نویسندگان: دکتر علی ربانی خوراسگانی
(عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان- دانشکده ادبیات، گروه علوم اجتماعی)
و دکتر وحید قاسمی
(عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان- دانشکده ادبیات، گروه علوم اجتماعی)
 

رهیافت هایی از امام خمینی (ره) برای دفاع از آرمان های انقلاب اسلامی با تکیه بر الگوی تبلیغات دینی)
 

عدالت گرایی
 

عدالت خواهی، عدالت جویی و به طور کلی عدالت گرایی یکی دیگر از متغیرهایی است که می توان از مجموعه بیانات امام خمینی درباره روحانیت و تبلیغات استخراج کرد. این متغیر را در جنبه های مختلف اقتصادی، اجتماعی می توان مشاهده کرد. به عنوان نمونه می توان به تأکیدات ایشان در موارد زیر اشاره کرد:
* برخورد یکسان با فقیر و غنی و خدمت به همه مردم خصوصا مستضعفان (درس هایی از وصیت نامه امام خمینی، ص63)
* اقامه عدالت اجتماعی (نقش روحانیت در اسلام، ص59)
* فرق نگذاشتن بین شهرهای بزرگ با روستاهای کوچک (امام و روحانیت، ص262،261).

مردم گرایی
 

مردم از اصلی ترین پایه هایی هستند که در اندیشه و بیانات امام خمینی عامل حفظ نظام اسلامی می باشند. با تحلیل محتوای کمی سخنان ایشان، احتمالا یکی از واژه هایی که در کنار واژه هایی نظیر اسلام و وحدت بیش از سایر واژه ها توسط ایشان ابراز شده است، واژه مردم است. تأکید بر مردم در قالب های مختلفی توسط ایشان ارائه شده است. تأکید یایشان بر موارد زیر را می توان به عنوان نمونه هایی از مردم گرایی و اهمیت آن دانست:
* خدمت به مردم (اخلاق از دیدگاه امام خمینی، ص91-101).
* اهمیت توجه به مردم و فکر و قلوب مردم (اخلاق از دیدگاه امام خمینی، ص17).
* کار برای ملت نه راست و چپ (اخلاق از دیدگاه امام خمینی، ص105،104).
*پیوند و انسجام با مردم (اخلاق از دیدگاه امام خمینی، ص18)
* فهماندن احکام اسلام به مردم (تبلیغات از دیدگاه امام خمینی، ص304).
* تشویق مردم (تبلیغات از دیدگاه امام خمینی، ص310)
* فهماندن واقعیات به مردم (تبلیغات از دیدگاه امام خمینی، ص311)
* غفلت زدایی از مردم (تبلیغات از دیدگاه امام خمینی، ص354).
* آشنا کردن مردم به وظایف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شان (امام و روحانیت، ص 353).

اصول گرایی دینی
 

اصول گرایی یکی از متغیرهایی است که مورد نظر امام خمینی بوده است. این متغیر در کنار توجه به مقتضیات زمان و ابزارهای دنیای نوین قرار گرفته است و به معنای جدایی از دنیای جدید و فراغت از زمان حال و بازگشت به گذشته نیست. در واقع متغیرهایی که در این بخش از نوشتار سعی در تجزیه آنها داریم تنها تجزیه ای نظری به منظور شناخت بهتر اندیشه های امام است و در واقع این متغیرها در یک کل یا مجموعه قرار می گیرند و هیچ یک را نمی توان در دیدگاه امام از دیگری تجزیه کرد. با این حال تأکید بر حفظ اصول و سنت های اصیل دینی به همان شیوه گذشته و برگزاری مناسک مذهبی را به روشنی در بیانات ایشان مشاهده کرد. به عنوان نمونه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
* اهمیت حفظ مسجد (نقش روحانیت در اسلام، ص72؛ امام و انقلاب فرهنگی، ص112)
* مسجد به عنوان مرکز تبلیغ اسلام (تبلیغات از دیدگاه امام خمینی، ص72، 73)
* زنده نگه داشتن عاشورا با همان وضع سنتی (امام و روحانیت، 491)
* گفتن شعر و نثر در فضائل و مصائب اهل بیت (علیهم السلام) (درس هایی از وصیتنامه امام خمینی، ص40 و 45).
* مرثیه خوانی (امام و روحانیت، ص 491)
*روضه را مفصل خواندن نه مختصر، دست بر نداشتن از روضه (امام و روحانیت، ص492).
* بزرگداشت حماسه عاشورا و سید الشهدا (درس هایی از وصیت نامه امام خمینی، 39-50)
* حفظ اعیاد و مجالس عزا، مجالس عزا باعث هماهنگ کردن ملت می شود (امام و روحانیت، ص491؛ درس هایی از وصیت نامه امام خمینی، ص41)
* توجه به تبلیغ در محرم و صفر (درس هایی از وصیت نامه امام خمینی، ص 43)

خداجویی
 

به طور کلی باید گفت فرهنگ تبلیغ توسط قشر روحانی با محوریت خداوند تبارک و تعالی است. در انجام هر رفتار و در ارسال هر پیام، روحانی باید خدا را در نظر داشته باشد و ایفای نقش خود را به عنوان وظیفه ای الهی بنگرد. تبلیغ در نهایت برای خدا انجام می شود. در این رابطه برخی موارد که مورد تأکید ایشان بوده است به عنوان نمونه عبارت اند از:
* تبلیغ برای خدا (اخلاق از دیدگاه امام خمینی، ص28، 29)
* تبلیغ وظیفه ای الهی (اخلاق از دیدگاه امام خمینی، ص37،36)
* کار برای خدا نه مقام و منصب (اخلاق از دیدگاه امام خمینی، ص45،44).
* کار برای خدا بدون ریاکاری و نمایش (اخلاق از دیدگاه امام خمینی، ص30)
* روحانی باید یادآور پیامبر اسلام (ص) باشد (روحانیت طلایه دار اسلام فقاهت از دیدگاه امام خمینی، ص81)
* حاضر دانستن خدای تبارک و تعالی در هر جا (اخلاق از دیدگاه امام خمینی، ص88، 89)

اسلام خواهی
 

حفظ اسلام و احکام و قوانین آن سرلوحه انتظارات نقش روحانیت محسوب می شود. در واقع موفقیت نقش روحانیت بر اساس این معیار است که این ضعف تا چه حد در حفظ اسلام و
انتقال آن به نسل های آینده موفق بوده است.
بسیاری از مواردی که امام خمینی درباره نقش روحانی و مبلغ عنوان کرده اند مستقیما یا غیر مستقیم به این انتظار نقش مربوط می شود. در هر حال در این رابطه می توان به موارد زیر به عنوان نمونه اشاره کرد:
* دفاع از احکام اسلام (روحانیت طلایه دار اسلام فقاهت از دیدگاه امام خمینی، ص79-83)
* تحویل با قدرت اسلام به نسل های آینده (اخلاق از دیدگاه امام خمینی، ص98)
* آمادگی برای فدا کردن جانمان برای اسلام (امام و روحانیت، ص46)
* حفظ قوانین اسلام سرلوحه مرام روحانیون (امام و روحانیت، ص44)
* دمیدن روح شهامت و شجاعت و شهادت در کالبد مردم (امام و روحانیت، ص43)
* هدف اصلی در هر فعالیتی اسلام است (نقش روحانیت در اسلام، ص43،42)
* اسلام از هر چیز عزیزتر است. آمده ایم اسلام را حفظ کنیم (اخلاق از دیدگاه امام خمینی، ص99)

کارآمدی در بهره گیری از نیروی انسانی
 

نیروی انسانی متخصص به عنوان یکی از مهم ترین انواع سرمایه محسوب می شود که توانایی بهره گیری از آن نقش مهمی در دستیابی به اهداف سازمانی یا اهداف تبلیغی دارد. این موضوعی است که امام خمینی بر آن تأکید کرده اند و طرد نیروی توانمند را به کمتر دلایلی مجاز شمرده اند و بیشتر اعتقاد به استفاده از توان افراد همراه با اعمال شیوه های نظارتی بوده است. در این رابطه به عنوان نمونه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
* اهمیت افراد و از دست ندادن آنها حتی یک نفر (امام و روحانیت، ص191؛ نقش روحانیت در اسلام، ص19)
* طرد نکردن دانشگاهیان (امام و روحانیت، ص191)
* همکاری روحانیون، نویسندگان و هنرمندان (تبلیغات از دیدگاه امام خمینی، ص347،346)
* مشارکت دادن سایرین و نظارت بر کار آنها (تبلیغات از دیدگاه امام خمینی،ص79)

موقعیت شناسی (زمان شناسی)
 

آشنایی با مقتضیات زمان و نیازهای نظام اجتماعی موضوعی که در ضمن سنت گرایی مورد توجه و تأکید امام خمینی قرار داشته است. پاسخگویی تبلیغات مذهبی به نیازهای احساس شده در یک نسل مشخص، نقش مهمی در اثربخشی پیام های تبلیغی خواهد داشت در حالیکه دور بودن پیام های تبلیغی از نیازهای مخاطبان می تواند تبلیغات انجام شده را غیر کارآمد و غیر اثربخش نماید و آن را با شکست مواجه سازد. در این رابطه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
* عدم انفعال در تبلیغ، عضو فعال در جامعه بودن (امام و روحانیت، ص206،205)
* استفاده از فرصت ها (امام و روحانیت، ص194؛ نقش روحانیت در اسلام، ص22)
* فرصت ندادن به دشمن (تبلیغات از دیدگاه امام خمینی، ص312)
در مجموع باید یادآور شد که وظایف روحانیون به ویژه در نقش یک مبلغ به لحاظ عملی و در واقع قابل تجزیه از یکدیگر نیست و همگی به عنوان یک عامل یا مجموعه کلی می باشند که در کنار یکدیگر قرار می گیرند. تجزیه آنها بیشتر به لحاظ نظری و برای شناخت بیشتر می تواندمفید واقع شود. این موضوع در شکل زیر نمایش داده شده است:

منبع: 15 خرداد شماره 15