دمشق

دمشق، پايتخت سوريه، در واحه اي مقابل رشته کوه هايي به موازات جبل لبنان به نام الشرقي واقع است و رو به شمال بيابان عربستان دارد. دمشق بزرگترين شهر سوريه است که در جنوب غربي کشور قرار دارد. افراد بسياري از تاريخ دانان و متحققين، دمشق را قديمي ترين شهر جهان که همواره مسکوني و آباد بوده است ميدانند. اهميت تاريخي اين شهر موجب شده است که در زمره ميراث فرهنگي جهان قرار بگيرد. شايد يکي از دلايلي که غربيان با دمشق آشنا هستند، ارتباط آن با پل مقدس که توسط آنانيس غسل تعميد داده شد. اين شهر با حضرت يحيي (ع) نيز در ارتباط است و سرمبارک او در زيارتگاهي داخل محدوده مسجد اميه دفن شده است. دمشق همواره يک مرکز مهم مذهبي بوده است و قدمت وجود مذاهب مختلف آن به حدي است که مسجد اميه، بر روي محل سابق يک معبد رومي که بعدها يک کليساي مسيحي جايگزين آن شده بود، بنا شده است.

مسجد اميه
 

مسجد جامع دمشق که بيشتربه نام مسجد شناخته مي شود، يکي از بزرگترين و قديمي ترين مساجد جهان به شمار ميرود و در شهر باستاني دمشق واقع شده و مسلمانان آنرا يکي از مقدس ترين مساجد ميدانند. اين مسجد از نظر معماري نيز از اهميت بسياري برخوردار است. مقبره صلاح الدين ايوبي (از سرداران و دلاوران جنگ هاي صليبي) در باغ کوچکي مجاور با ديوار شمالي مسجد قرار دارد.
اين مسجد بر روي زميني که بيش از 3000 سال سابقه تقدس دارد، ساخته شده است. به اين ترتيب که در سال 1000 قبل از ميلاد، قوم آرامي در اين مکان معبدي براي حداد (خداي قدرتمند طوفان و تندر نزد ساميان) ساختند. ستون نتراشيده اي از سنگ بازالت که به همين دوران تعلق دارد و نقش يک ابولهول برآن است و در گوشه شمال شرقي مسجد کشف شده است.
در اوايل قرن اول ميلادي، روميان به اين منطقه رسيدند و بر روي اين زيارتگاه آرامي، معبدي عظيم براي پرستش ژوپيتر بنا کردند. اين معبد رومي بر سکوي چهار گوش در اندازه حدوداً 385 در 305 متر و با برجهايي با مقطع مربع در چهار گوشه آن بنا شده بود. بخشي از ديوارهاي خارجي اين سکو هنوز وجود دارند اما در واقع هيچ اثري از خود معبد باقي نمانده است.
در سال هاي پاياني قرن چهارم ميلادي، محوطه معبد يک مکان مقدس مسيحي ناميده شد، معبد ژوپيتر ويران شد و در محل آن کلیسايي که وقف يحيي تعميد دهنده بود ساخته شد. از آنجايي که اعتقاد بر وجود سر اين پيامبردر اين مکان وجود داشته و دارد، اين منطقه در دوران بيزانس يکي مقاصد مهم زيارتي به شمار مي آمد. تسلط مسلمانان بر دمشق در سال 636 ميلادي، در ابتدا تاثيري بر اين کليسا نداشت و با وجود اينکه بناي آن توسط زورا و عبادت گران مسلمانان و مسيحي به طور مشترک مورد استفاده قرار مي گرفت، کلیسا باقي مانده و زائران بسياري را به خود جلب مي کرد و مسلمانان نيز براي نماز و عبادت در مقابل ديوار جنوبي آن محرابي از خشت ساخته بودند. با اين حال کلیسا، پس از پرداخت غرامت به مسيحيان در دوران خلافت خالد بن وليد، ويران شد و مسجد فعلي در طول سالهاي 706 تا 715، به جاي آن ساخته شد.
در آن زمان، دمشق يکي از مهمترين شهرهاي خاور ميانه بود و بعدها به پايتخت بني اميه تبديل شد. در نتيجه مسجد اميه در دمشق که حاصل کار هزاران صنعتگر قبطي، پارسي و هندي بود، از بنا و ساختاري بسيار مجلل برخوردارشد. اين مسجد شامل يک نمازخانه، حياطي وسيع و صدها حجره براي زائران است و براساس اين نقشه مسجد پيامبر در مدينه ساخته شده است. نمايي از داخل مسجد اميه نمازخانه با سه جناح به طول 160 متر ساخته شده و داراي سقفي چوبي است که بر روي ستون هايي که از معابد رومي منطقه آورده شده اند، قرار گرفته است، سردر حياط و طاق هاي آن از مرمر رنگين، موزاييک شيشه اي و طلا ساخته شده است.
اين موزاييک با مساحتي بيش از 4000 متر مربع، بزرگترين موزاييک طلا کاري جهان محسوب مي شده است. مناره هاي اين مسجد از گوشه برج هاي سکوي معبد باستاني رومي سر برافراشته اند. مسجد اميه سه مرتبه در سال هاي 1069، 1401، 1893 طعمه حريق گشته و هر بار بازسازي شد. قاب هاي مرمر آن نيز به آخرين بازسازي در سال 1893 مربوط مي شوند. مسجد اميه با صحن مجلل و نمازخانه وسيع خود هنوز هم يکي از پر ابهت ترين مساجد جهان اسلام به شمار مي رود. تاريخ ساخته شدن مناره ها به دوران وليد باز مي گردد که بعدها در سال هاي 1340 و 1488 مقداري بازسازي شده است. مناره اي که در گوشه جنوب شرقي مسجد قرار دارد، مناره عيسي (ع) ناميده مي شود. در ميان مسجد، کلیساي کوچک و زيارتگاه يحيي نبي قرار دارد که بنا بر روايات، سر اين پيامبر در آنجا دفن شده است. در يکي از داستان هاي مربوط به اين بنا آمده است که هنگام تخريب کليسا، سر او در زير خاک پيدا شده که سالم و با پوست و مويي کامل بوده است.

حرم و زيارتگاه حضرت زينب(س)
 

حرم با صفا و پر شکوه شير زن کربلا حضرت زينب کبري( س) در 7 کيلومتري شرق دمشق قديم که در گذشته آن محله را راويه مي ناميدند واقع شده است. امروزه همه زائران و مردم دمشق اين محل را با نام زينبيه مي شناسند. مقبره اين بانوي بزرگوار در وسط حرم با ضريحي نقره اي و ستون هاي کاشيکاري شده و ديوارهاي از سنگ سفيد با آينه کاري جلوه اي ديگر از معماري اسلامي را به نمايش گذاشته است.

قلعه ي تاريخي دمشق
 

قلعه ي دمشق که در شمال غرب شهر قديمي دمشق قراردارد، بر خلاف ديگر قلعه هاي باستاني که در اماکن مرتفع و مشرف بر منطقه بنا شده اند، در زميني هموار ساخته شده تا دژي مستحکم براي دفاع از شهر باشد. قلعه ي دمشق در زميني به مساحت 34 متر و مربع و به شکل مستطيل در ابعاد 240 متردر 160 بنا شده است.
از مهمترين بخش هاي قلعه ي دمشق، برج شمالي آن است که در دوران حکومت صلاح الدين ايوبي در سال 1188 ميلادي بنا شد و عمليات ترميم آن نيز به پايان رسيده است. در اين قلعه، پيکر هاي نورالدين و صلاح الدين به خاک سپرده شده بودند، ولي بعدها به مکان فعلي در کنار مسجد اموي معروف به الکلاسه انتقال داده شدند. اين قلعه با ديواره ي بلندي محدود شده که در قسمت هاي مختلف آن 10 برج 12 متري، به شکل مربع و چهار دروازه ساخته شده، و دورادور آن خندقي به عرض 20 متر ارتفاع پنج مترحفر شده است. تاريخ ساخت اين خندق به سال 1216 ميلادي بر مي گردد. در اصلي قلعه، در ضلع شرقي آن واقع شده و ساير درها، براي محرمانه ماندن، مستتر شده و داراي پل متحرک روي خندق بودند.
دورادور قلعه ي دمشق را که در مرکز شهر جاي دارد، بازارهاي متعددي مانند حميديه، چرم سازان در شمال و رزه سازان در غرب در بر گرفته بود. اين قلعه از باب الفرج تا بازارحميديه امتداد دارد. خود شهري در ميان دمشق است. و يکي ديگر از مکانهاي ديدني شهر قصر(کسري الاعظم) است که امروزه موزه هنرهاي سنتي شده است، در وسط شهر قديمي دمشق واقع شده است و در قمست جنوبي مسجد اموي قرار دارد.

زيارتگاه حضرت رقيه (س)
 

مرقد مطهر حضرت رقيه (س) دختر کوچک امام حسين ( ع) در شمال غربي دمشق و اطراف مسجد اموي و بازار حميديه قرار دارد. نوع معماري کنوني آن ايراني اسلامي بوده و در مساحتي بيش از 4000 متر و مربع به صورت کنگره اي ساخته شده است.
منبع: بهبودي، حميد؛ (1368) گردشگری در عصر نوین، زنجان، نیکان کتاب، چاپ نخست.