تترو Tetro

فرانسيس فورد کوپولا(...)
 

شاهين شجري کهن
 

خالق پدرخوانده ها و برنده ي دو نخل طلاي کن و چند جايزه ي اسکار پس از مدتي دوري از سينما با يک فيلم مستقل و کم هزينه اما خوش ساخت به دنياي کارگرداني بازگشته است. براي هواداران کوپولا اين خبر خوبي است؛ به خصوص که تترو فيلمي شخصي است و کوپولا توانسته بدون دخالت سرمايه گذارها و بدون تن دادن به نظرها و خواسته هاي تحميلي آن ها سليقه ي سينمايي خود را در تترو اعمال کند. اين همان شيوه ي آرماني فيلم سازي است که کوپولا هميشه آرزويش را داشته: اين که فيلم نامه هاي خودش را بسازد بدون آن که نگران الزامات تجاري يا خرده فرمايش هاي استوديوها باشد. پس از مکالمه اين دومين فيلم کوپولا است که فيلم نامه اش را نيز خود او نوشته است.
تترو يک درام معمايي جذاب است که به تفاوت ها، عقده ها و مناسبات اخلاقي پنهان در يک خانواده مي پردازد. داستان درباره ي دو برادر است که فرزندان موسيقي دان بزرگي هستند. يکي از دو برادر که تترو نام دارد (با بازي درخشان وينسنت گالو) سال ها پيش از خانواده جدا شده و خانه را ترک کرده است. او از زندگي در قالب شخصيت يک هنرمند مورد احترام نفرت دارد و احتمالاً به اين دليل از خانه گريخته که از سرنوشت محتومش فاصله بگيرد. برادر ديگر (آلدن ارنرايش) تازه واردي است که سعي مي کند پس از سال ها پيوند دوباره اي با برادرش برقرار کند. او نقطه ي مقابل تترو است يا دست کم با او تفاوت زيادي دارد. تترو سرکش و صريح است و رفتاري ضدهنجار يا ضد اجتماعي دارد، ولي برادرش مي خواهد با تقويت ارزش هاي مورد قبول جامعه در رفتار خود، در نظر تترو مفيد و با ارزش جلوه کند. تنها نقطه ي مشترک اين دو تمايلي است که به انزوا و درون گرايي دارند. نمونه ي اين تضاد شخصيتي در دو برادر، در درام تکان دهنده ي برادرها (جيم شريدان) نيز وجود دارد. در آن فيلم هم دو برادر از لحاظ شخصيت، جهان بيني و رفتار اجتماعي کاملاً متفاوت و حتي متضاد هستند اما در نهايت پيوندي که هم خوني ميان آنان ايجاد کرده قوي تر از همه ي قراردادهاي اجتماعي عمل مي کند. وينسنت گالو در نقش تترو بازي بسيار تأثيرگذاري دارد و آميزه اي از خشم و نفرت بي قيدي را در قالب يک شخصيت پيش بيني ناپذير به نمايش مي گذارد. چهره ي شمايل وار گالو و رمز و رازي که در حرکت ها و نوع نگاهش وجود دارد در تناسب کامل با شخصيت تترو قرار دارد. خوي تهاجمي و طبيعت وحشي تترو به روشني در بازي گالو بازتاب يافته اما گاهي رفتارهاي عصبي کننده ي او و اصراري که به گريز از هنجارهاي عمومي دارد تحمل ناپذير مي شود.

فيلم نامه ي تترو بر اساس يک داستان اريژينال نوشته شده و بيش از هرچيز به شخصيت هايش متکي است. ساختار روايي فيلم، شرح حال گونه است و پي رنگ داستان بر اساس موقعيت خانواده اي معاصر با اعضايي ناهمگون طراحي شده است. به نظر مي رسد کوپولا در نوشتن فيلم نامه ي تترو از شيوه ي داستان گويي نمايش نامه نويسان آمريکايي مانند يوجين اونيل و تنسي ويليامز الهام گرفته باشد که هميشه قسمت هايي از زندگي شخصي و تجربه هاي واقعي شان را در کارشان منعکس مي کنند. ايده ي اصلي فيلم نامه جذاب است و فيلم نامه با اين که قدري اطناب دارد و بيش از حد روي برخي موقعيت ها مکث مي کند، ولي يکدست از کار درآمده و دچار شتاب زدگي يا کندي چنداني نمي شود. ديالوگ ها موجز و مستقيم هستند و طنزي تلخ و هجوگونه در گفت و گوها وجود دارد. البته قسمتي از ديالوگ ها به زبان اسپانيايي گفته مي شوند که طبيعتاً بخشي از ظرافت هاي زباني آن ها براي مخاطب غيراسپانيولي زبان از ميان مي رود.
يکي از نقاط قوت فيلم نامه، شخصيت پردازي دقيق و پرجزييات فيلم است. علاوه بر تترو (که قسمتي از هويتش را مديون بازي وينسنت گالو است) شخصيت پدر در اين فيلم ماهيتي هيولاوار دارد و بيش تر شبيه شخصيت هاي اسطوره اي و فراطبيعي است که در تراژدي هاي يوناني حضور دارند. او با پسرانش رقابت دارد و تلاش مي کند قدرتش را بر آنان تحميل کند. از اين جهت نوعي رابطه اي اوديپي ميان دو برادر با پدرشان برقرار است. که آدم را به ياد شخصيت پدر در فيلم هايي مثل گربه روي شيرواني داغ و هوس زير
درخت نارون مي اندازد. در فيلم، شخصيت پدرغايب است و از طريق فلاش بک هايي با مختصات رفتاري او آشنا مي شويم. مطالبي که تترو درباره ي پدرش نوشته ذهني هستند و تضميني وجود ندارد که شخصيت پدر واقعاً همين خصوصياتي را داشته باشد که روايت ذهني تترو مي گويد. کوپولا تعمد دارد که نسبت به قطعيت رفتارهاي اين شخصيت، ترديد ايجاد کند. به همين دليل سکانس هاي يادآوري تترو را رنگي نشان مي دهد و بر خيال گونه بودن شمايلي که تترو در روايتش از پدر مي سازد تأکيد مي کند. تضادي که بافت رنگي اين تصويرها با ساختار سياه و سفيد صحنه هاي کنوني فيلم دارد مي تواند براي متمايز کردن خيال از واقعيت و تأکيد بر اين نکته باشد که نبايد به قضاوت تترو درباره ي پدرش اطمينان کرد و روايت او را دربست پذيرفت. کدهايي که فيلم مي دهد بر اين واقعيت دلالت مي کند که تترو تحت تأثير همان عقده ي اوديپي و نفرتي که از شخصت ديکتاتورمآب و هيولايي پدر دارد، در روايتش از او جانب دارانه عمل مي کند. او مي خواهد تصويري از پدرش بسازد که براي خودش تسکين بخش باشد و اعمال گذشته اش در گريز از خانه و مقاومت منفي در برابر پدر را توجيه کند.
تترو در بوينس آيرس فيلم برداري شده و معماري شهر، حضوري پررنگ در پس زمينه ي بصري فيلم دارد. بوينس آيرس شهر نويسندگان مشهور آمريکاي جنوبي و محل شکل گيري و انتشار تعدادي از بهترين آثار ادبيات روشنفکرانه ي لاتين است. در عين حال اين شهر بافت جمعيتي ناهمساني دارد و مردماني از نژادها، فرهنگ ها و طبقه هاي اجتماعي مختلف در بستر يک معماري چهل تکه شهري و مدرن اما بي اصالت در کنار يکديگر زندگي مي کنند. کوپولا از اين بافت ناهمسان جمعيتي براي رنگ آميزي قاب هايش استفاده کرده و در نماهاي باز و متوسط تترو طيف گسترده اي از آدم ها را در قالب برشي تصادفي از جامعه معاصر به تصوير کشيده است. و بايد گفت که اين تصوير عجيب و غريب انساني، دورنمايي شلوغ و نظم ناپذير را از اجتماع نشان مي دهد. شيوه ي زندگي محله هاي پرجمعيت بوينس آيرس با آن فروشگاه هاي کوچک و تفريح گاه هاي ارزان قيمت در پس زمينه ي تصاوير فيلم ديده مي شود، اما وجوه دراماتيک فيلم حتي در اين زمينه بصري شبيه هستند نيز تأثيرگذار باقي مي ماند.
کوپولا در کاويدن عمق روان شخصيت هايش موفق است و ساختار بصري فيلم در عين سادگي از پختگي و قوام حيرت آوري برخوردار است. او با تترو به فضاي فيلم قديمي اش ماهي پرجنب و جوش بازگشته و مانند آن فيلم از فضاسازي سياه و سفيد استفاده کرده است. ماهي پرجنب و جوش نيز مثل تترو ماجراي دوبرادر را روايت مي کرد و نشان مي داد که چه گونه برادر کوچک تر را از برادر بزرگ تر الگو مي پذيرد وسعي مي کند شبيه او رفتار کند. نقش برادر کوچک تر را در ماهي پر جنب و جوش مت ديلن بازي مي کرد که قرار بود در تترو نقش برادر بزرگ تر يعني تترو را بازي کند. همچنين تترو ادامه ي مسيري است که کوپولا با جواني بدون جواني آغاز کرده بود و شکل کامل شده ي شيوه ي فيلم سازي شخصي و مستقل او در آن فيلم است. به نظر مي رسد دوران جديدي در تاريخچه ي سينماي مستقل آغاز شده و فيلم سازان با تجربه اي مثل کوپولا از اين طريق مي توانند فيلم هاي شخصي تر بسازند و دغدغه هاي هنري خود را بدون نگراني از خرده فرمايش هاي استوديوها و کمپاني هاي عظيم هاليوود به تصوير بکشند. تترو يک نمونه ي موفق از سينماي مستقل است که چون با هزينه اندک توليد شده، نگراني جذب مخاطب عام و بازگشت سرمايه از طريق فروش در گيشه را نيز ندارد.
منبع: ماهنامه سينمايي فيلم 408