سوسیال دموکراسی، امپریالیسم و جهانی شدن

پتانسیل ها و شایستگی های جهان برای تغییر و بهبود به شدت محدود است. انسان تمایلات و خواست های نامتناهی دارد و در مقابل داده های طبیعت همیشه با خست نسبی همراه است. پس حس ناکامی و میل به تنازع در انسان جاودانه است. ولی روشنفکری سنتی بی توجه به این امر همیشه وعده دنیایی را می دهد که تا بی نهایت قابل بهسازی است. عده یی همیشه تمایل داشته اند که از پذیرفتن این اصل طفره بروند. خلقت به ما خمیر نداده است تا هر طور که خواستیم شکلش دهیم بلکه چوب خشک داده که در مقابل فشارهای ما احتمالاً می شکند و حس ناکامی به وجود می آید. خشونت به تبع این حس ناکامی در مقابل طبیعت پدید می آید؛ وضعیتی که آرنت در جمله جالبی آن را بیان می کند؛ «اگر انسان ها را در دنیا به حال خودشان رها کنید فقط از قانون مرگ تبعیت می کنند.» که برای ما ناخوشایند و ناپسند است. به همین خاطر روشنفکران همیشه در پی چاره جویی بوده اند. در زمان روشنگری بحث عقل و دانش طرح شد و با ظهور پرطنطنه پا به میدان گذاشت و به نظر رسید که راه حل مشکلات اساسی در دسترس خواهد بود. ولی به سرعت و در طول دست کم دو قرن مشخص شد که براساس نشانه ها، قضاوت عجولانه یی کرده اند. عقل و فلسفه در کشف راست و درست اخلاقی فلسفی دچار شک و رقابت است. به دشواری می توان یکی را بر دیگری غلبه داد. به دلایل بغرنجی غالباً امکان توافق بر سر مبانی وجود ندارد و اگر سوپراستراکچر را در مبانی بنشانیم استقراری نخواهد داشت.
عجالتاً نتیجه یی می گیریم که شاید چندان خوشایندمان نباشد؛ به نظر می رسد در کنار تلاش های افتان و خیزان و پرماجرای دنیای علم (که از آن انتظاراتی هم هست) در نهایت بخشی از آن سهمی که به لحاظ تاریخی بر دوش علم و عقل قرار گرفته – با کمال تاسف و شرم – باید به دوش قدرت منتقل شود. دانشمندان در دنیای معاصر به ندرت همدیگر را قبول دارند. این قبول داشتن لزوماً اخلاقی نیست. ادعای بداهت یک دانشمند را دانشمند دیگری در همان سطح فاقد اعتبار می داند. درست مثل وقتی که یک پرونده قضایی را به دقت دنبال می کنید و عقربه قضاوتتان متناوباً بالا و پایین می رود، در نهایت می بینید که نتیجه گیری کار سختی است و به حدس و گمان مربوط است. اگر کاری قرار است پیش رود سهمی از ایجاد امنیت و کامیابی و زمینه سازی برای آن را باید از دوش جریان های روشنفکری بر دوش قدرت گذاشت. قدرت تسلیم اختلاف نظرهایی که جلوی انجام کار را می گیرند نمی شود و کفایت مذاکرات را اعلام می کند. این مقدمه را از این بابت طرح کردم که می خواهم درباره تراکم قدرت حرف بزنم. قدرت حتی اگر بنابر ماهیت منفور است از جنبه فانکشنال (Functional) باز شدن راه ناگزیر است.دو دانشمند طراز اول دانشگاه هاروارد بر سر موضوعی در علم نانوتکنولوژی مباحثه کردند. دو رقیب شدند با دو نظریه کم و بیش متفاوت. کنگره امریکا با معیاری یکی را انتخاب کرد. این نمونه یی از دخالت قدرت است در بحثی که ممکن است با بی اعتنایی قدرت تا بی نهایت ادامه داشته باشد.
ما تا به حال به سراغ کسانی رفتیم که قرار بود با طراحی نرم افزارهای فکری و اخلاقی جهان را سامان دهند. این دسته پیشرفت های افتخارآفرینی کسب کردند ولی وجه اختلاف نظر از شیوه شان جداشدنی نیست.البته این را بگویم که در بخش عمده یی از این بحث ایران را داخل پرانتز قرار دهید. زیرا این مباحث درباره شرایط کنونی ایران مصداق ندارد. اما کمترین ضرورت آن این است که ممکن است ۵ سال یا ده سال دیگر ایران هم به یک جامعه دموکراتیک تبدیل شود. آن وقت منتظریم که طلا از آسمان ببارد در حالی که مع الوصف ما شاهد یک دموکراسی از نوع پاکستان خواهیم بود با یک شکل پوپولیستی که شورابه یی خواهد بود و برخلاف تصور برخی، مشکلات دود نمی شود. اگر کسی در انتظار معجزه است صراحتاً بگویم که به طرز رقت انگیزی در اشتباه است. وعده های بزرگ کم لطفی در حق شنونده هاست. بنابراین بحث ایران را در این مقدمات از ذهن خارج کنیم و تصور کنیم که در کشوری مثل ترکیه هستیم. بحث صلح و امنیت با این قبیل نرم افزارهای روشنفکری به وضعیت و چشم انداز اطمینان بخشی نرسید و به نظر نخواهد رسید. ناگزیریم که وظیفه را کمی به قدرت محول کنیم. به کار بردن واژه امپریالیسم برای من ناخوشایند است. امپریالیسم عبارت است از یک تفسیر مسلط از پدیده یی به نام قدرت متراکم لیبرالی. در مباحث فمینیستی جنس و جنسیت با هم فرق دارند. جنس یعنی تفاوت فیزیولوژیک زن و مرد ولی جنسیت تفسیر دیسکورسی و مسلطی است که از این اختلاف ارائه می شود. گفتمان فرهنگی و سیاسی خاصی حکم می کند که این تفاوت متضمن قوانین است از قبیل سلطه بر لباس و شرایط کار. رابطه قدرت و امپریالیسم هم مشابه رابطه جنس و جنسیت است. ما یک قدرت می شناسیم به معنای توانایی ولی یک تفسیر روی آن قرار می گیرد. «این قدرت از کجا آمده؟ مال ما بوده و باید برگردانده شود.»
در این تفسیر قدرت متضمن ناامنی، جنگ و اجحاف است و در نتیجه باید در مقابلش ایستاد و زمینش زد. قدرت چنان که گفتیم ذات روابط اجتماعی است ولی ما ترجیح می دهیم که روابط اجتماعی بر اساس دوستی و ایثار باشد. در حالی که انسان یک حلقه در سلسله تکاملی است. تفاوت انسان با یک ببر یا گرگ این است که ما انسان ها گاهی از عقل مان استفاده می کنیم. البته عقل به دامان دنیا می پیچد ولی این زنگ تفریح عقل است و مسوولیت اصلی عقل برطرف کردن خواهش هاست. وقتی تشنه اید یا گرسنه اید یا خواهشی از نوع دیگر در چشمان تان زبانه می کشد از دستگاه عقل استفاده می کنید. بعضی از این امیال طبیعی توابعی به نام رنج دارد که نقض غرض می کند پس عقل توصیه می کند که به برنامه او توجه کنیم. بیش از ۹۰ درصد احوالات ما جذب مطلوبات اولیه است. کتاب و ملودی های واگنر و نقاشی های امپرسیونیستی هم سالاد و ماست سفره است. ما به نحو نگران کننده یی با حیوان مشترکیم. اما چرا از تراکم قدرت لیبرالی چنین تفسیری ارائه می شود. من بیان مثبت و قابل دفاعش را می گویم و سراغ بحث های روانکاوانه، دینی و هویتی که در شکل گیری پدیده امپریالیسم سهیم هستند نمی روم. بسیاری امپریالیسم را همراه سلطه جویی می دانند. قدرت در ذاتش قهار، رقیب سوز و انتشاریاب است. ولی آیا همه انواع قدرت این ویژگی را دارند. چندان لزومی به بحث تئوریک نیست. راست افراطی به قدرت دست یافت. اتفاقاتی رخ داد که در گذشته بی همتا بود و امیدواریم در آینده هم تجربه نشود. وقتی کتاب هایی درباره خشونت غیرقابل باور راست و چپ افراطی می خوانیم تا چند روز آرام و قرار نمی گیریم. به جز این دو، بنیادگرایی را هم که خوب می شناسیم. به عراق نگاه کنید. این شرایط با چه تفکری بیرون می آید؛ کسانی که امپریالیسم را نقد می کنند. از طرفی بسیاری از چیزهایی که درباره جنگ ویتنام گفته می شود داستان های ژورنالیستی است. فاجعه غذای ژورنالیسم است. اما افتخار لیبرالیسم غرب این است که اگر یک سرباز امریکایی به زنی ویتنامی تجاوز کرد محاکمه شد. رابطه قدرت و خشونت را در این گونه های مختلف بررسی کنید. القاعده، نازیسم، کمونیسم و دنیای لیبرال دموکراسی.
اگر به خاطر الفت و انس با سخنانی متفاوت از اینجا نخورید باید گفت ماموریت حفظ امنیت دنیا در مقابل ناامنی های ناشی از این تفکرات سه گانه بر دوش قدرت متراکم لیبرالی است. بعضی از رفتارهای ژورنالیستی در برابر قدرت تراکم لیبرالی به تعزیه های خودمان بی شباهت نیست. وقتی که مخاطبان بلایی را سر بازیگر نقش شمر می آورند انگار که حقیقتاً خود شمر است. جنگ جهانی دوم می توانست چهره دنیا را عوض کند اما لیبرالیسم اجازه نداد. در حمله به بوسنی نیروهای لیبرال بود که به غائله فیصله داد. گرچه با عادت وارونه خوانی پدید ه ها می گویند حتماً منافعی در کار بوده. در مورد عراق هم این وارونه خوانی انجام می شد تا اینکه اخیراً اعلام کردند چهل سال نفت عراق هم جواب هزینه های یک سال لشکرکشی به عراق را نمی دهد. بحث سلطه جویی در کار نیست. بلکه این ذات قدرت است. خود ما بعد از انقلاب می خواستیم پرچم اسلام را بر سر کاخ های سرخ و سیاه به اهتزاز دربیاوریم. شوروی هم وسیع عمل نکرد اما کامبوج و افغانستان و کوبا را نمی توان فراموش کرد. خصلت دیسکورسی واژه امپریالیسم در جایی آشکار می شود که ما هیچ وقت نمی گوییم امپریالیسم ژاپن ۱۱ میلیون چینی را قتل عام کرد. ولی تمام دخالت ها و اعمال نیروهای لیبرالی را وارونه خوانی می کنیم. اما به نظر من تبیین علمی یک معیار رقابت پارادایم این است که چیزی که به نشانه های پشت پرده نیاز ندارد ارجح است. دنیا باید بپذیرد که سیاست همین است که دیده می شود. در همین حکومت ایران برای شناختن کدام واقعیت به اطلاعات پشت پرده نیاز دارید؟ ولی ما فاکت های صحیحی را کنار می گذاریم و با تفکرات دایی جان ناپلئونی به سراغ نشانه های مبهم و پشت پرده می رویم. همیشه فلاکت جوامع را به قدرت های لیبرالی نسبت می دهیم. این یک عادت در چارچوب یک دیسکورس خاص است و قابل دفاع نیست. من مدعی ام که قدرت متراکم لیبرالی مهم ترین مدافع صلح و امنیت است. ضرورتی ندارد که آنها خیراندیش باشند. آنها از طریق منافع خودشان به دیگران هم نفع می رسانند.در بحث امنیت هم نازیسم، کمونیسم و بنیادگرایی هر سه پارتیکولاریسم هستند. یعنی یک معیار را تعیین می کنند و دیگران یا باید کشته شوند یا به حاشیه بروند. استراتژی بنیادگرایی حذف تمام تفکرات دیگر است. القاعده چیزی جز انتقام کور غریزه نمی بیند. اما لیبرالیسم اگرچه ارزش هایش را تبلیغ می کند اما برای این کار اسلحه بر نمی دارد. قدرت متراکم لیبرالی ایده هایش را با کتاب، سینما و تلویزیون منتشر می کند ولی بعضی کشورها اسلحه توی کیف سامسونت دیپلمات هایشان جاسازی می کنند. هر قدرتی لزوماً صلح و امنیت را تهدید نمی کند. قدرت تهدید گر پارتیکولاریسم است چه بر اساس مذهب باشد، چه نژاد و…. ژاپنی ها نتوانستند ایده سامورایی را به جهان صادر کنند. بنیاد گراها نتوانستند عملیات انتحاری را صادر کنند ولی لیبرالیسم ایده هایش را با فیلم های ملودرام به سراسر جهان صادر می کند. قدرت های اتمی سال های سال است که امکانات نظامی و بمب اتمی دارند ولی بعضی ها فقط با کلاشینکف دنیا را ناامن کرده اند. مثل کشور کره شمالی که از دانش هسته یی برای باج خواهی استفاده می کند. در چنین جامعه یی که از حیث مشروعیت مستحکم نیست، پلیس به عنوان نیروی حفظ حکومت در برابر مردم وارد عمل می شود نه حفظ مردم در مقابل خلافکاری ها. به همین خاطر حکومت های بنیادگرا، فاشیستی و کمونیستی همیشه حکومت های پلیسی هستند.اگر دنیا بخواهد به سمت صلح برود مهم ترین کار کمرنگ شدن مرزها است. مسخره تر از این چیزی نیست که در طول نیم قرن فکر و ذکر دو کشور هند و پاکستان جنگ بر سر کشمیر است. بدون مرز چه انگیزه یی برای جنگ باقی می ماند. جهانی شدن بزرگترین ضامن امنیت است. اگر قدرت دول ملی افول کند و مراکز بین المللی مسوول امنیت باشند شرایط بهتری در انتظار ما خواهد بود. در آپارتمان نشینی عبارت «چهار دیواری اختیاری» بی معناست و حرکت دولت های ملی به سمت جهانی شدن هم مشابه آپارتمان نشینی است. دیگر نمی توانند در چارچوب کشور خود هرچه خواستند، بکنند.

ارسال توسط کاربر محترم سایت :afshinnazemi