15)استفاده از وسائل ارتباطی
 

امروزه که دنیا به شکل دهکده درامده بطور که زمینه ارتباط با اوضاع واحوال جهان از هرخانه ای برای هرکسی فراهم است و دنیا دنیای ارتباطات است اما هرکسی که از منابع و پشتیبانی اقتصادی بیشتری برخوردار است می تواند با مردم جهان ارتباط بیشتری برقرار سازد زیرا اگر وسیله باشد امّا بودجه لازم را نداشته باشد باز هم فعالیت مطلوب را نخواهد داشت .وهابیت که امروزه با دردست داشتن سرزمين زرخيز عربستان و تكيه بر ثروت عظيم خدادادي توانسته است به جريان نيرومندي اقتصادی منطقه تبديل شود و سازمان‌هاي بي‌شماري را در جهان براي تبليغ مرام خويش بنيان نهد. به‌ويژه در كشورهاي ايران و پاكستان و سائر مناطق سني‌نشين كه اغلب از فقر و استضعاف رنج مي‌برند سرمايه‌گذاري‌هاي فراوان نماید و مدارس علميه تاسيس كرده و پول‌هايي را براي طلاب ،محصلین ، معلمین و‌... خرج كند و آنها را به سياست‌هاي عربستان جذب نمايد؛ از طریق وسائل ارتباطی جهانی همچون شبکه های تلویزیون ، ماهواره ها و سایت های فعال شبانه روز دست به فعالیت بزند و هزینه های هنگفت را در این راه به مصرف برسانند. يك روزنامه الجزايری در گزارشی پيرامون تبليغ وهابيت و سلفی‌گری تكفيری بيان داشت:« در حال حاضر بالغ بر 5 هزار سايت اينترنتی وجود دارد كه به ترويج نظريات و عقايد گروه تروريستی القاعده و مبارزات مسلحانه می‌پردازد.طی گزارشی به نقل از خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، اين روزنامه الجزايری در گزارشی از افزايش سايت‌هايی كه به ترويج و اشاعه افكار گروه تروريستی القاعده كه بر پايه فرقه وهابيت پايه‌گذاری شده‌است، پرده برداشت.در اين گزارش آمده‌است: «تاكنون 5 هزار سايت اطلاع رسانی برای تبليغ اين گروه تروريستی و تشويق به انجام عمليات تروريستی يا به زعم آنها مبارزات مسلحانه و جهاد وجود دارد كه ازآن به عنوان دستاويزی برای مبارزه با آمريكا بهره می‌برند. در ادامه بيان شده‌است: «مسئولان اين سايت‌ها كه خود را جهادگران سلفی می‌نامند از اين حربه برای تبليغ وهابيت و عمليات تروريستی بر ضد مسلمانان استفاده می‌كنند. اين در حالی است كه در سال 1998 تنها 12 پايگاه اينترنتی در اين زمينه وجود داشت اما پس از حوادث يازده سپتامبر و افزايش روند فعاليت اين گروه، اين تعداد در سال 2005 به 4800 سايت و در حال حاضر بالغ بر 5000 سايت اينترنتی است».(50)

16)تلاش بی وقفه فرهنگی در راستای ترویج وهابیت
 

وهابیان با دارا بودن موقعیت مهم مکانی و داشتن دلار های نفتی تلاش های فرهنگی متداوم را در راستای ترویج وهابیت بکار می گیرند وبا شیوه های مختلف فعالیت دارند هر چند منجر به اختلاف وپراکندگی امت اسلامی و تقویت دشمنان اسلام شود. علی اصغر رضوانی در کتاب «وهابیان را بیشتر بشناسیم» می نگارد:وهابیان با پشتوانه دلار های نفتی به جای اینکه در آن مکان مقدس که از همۀ مسلمانان ومذاهب گوناگون وجودا دارد ، در صدد ایجاد اتحاد و یک پارچگی بین امت اسلام در مقابل کفر و دشمن مشترک باشند ، هر روزه در حال فتنه گری و تفرقه افکنی بین مسلمانان اند ، و لذا افراد مذاهب را نزد یکدیگر کافر معرفی کرده و از این راه بذر نفاق را در جامعۀ اسلامی می نشانند. اینک به برخی از فعالیت آنا در این راستا اشاره می کنیم :
1- تألیف و چاپ و نشر کتاب هایی با تیراژبالا بر ضد دیگر مذاهب اسلامی به زبانهای گوناگن، و به طور رایگان قرار دادن آنها به زائران مکه ومدینه.
2- تحقیق و چاپ و نشر کتاب های ابن تیمیه وشاگردانش که افکار او را داشته ووام دار او بوده اند و نیز ترجمه آن کتابها که عموما بر ضد مذاهب دیگر خصوصا برضد شیعه است . آنان این کتاب ها را به انحاء مختلف بین مسلمانان توزیع می کنند .
3- ترویج افکار ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب بین مسلمین، و این که دین صحیح همین است و به دنبال آن پیاده کردن آن در بین مسلمین.
4- استفادۀ از رایزنی های فرهنگی دولت سعودی در کشور های مختلف جهان برای انتشار افکار وهابیت و توزیع کتاب های علمای خود که اکثر آنها بر ضدّ دیگر مذاهب اسلامی است.
5- استخدام افراد در کشور های مختلف و تأسیس مراکز علمی توسط آنها برای جلب افراد وافکار عمومی مردم ، تا در صورتی که ساده لوح بودند آنان رابه مذهب خود جلب کنند ، و گر نه با تطمیع ودادن اموال بسیار و در صورت عملی نشدن دو مورد قبل ، با تهدید و ارعاب او را پیرو مذهب خود کنند که می توان از باب مثال ، به سپاه صحابه در پاکستان و طالبان در افغانستان وندوۀ العلماء در هندوستان اشاره کرد.
6- تصویب اعطای مدرک لیسانس ودکتری به دانشجویان و محققان مشغول به تحصیل دردانشگاه های عربستان ودیگر کشور ها، برای مقالات و کتاب ها و تحقیقات بر ضد دیگر مذاهب اسلامی یا در راستای تأیید عقاید ابن تیمیه و پیروان او . و لذا هر روز شاهد گستردگی بیشتری در مورد کتاب آنان هستیم .
7- انتخاب خطیبان مخصوص به جهت نماز های جمعه ، علی الخصوص در مسجدالحرام ومسجدالنبی (صلی الله علیه وآله) در ایام حج وماه مبارک رمضان ، به جهت ترویج افکار ابن تیمیه و محمد ابن عبد الوهاب ، وتبلیغات مسموم وزهر آگین بر ضد دیگر مذاهب اسلامی .
8- تنظیم ونشر نوار های صوتی و ویدیویی و سی دی های تصویری به زبان ها واشکال مختلف بر ضد دیگر مذاهب اسلامی و ترویج افکار وهابیان ، بین حجاج و مسلمانان کشور های اسلامی .
9- قرار داد وتبانی با مجلّه ها و نشریات و روز نامه های جهان به جهت چاپ و انتشار عقاید خود و تهاجم گسترده بر ضد مخالفان.
10- ایجاد مراکز رادیویی و تلویزیونی و ماهواره ای به زبان های مختلف بر ضد مخالفان و انتشار عقاید وهابیت.
11- نفوذ در کشور های فقیر اسلامی و کمک رسانی مالی وغیر مالی از قبیل ساختن مسجد و تأسیس مراکز مختلف به جهت ایجاد محبوبیت و جلب اذهان عمومی مردم ، تا از این راه ، افکار خود را منتشر ساخته و مردم را بر ضدّ مخالفان تحریک نمایند.
12- استخدام مزدورانی قلم به دست و اجیر کردن آن ها از بین دیگر مذاهب اسلامی به جهت خدمت به آیین وهابیت .
13- تربیت اشخاصی به جهت مناظره و بحث و به کار گیری آنا در مراسم حج و اعزام آن ها به خارج از کشور برای تبلیغ آیین وهابیت(51)

نتایج و پیشنهادات:
 

از آنجای که بنای تفکرو اندیشه ای وهابیت روی برداشت سطحی و جمود فکری بنیان گذاران این فرقه مبتنی شده است و از احتوای عقلانیت و خردمندی لازم برخوردار نیست و از این مختصر نیز بدست می آید که پیشرفت و گسترش جریان وهابیگری در طول دو قرن اخیر بخاطر علل و عواملی برون دینی بوده است که برخی بخاطر پدیدار شدن این پدیده در نقطه بسیار تاریخی و مهم از لحاظ قداست و دارای منابع سرشار خدادادی ان سرزمین است و برخی هم در اثر نا آگاهی جوانان و رفتار های نا مناسب برخی از مسلمین بوده است .لذا می بایست برای بیدار کردن مردم با شناساندن هویت این جریان منحرف و واکسینه کردن جوانان بوسیله ای آشنایی با معارف دینی کار و تلاش بیشتر صورت گیرد و از هر گونه گفتار ورفتار که تبدیل به بهانه و ابزار تبلیغی این گروه می شود بپرهیزیم.

پي‌نوشت‌ها:
 

31.چالش های فکری و سیاسی وهابیت ، ص114
32.شناخت عربستان ، صص37-34
33.همان ، صص37-34
34.چالش های فکری و سیاسی وهابیت ، ص114، به نقل از ساختار حکومت عربستان. -
35.وهابیان را بهتر بشناسیم ، ص 27.
36.وهابيت مباني فكري و كارنامه عملي ، ص 34-36.
37.وهابیگری ، صص 14-13 .
38.اکبر،چالش های فکری و سیاسی وهابیت ، ص116
39. ،سلفی گری وپاسخ به شبهات،صص204و205.
40. تحلیلی نو بر عقاید وهابیان ، ص24.
41.همانن ، ص 107
42.چالش های فکری و سیاسی وهابیت ، ص119
43.همان،ص121
44. همان ، صص121-119.
45.همان ، ص123.
46.همان ، ص124.
47.شیعه پاسخ می گوید ، صص247و248.
48.همان ص 111
49.چالش های فکری وسیاسی وهابیت ، ص 108.
50.www.askquran.ir.
51.وهابیا را بهتر بشناسیم ، ص 18.
 

منابع
1. ابراهیمی ، محمد حسين ،تحلیلی نو بر عقاید وهابیان ، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه ،چاپ چهارم1379
2.اسد علي زاده ، اكبر : چالش خاي فكري و سياسي هاي وهابيت ، قم ،مركز پژوهش صدا وسيماي اسلامي ، چاپ دوم 1386.
3.الگار ، حامد : وهابيگري ، ترجمه احمد نمايي ،مشهد ،بنياد پژوهش هاي اسلامي ، 1387
4.رضوانی ، علی اصغر، سلفی گری (وهابیت) و پاسخ به شبهات ، قم ، مسجدمقدس جمکران ، چاپ ششم، 1388.
5. رضوانی ، علی اصغروهابیان را بهتر بشناسیم، ، قم ، دلیل ما ، چاپ دوم، 1389
6.صالحی ، سیدعباس ، هفته نامه پگاه ، قم ، موسسه فرهنگی پاسدار اسلام . ش 226 ، 4اسفند 1386.
7.سبحاني ، جعفر ، وهابيت مباني فكري و كارنامه عملي،قم، موسسه امام صادق(ع)،چاپ اول،1380
8.فقيهي ، علي اصغر : وهابيان ،تهران ، اسماعيليان ، چاپ دوم 1364.
9.فؤاد، ابراهیم، شیعیان عربستان ، تهران، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرارمعاصر، چاپ اول 1386.
10.محمدی آشنانی ، علی ، شناخت عربستان ،تهران، مشعر، چاپ اول 1381.
11. مسترهمفر،خاطرات مسترهمفر،ترجمه علي كاظمي ،قم،اخلاق، چاپ سوم،1385
12.مكارم شيرازي ، ناصر : شیعه پاسخ می گوید ،قم ، مدرسة الامام علي (ع) چاپ هفتم 1386
13.موثقی ، احمد ، جنبشهای اسلامی معاصر، تهران، انتشارات سمت،چاپ دهم 1386 .
14. مكارم شيرازي ، ناصر : وهابيت بر سر دوراهي ،قم ، مدرسة الامام علي (ع) چاپ اول 1384
15.نشریه فرهنگ پویا،فصلنامه فرهنگي–اجتماعي وسياسي،نشریه دانشجویی پویا،قم،ش7، اسفند1386.
www.askquran.i16