دردهايي که از خانه داري ناشي مي شوند

پام درد مي کنه
گردنم درد مي کنه
دستم درد مي کنه
قبل از هر چيز بايد متذکر شويم که خانه داري يک شغل محسوب مي شود و مثل همه مشاغل مي تواند منجر به بروز اختلالات يا بيماري هاي شغلي شود. حال بايد ببينيم که آيا اساساً به علت کارهاي خانه و فعاليت هاي روزمره اي که خانم هاي خانه دار بدان مشغولند، مشکلاتي در سيستم عضلاني، مفصلي و اسکلتي بدن رخ مي دهد يا نه؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ، انواع شايع اين اختلالات يا مشکلات کدامند؟
کارهاي خانه از چند جنبه قابل تأمل است؛ يکي اينکه اغلب، کارهاي سنگيني هستند که بيشتر از حد توان و آمادگي جسماني خانم خانه دار مي باشند. دوم اينکه، مشابه فعاليت هاي ورزشي بوده و مي توانند آسيب رسان باشند. ديگر اينکه، عمدتاً حرکات تکراري اثر تجمعي بر بافت هاي بدن داشته و استرس هاي مکرر عضلاني مفصلي پشت سر هم و فراتر از حد و ظرفيت بازتواني و ترميمي بافت هاي بدن مي باشند که منجر به بروز عوارض مي شوند.
براي آنکه کمي بحث را بازتر کنيم، در خصوص مورد اول، يعني سنگين بودن کارها بايد پرسيد که آيا آقايان حاضرند اين شغل را قبول کنند؟ اگر هم به فرض چنين باشد، خيلي زود از اين کار فراري مي شوند؛ هم به لحاظ تخصصي بودن آن و هم تکراري بودن بسياري حرکات که از حوصله جسمي و روحي آقايان خارج است. همين جا بد نيست به ارتباط استرس هاي جسمي و روحي نيز اشاره شود؛ چرا که شديداً به هم وابسته اند و چنانچه کاري بدون شادابي روحي انجام گردد، به خصوص اگر تکراري باشد، به طور يقين آسيب هاي جسماني آن کار بيشتر خواهد بود. در ضمن، همه مي دانيم که کار با توانمندي هاي جسمي فرد حتماً بايد تطابق داشته باشد که خانم هاي خانه دار ايراني، به خصوص افراد تازه ازدواج کرده، اغلب آن را رعايت نمي کنند. خانم خانه دار بايد خودش را براي هر نوع کار به تدريج و با دقت و پشتکار آماده کند و در اين راستا از مشاوره متخصصان نيز بهره گيرد. توانبخشي شغلي يعني تطابق محيط و شرايط کار با وضعيت جسمي و رواني فرد. همين جا بد نيست از ارتباط بين جسم يا فيزيک انسان با شرايط محيطي کار و ابزار کار يعني رابطه ارگونوميکي بگوييم. مسائلي چون ميزان قد، ارتفاع کابينت هاي آشپزخانه و ... از جمله مسائلي هستند که بايد تدابير لازم براي آنها انديشيده شود.
اما در خصوص جنبه دوم، يعني شباهت خانه داري به فعاليت هاي ورزشي بايد گفت، حرکات مکرر دست و بازوها، نشستن و برخاستن هاي مکرر، خم و راست شدن ها که گاهاً توام با چرخش و بلند کردن اجسام مي باشد و گاهي دويدن هاي سريع و... همگي مسائلي هستند که خانم خانه دار براي انجام آنها بايد همچون يک ورزشکار خود را آماده کند و درواقع مانند هر ورزشکاري برنامه تمريني منظم و مشخصي داشته باشد و هر صبح، قبل از شروع کار، حرکات ورزشي را به نحو مشخص و منظمي اجرا و عضلات و مفاصل خويش را با حرکات کششي گرم کند.
در مورد جنبه سوم آسيب رساني، يعني حرکات تکراري در کارهاي خانه داري، بايد به سندرم استرس( يا تروماي) تجمعي اشاره کرد. استرس هاي جسمي مکرر ناشي از ضربات يا تروماهاي شغلي است. اين استرس ها يا ضربات به مرور زمان منجر به بروز اختلال و ظهور علائم بيماري همچون درد و خستگي زودرس و ضعف عضلاني مي شوند و گاه نيز خود را به صورت خواب رفتگي دست ها، گزگز يا مورمور شدن دست ها، شانه ها يا پاها نشان مي دهند. اما علامت اين بيماري اغلب درد و تورم است. در ادامه بحث، به مشکلات يا بيماري هاي شايع خانم هاي خانه دار در جامعه ايراني مي پردازيم. اکثر اين افراد از دردهاي ستون فقرات، به ويژه کمردرد و گردن درد شکايت دارند. در درجه بعد مي توان از درد زانوها نام برد که خصوصاً در افراد دچار اضافه وزن و خانم هاي چاق بيشتر ديده مي شود. از ساير دردها و بيماري هاي اين گروه مي توان به درد پاشنه پا نيز اشاره کرد. درد شانه ها و مابين دو کتف هم از جمله مواردي است که خصوصاً در خانم هاي خانه دار به لحاظ نوع و نحوه فعاليت هاي فيزيکي ايجاد مي شود. برخي خانم هاي خانه دار نيز از درد آرنج، به خصوص اپي کنديليت لترال( آرنج تنيس بازان) و درد انگشتان دست ها، به ويژه انگشت شست يا بيماري دکرون شکايت دارند که همه مثال هايي از بيماري تروماي تجمعي و وابسته به کار است. در اينجا بعضي از موارد فوق را مورد بحث قرار مي دهيم:
عمدتاً در اثر خم بودن طولاني ستون فقرات گردني و کار بيش از حد عضلات اين ناحيه، بروز مي کند. به عبارتي، در زمينه دردهاي گردني خانم هاي خانه دار با مشکلاتي نظير مسائل مکانيکي گردن رو به رو خواهيم بود؛ به خصوص اگر زمينه آرتروز( استئوآرتريت) مفاصل ستون فقرات هم فراهم باشد. در تجربه باليني روزمره کار طبابت، اکثراً با خانم هايي سر و کار داريم که دردي خفيف و بسيار طولاني مدت را در شرح حال خود ذکر مي کنند که اخيراً به علت ضربه يا اعمال فشار کار بيش از حد، درد تشديد يافته است. بيشتر اوقات اين دردها به شانه ها يا پشت کتف ها و گاه به پشت سر و حتي به يک نيمه از جمجمه يا سر و صورت نيز انتشار مي يابد و ما از اين نوع سردردها تحت عنوان سردردهاي گردني( با منشأ گردن) نام مي بريم. گاهي دامنه اين دردها گسترده تر شده و به اندام هاي فوقاني، حتي تا نوک انگشت ها نيز کشيده مي شود. آنچه به عنوان يک قانون در طب فيزيکي آموخته ايم اين است که در برخورد با هرگونه دردهاي جسماني، خصوصاً در اندام ها، به منشأ نخاعي يا ستون فقراتي آن ناحيه مراجعه و حتماً آن را هم معاينه کنيم. بنابراين در تمامي سردردها، دردهاي شانه ها و کتف ها، دردهاي بازو، آرنج، ساعد، دست ها و انگشتان چه داراي علائم، مانند خواب رفتگي، سوزش، مورمور شدن و غيره و چه بدون علائم، حتماً بايد ستون فقرات گردن بيمار مورد معاينه باليني و در صورت لزوم، عکسبرداري پزشکي قرار گيرد. حتي گاهي خود بيمار هم مي تواند شخصاً يا به کمک اطرافيان به وجود مشکل در ستون فقرات گردني خويش پي ببرد؛ به اين صورت که به حالت دمر بخوابد( روي شکم دراز بکشد)، به طوري که يک بار برجستگي هاي استخواني پشت مهره هاي گردن حس شود و يک بار به فاصله 1/5-2 سانتيمتري تا کنار زاويه مهره هاي گردني لمس عمقي شوند ( يعني با انگشت شست با فشار ملايم اين ناحيه ها را تحت لمس عمقي قرار مي دهيم و سانتيمتر به سانتيمتر بالا يا پايين تر را چک مي کنيم). در صورت هرگونه حساسيت بيش از حد در لمس يا دردناک بودن غيرطبيعي، فرد متوجه اختلال در اين ناحيه مي شود که مي تواند ما را به تشخيص يا عملکرد ناصحيح مهره ها در ارتباط با يکديگر و عناصر مجاورشان رهنمون سازد و از اين طريق به معالجه دقيق تر و سريع تر بيماران بپردازيم و سپس مشکل را با متخصص طب فيزيکي توانبخشي در ميان بگذاريم( اين مطلب قابل توجه پزشکان عمومي محترم نيز مي باشد.)
يکي از دردهاي شايع در خانم هاي خانه دار، به خصوص خانم هاي چاق، درد پاشنه پاست. خانم ها در منزل معمولاً پابرهنه بوده و به مدت طولاني سرپا مي ايستند، راه مي روند و کار مي کند و اين اعمال فشار مکرر و مداوم بر پاشنه پا موجب بروز علائم التهابي در محل اتصال تاندون ها و فاشياها به استخوان پاشنه پا مي شود و علاوه بر حساسيت موضعي بسيار شديد اين ناحيه، اغلب درد صبحگاهي شديدي وجود دارد که بيشترين شدت آن در چند قدم اول راه رفتن صبح ها بلافاصله پس از بلندشدن از خواب و برخاستن است. اين علامت در واقع راه تشخيص پلانتارفاشئيت يا التهاب فاشياي کف پايي است. بهترين توصيه به اين افراد، استفاده از کفش پاشنه بلند يا دمپايي پاشنه دار است که حدود 2/5 تا 3 سانتيمتر ارتفاع داشته باشد. يکي ديگر از اقدامات مهمي که خود فرد انجام دهد، انجام يک حرکت ساده ورزشي است؛ به اين صورت که به وسيله يک دست، کف پا در نزديکي پنجه پا را گرفته و با کشيدن به سمت عقب سعي کنيد عضلات کف پا تحت کشش قرار گيرد. سپس با دست ديگر که به حالت مشت گره کرده است، چندين ضربه به کف پا تا روي پاشنه پا وارد آوريد و اين کار را چندين مرتبه تکرار کنيد. بهترين زمان انجام اين حرکت، صبح بلافاصله پس از بيدار شدن و قبل از ايستادن روي پاست. ناگفته نماند بسياري از افرادي که با تشخيص خار پاشنه تحت درمان هاي گوناگون قرار مي گيرند، مبتلا به همين التهاب فاشياي کف پايي هستند و تمام اقدامات ذکر شده براي آنها نيز بايد صورت گيرد؛ ضمن اينکه بايد از کفي هاي نرم ژله اي پا مخصوص پاشنه هاي حساس و دردناک نيز در داخل کفش خود يا از دمپايي هاي مخصوص استفاده نمايند. افرادي که خار پاشنه يا درد پاشنه آنها با اين تدابير درمان نشود، بايد تحت درمان هاي فيزيوتراپي قرار گيرند. در صورت بهبود ناکامل يا عدم بهبودي، ليزرتراپي يا استفاده از ليزرهاي کم توان پالسي شکل با فرکانس خيلي بالا مي تواند التهاب عمقي ناحيه را کاهش دهد. در غيراين صورت بايد تزريق موضعي و در نهايت الکتروشوک تراپي انجام گيرد.
منبع:نشريه دنياي زنان، شماره 54.