آمفيزم (يك بيمارى ريوى)

آمفيزم به تنهايى بيمارى نادرى است كه معمولا با آسم و برونشيت مزمن پيچيده‏تر مى‏شود. هيچ درمان پزشكى براى آمفيزم وجود ندارد و آسيب‏هاى راه‏هاى تنفسى برگشت ناپذيرند. خلاصه، شما با مشكلى روبه‏رو شده‏ايد كه ريه‏هاى‏تان زودتر از خودتان پير مى‏شوند. اما شما باهوش‏تر از اين بيمارى‏ايد. امسال، سالى است كه كنترل سلامتى خود را در دست مى‏گيريد. ياد مى‏گيريد ساده‏تر زندگى كنيد. از حالا به بعد، انرژى خود را براى كارهايى كه مى‏خواهيد انجام دهيد، ذخيره مى‏كنيد. در اينجا به كارهايى كه بايد انجام دهيد اشاره شده است:

از همين الان، سيگار را ترك كنيد.
 

بله، پزشك‏تان قبلا به شما گفته بود ولى شما اين حرف را گوش نكرديد. هنرى گانگ »استاد دانشگاه كاليفرنيا« مى‏گويد: هيچ گاه براى ترك سيگار، دير نيست حتى اگر در پنجاه شصت سالگى سيگار را ترك كنيد، روند تخريب ريه‏هاى‏تان كند مى‏شود و علاوه بر اين، شما بلافاصله ظرفيت ورزش كردن خود را افزايش مى‏دهيد.
يك نظريه‏ى رايج درباره‏ى چگونگى تأثير سيگارى در ايجاد آمفيزم بدين ترتيب است: دود سيگار، باعث حركت نوتروفيل‏ها از سلول‏هاى ايمنى بدن به طرف ريه‏ها مى‏شود. به طور واضح، اين نوتروفيل‏ها آنزيم‏هايى توليد مى‏كنند كه بافت ريه را هضم مى‏كند.

از سيگارى‏ها دورى كنيد.
 

اگر سيگارى كه خودتان مى‏كشيد، مى‏تواند به شما آسيب برساند، حتما سيگار همسرتان يا سالن‏هاى پذيرايى پردود نيز مى‏تواند مضر باشد. دكتر گانگ مى‏گويد: يك فرد غير سيگارى به علت اينكه همسرش سيگار مى‏كشد، مى‏تواند بعد از ده‏ها سال زندگى با وى دچار سرطان ريه مى‏شود.

از مواد حساسيت‏زا اجتناب كنيد.
 

اگر مواد حساسيت‏زا را مى‏شناسيد و مى‏دانيد كه آنها روى تنفس شما اثر مى‏گذارند، در صورت داشتن آمفيزم، حتما از آنها خوددارى كنيد.

از توانايى‏هاى خود بهتر استفاده كنيد.
 

شما نمى‏توانيد راه‏هاى هوايى خود را ترميم كنيد. شما فقط مى‏توانيد كارآمدى تنفس و كارآيى عضلات را افزايش دهيد. براى مثال اگر بتوانيد كارهاى آشپزخانه را طورى تنظيم كنيد كه كارها را در مراحل كمترى انجام دهيد، بسيار مناسب‏تر است.

ورزش كنيد.
 

تمام متخصصان ما توافق دارند كه ورزش منظم، براى بيماران آمفيزمى بسيار مؤثر است؛ اما چه نوع ورزشى؟
روبرت تيگو »استاديار دانشكده پزشكى بايلور« مى‏گويد: پياده‏روى احتمالا از همه ورزش‏ها مفيدتر است. همچنين براى كشش بهتر عضلات دست بايد ورزش كنيد، از وزنه‏هاى 5 / 0 يا 1 كيلويى استفاده كنيد و عضلات گردن و بالاى شانه و سينه را ورزش دهيد؛ اين كار بسيار مهم است، زيرا افراد دچار بيمارى مزمن ريوى از عضلات تنفسى بالاى سينه و گردن‏شان بيشتر از افراد عادى استفاده مى‏كنند. شنا نيز براى بيماران دچار آمفيزم و آسم واقعا مفيد است، زيرا اين ورزش باعث مى‏شود در هواى مرطوب نفس بكشند.

كم بخوريد ولى هميشه بخوريد.
 

هنگامى كه آمفيزم پيشرفت كرد و جريان هوا بيشتر مسدود شد، ريه‏ها در اثر هواى محبوس شده، باد مى‏كنند. اين ريه‏هاى باد كرده، به طرف پايين، به شكم فشار وارد مى‏كنند و فضاى كمترى را براى بزرگ شدن معده باقى مى‏گذارند؛ به همين علت است كه شش وعده غذايى كم حجم بهتر از سه وعده غذايى مفصل و سنگين است.
دكتر تاگو مى‏گويد: بهترين انتخاب، غذاهاى كم حجم و پر انرژى مانند غذاهاى پر پروتئين است. اما مراقب باشيد، زيرا هضم طولانى غذا در معده، خون و اكسيژن را به طرف اين عضو مى‏كشاند و از ديگر اعضاى بدن دور مى‏كند، در حالى كه ممكن است آن اعضا به اكسيژن بيشترى احتياج داشته باشند.

وزن ايده‏آل خود را حفظ كنيد.
 

بعضى از بيماران آمفيزمى، دچار اضافه وزن زيادى مى‏شوند. انرژى بيشترى براى اضافه وزن آنها بايد مصرف شود. هر چقدر به وزن ايده‏آل نزديك‏تر باشيد، براى ريه‏هاى‏تان مفيدتر است.
اغلب بيمارانى كه واقعا آمفيزم دارند لاغر هستند، زيرا انرژى بيشترى را به علت تنفس سخت از دست مى‏دهند. اگر كمبود وزن داريد، ميزان كالرى دريافتى را افزايش دهيد.

مؤثرتر نفس بكشيد.
 

براى به دست آوردن نيروى بيشتر چندين راه كار وجود دارد كه شامل موارد زير است:

به صورت يكنواخت نفس بكشيد.
 

هنگامى كه دكتر تاگو و همكارانش به مطالعه بيست بيمار دچار آمفيزم پيشرفته پرداختند، دريافتند كه در شرايط عادى افراد داراى الگوى تنفسى بسيار آشفته‏اى هستند. تنفس آنها بسيار فراز و نشيب داشت. ما به آنها الگوى تنفسى نرمال را ياد داديم كه حداقل در كوتاه مدت اين كار مفيد واقع شد.

به روش شكمى نفس بكشيد.
 

اين روش، مؤثرترين روش تنفس است. كودكان به طور طبيعى آن را انجام مى‏دهند؛ اگر به آنها نگاه كنيد خواهيد ديد كه شكم‏شان با هر نفس، بالا و پايين مى‏رود. اگر مطمئن نيستيد كه به روش شكمى نفس مى‏كشيد يا روش سينه‏اى، به پيشنهاد دكتر فرانسيسكو پيترز توجه كنيد: دراز بكشيد و دفترچه راهنماى تلفن را روى شكم بگذاريد و در هنگام تنفس به آن نگاه كنيد اگر بالا و پايين مى‏رفت، شما به روش شكمى نفس مى‏كشيد.

راه‏هاى هوايى را باز نگه داريد.
 

شما مى‏توانيد با آهسته دميدن هوا از لب‏هاى جمع شده‏تان به مدت 30 دقيقه در روز عضلات تنفسى خود را تقويت كنيد. سعى كنيد دو برابر زمانى كه هوا را به داخل ريه مى‏دهيد، آن را خارج كنيد. اين كار كمك مى‏كند كه از دست هواى مرده داخل ريه خلاص شويد و هواى تازه به دست آوريد.

ويتامين‏هاى C و E را امتحان كنيد.
 

دكتر سند هاوس توصيه مى‏كند كه بيماران آمفيزمى حداقل 250 ميلى‏گرم ويتامين C و 800 واحد ويتامين E را دوبار در روز بخورند )البته استفاده از اين مكمل‏هاى ويتامينى و يا هر ويتامين درمانى بايد با دستور پزشك باشد(. وى مى‏گويد: اثر ويتامين درمانى، ثابت شده نيست ولى ضررى نيز ندارد. او عقيده دارد كه ويتامين‏هاى C و E ممكن است مفيد باشند زيرا اثرات آنتى‏اكسيدان دارند.

آرام باشيد.
 

اگر شما اين بيمارى را به عنوان يك تهديد در نظر بگيريد، برخى از مكانيسم‏هاى فيزيولوژيكى حاصل از آن، باعث بدتر شدن آمفيزم مى‏شوند. هنگامى كه همواره در حالت هوشيارى و اعلام خطر به سر مى‏بريد نياز شما به اكسيژن زياد خواهد شد.
دكتر پيترز مى‏گويد: شما نمى‏توانيد درباره‏ى وقايع گذشته كارى كنيد فقط مى‏توانيد از آنها عبرت بگيريد.

به گروه بازپرورى بپيونديد.
 

درباره‏ى پيوستن به يك گروه بازپرورى ريوى فكر كنيد. اين گروه‏ها مى‏توانند به شما آموزش دهند و از شما حمايت كنند. آمار نشان مى‏دهد كه اين برنامه‏ها ميزان بسترى شدن در بيمارستان را كاهش داده است.

از يك عضو خانواده به عنوان مربى استفاده كنيد.
 

از شخصى كه براى‏تان مهم است به عنوان مربى استفاده كنيد تا در مواقعى كه تنگى نفس پيدا كرديد به شما كمك كند. يك مربى مى‏تواند درباره‏ى تكنيك‏هاى پايه‏اى RELAXATION كمك كند. او مى‏تواند كنار شما بنشيند و درباره‏ى تفكرات‏تان قبل و در طول حمله كمك كند. از نظر روان‏شناسى، بيماران آمفيزمى كاملا نرمال هستند. هنگامى كه آنها تفكرات‏شان را به زبان مى‏آورند مى‏بينند چقدر مسخره است. زمانى كه مى‏خندند، به آرامش مى‏رسند و نفس‏شان به حالت طبيعى برمى‏گردد.

خود را منزوى نكنيد.
 

دكتر تاگو مى‏گويد: بعضى از بيماران آمفيزمى فكر مى‏كنند: خب، من شايد نتوانم اين كار را انجام دهم و به علت اينكه مى‏ترسند كه بيرون بروند و دچار تنگى نفس شوند، از رفتن به مكان‏هاى عمومى و لذت بردن در آنجا دورى مى‏كنند. اجازه ندهيد ترس باعث منزوى شدن‏تان شود.

كارهايى متناسب با توانايى‏تان انجام دهيد.
 

نكته ديگر كه بيماران آمفيزمى بايد ياد بگيرند، تنظيم زمان و وقت است. آنها واقعا هر كارى را كه بايد انجام دهند مى‏توانند انجام دهند اما با ريتم و آهنگ خودشان؛ البته اين كار، آسان نيست.

باهوش‏تر كار كنيد.
 

نكته‏هاى كوچك باعث ايجاد تفاوت‏هاى فاحش مى‏شود. آيا فضاى كارتان را دوباره تنظيم كرده‏ايد تا با تلاش كمترى كارهاى‏تان را انجام دهيد؟ نظرتان درباره‏ى قرار دادن ميز ناهارخورى نزديك جاظرفى چيست؟ همين كارهاى به ظاهر كوچك، انرژى شما را حفظ مى‏كند.

تنفس را با بلند شدن‏تان هماهنگ كنيد.
 

اگر شما به خاطر داشته باشيد كه هنگام بلند شدن و بالا رفتن، نفس خود را با لب‏هاى جمع شده بيرون دهيد و در زمان استراحت نفس خود را به داخل بدهيد، خانه‏دارى آسان‏تر خواهد شد.

از اسپرى‏هاى غير ضرورى استفاده نكنيد.
 

لازم نيست با اضافه كردن مواد ناشناخته به راه‏هاى تنفسى خود، اين مشكلات را افزايش دهيد.

لباس‏هاى گشاد بپوشيد.
 

لباس‏هاى گشاد بپوشيد تا سينه و شكم‏تان به راحتى انبساط پيدا كند. اين بدين معنى است كه بايد از پوشيدن كمربندها، كرست و زيرپوش تنگ خوددارى كنيد. خانم‏ها شايد زير پيراهن زنانه را راحت‏تر از كرست بدانند.
منبع : دايرة المعارف پزشك خانواده ،گروه مولفان انستیتوسلامتی آمریکا

پي‌نوشت‌ها:
 

* انتشارات سپهر اندیشه - 1387