رابطه ابعاد جهت گيري مذهبي با پايداري هيجاني (2)

تجزيه و تحليل
 

در اين مطالعه، ميانگين ناپايداري هيجاني 23/67±7/67 بوده است. نمره هاي بالاتر نشانگر ميزان ناپايداري هيجاني بيشتر مي باشد. همچنين ميانگين جهت گيري مذهبي درون سو 26/40±4/09 و ميانگين جهت گيري مذهبي برون سو برابر با 26/20±4/14 بوده است (جدول شماره 1) . جدول شماره 2 نيز بيانگر ميانگين و انحراف معيار مربوط به نمره هاي ناپايداري هيجاني، جهت گيري درون سو و جهت گيري برون سو، به تفكيك جنس زن و مرد مي باشد.
يافته ها نشان مي دهند كه بين پايداري هيجاني و جهت گيري مذهبي رابطه معناداري وجود دارد. به اين صورت كه بين جهت گيري مذهبي درون سو با ناپايداري هيجاني رابطه عكس، و بين جهت گيري مذهبي برون سو با ناپايداري هيجاني رابطه مستقيم وجود دارد. همان گونه كه در جدول شماره 3 نشان داده شده است، هرچه سطح جهت گيري مذهبي افراد دروني تر مي شود، پايداري هيجاني آنها بالاتر مي رود. ضريب همبستگي دو متغير جهت گيري مذهب درون سو و ناپايداري هيجاني 0/204 -(P<0/0001) مي باشد. همچنين هرچه سطح جهت گيري مذهبي افراد بروني تر مي شود، پايداري هيجاني آنها پايين تر مي رود. ضريب همبستگي دو متغيرجهت گيري مذهبي برون سو و ناپايداري هيجاني 0/224-(P<0/0001)مي باشد.

	حجم نمونه	میانگین	انحراف استاندارد	فاصله یک انحراف استاندارد	بیشینه	کمینه
ناپایداری هیجانی	295	67/23	67/7	34/31-16	43	4
درون سو	295	40/26	09/4	49/30-31/22	37	14
برون سو	295	20/26	14/4	34/30-06/22	37	15

جدول شماره 1: اطلاعات آمار توصیفی

	جنسیت	حجم نمونه	میانگین	انحراف استاندارد	بیشینه	کمینه
ناپایداری هیجانی	زن	168	68/23	67/7	43	4
مرد	127	66/23	71/7	42	5
درون سو	زن	168	86/26	84/3	36	15
مرد	127	78/25	34/3	37	14
برون سو	زن	168	03/26	93/3	37	17
مرد	127	43/26	41/4	35	15

جدول شماره 2: اطلاعات آمار توصیفی به تفکیک جنسیت

متغیرها		جهت گیری مذهبی درون سو	جهت گیری مذهبی برون سو
ناپایداری هیجانی	همبستگی پیرسون	(**)204/2	(**) 224/0
حجم نمونه	295	295
سطح معناداری	0001/0	0001/0

جدول شماره 3: همبستگی بین ابعاد جهت گیری مذهبی با پایداری هیجانی (**) همبستگی در سطح 01/0 در آزمون دوسویه معنادار است.

جهت گیری مذهبی	حجم نمونه	فراوانی	درصد فراوانی
دین گریزی	295	4	35/1
دین مداری نامتمایز	295	15	08/5

جدول شماره 4: فراوانی مربوط به ابعاد دین گریزی و دین مداری نامتمایز همچنين تعداد 4 نفر از نمونه آماري اين پژوهش، با داشتن نمره هاي پايين تر از يك انحراف استاندارد دردو متغيرجهت گيري مذهبي درون سو و برون سو-همان طور كه در ابزار پژوهش گذشت-داراي جهت گيري مذهبي از نوع دين گريزي مي باشد. تعداد 15 نفر باداشتن نمره هاي بالاتر از يك انحراف استاندارد، در دو متغير جهت گيري مذهبي درون سو و جهت گيري مذهبي برون سو، داراي جهت گيري از نوع دين مداري نامتمايز مي باشند(جدول شماره 4). اين فراواني، تعداد قابل توجهي براي تحليل آماري به هدف بررسي رابطه ابعاد دين گريزي و دين مداري نامتمايز با پايداري هيجاني نمي باشد.
هنگامي كه داده هاي اين پژوهش به تفكيك جنسيت مورد تجزيه وتحليل آماري قرار گرفت، اين نتيجه به دست آمد كه پايداري هيجاني و جهت گيري مذهبي درون سو در بين مردان ازهمبستگي بالاتري نسبت به زنان برخوردار است. ضريب اين همبستگي در ميان مردان برابر 0/247(P<0/005)و در ميان زنان برابر با 0/171 (P<0/027)مي باشد (جدول شماره 5). درحالي كه، ميانگين جهت گيري مذهبي درون سو در بين گروه زنان (26/86) بالاتر از مردان (25/78) است (به جدول شماره 2 نگاه كنيد). براساس جدول شماره 6، اين تفاوت در سطح آلفا =0/05 معني دار است. اما همبستگي ميان پايداري هيجاني و جهت گيري مذهبي برون سو در بين زنان، از ضريب بالاتري برخوردار است. ضريب همبستگي درميان زنان برابر با 0/244(P<0/001)و در ميان مردان برابر 0/201(P<0/024)مي باشد.

متغیرها	جنسیت		جهت گیری مذهبی درون سو	جهت گیری مذهبی برون سو
ناپایداری هیجانی	زن	همبستگی پیرسون	(*) 171/0-	(**) 244/0
حجم نمونه	168	168
سطح معناداری	027/0	001/0
مرد	همبستگی پیرسون	(**) 247/0-	(*) 201/0
حجم نمونه	127	127
سطح معناداری	005/0	024/0

جدول شماره 5: همبستگی بین ابعاد جهت گیری مذهبی با پایداری هیجانی به تفکیک جنیست (**) همبستگی در سطح آلفا برابر 01/0 در آزمون دوسویه معنادار است.
(*) همبستگی در سطح آلفا برابر 05/0 در آزمون دوسویه معنادار است.

	آزمون لوین برای سنجش برابری واریانس	آزمون t مستقل برای سنجش برابری میانگین ها
متغیرها	F	معناداری	t	درجه آزادی	معناداری در آزمون دوسویه	تفاوت میانگین	انحراف استاندارد میانیگن ها	(95%) فاصله اعتماد برای تفاوت ها
حدپایین	حدبالا
ناپایداری هیجانی	با فرض برابری واریانس ها	075/0	785/0	017/0	293	987/0	01523/0	90459/0	76508/1-	79554/1
بدون فرض برابری واریانس ها	017/0	611/270	987/0	01523/0	90535/0	76718/1-	79765/1
جهت گیری مذهبی برون سو	با فرض برابری واریانس ها	366/3	068/0	815/0-	293	416/0	39736/0-	48773/0	35725/1-	56254/0
بدون فرض برابری واریانس ها	802/0-	757/253	423/0	39736/0-	49558/0	37332/1-	57861/0
جهت گیری مذهبی درون سو	با فرض برابری واریانس ها	875/0	350/0	250/2	293	025/0	07569/1	47816/0	13463/0	01676/2
بدون فرض برابری واریانس ها	212/2	709/252	028/0	07569/1	48628/0	11802/0	03337/2

جدول شماره 6: تفاوت میان میانگین های گروه زنان و مردان

متغیر	رشته تحصیلی	حجم نمونه	میانگین	واریانس	انحراف استاندارد	بیشینه	کمینه
ناپایداری هیجانی	علوم انسانی	86	90/23	72/56	53/7	43	4
علوم تجربی	73	05/25	85/56	54/7	42	5
ریاضی و فنی	136	79/22	52/60	78/7	43	5
درون سو	علوم انسانی	86	80/26	36/15	91/3	36	15
علوم تجربی	73	26/26	72/16	09/4	36	14
ریاضی و فنی	136	22/26	72/17	21/4	37	14
برون سو	علوم انسانی	86	98/26	37/17	16/4	37	18
علوم تجربی	73	98/25	38/17	17/4	35	15
ریاضی و فنی	136	83/25	56/16	07/4	35	17

جدول شماره 7: اطلاعات آمار توصیفی به تفکیک رشته تحصیلی

	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F	معناداری
ناپایداری هیجانی	بین گروه ها	135/249	2	567/124	128/2	121/0
درون گروه ها	272/17091	292	532/58
کل	407/17340	294
جهت گیری مذهبی برون سو	بین گروه ها	301/75	2	651/37	209/2	112/0
درون گروه ها	085/4977	292	045/17
کل	386/5052	294
جهت گیری مذهبی درون سو	بین گروه ها	723/19	2	862/9	587/0	557/0
درون گروه ها	077/4909	292	812/16
کل	800/4928	294

جدول شماره 8: تفاوت میان میانگین های گروه های آموزشی از يافته هاي ديگر اين پژوهش اين است كه در سه متغير اندازه گيري شده(ناپايداري هيجاني، جهت گيري مذهبي درون سو و جهت گيري مذهبي برون سو)، ميان گروه هاي آموزشي جامعه آماري(گروه آموزشي رياضي و فني، علوم تجربي وعلوم انساني)تفاوت معنادار وجود ندارد. براي تشخيص معناداري ميان ميانگين ها از آزمون تحليل واريانس يكراهه (ANOVA)استفاده شد. بر پايه اين روش، مي توان معلوم كرد كه تفاوت هاي مشاهده شده بين ميانگين ها حاصل شانس است يا نتيجه تاثير متغيرهاي ديگر است؟ از جمله شرايط استفاده ازروش تحليل واريانس يكراهه، اين است كه از هر كي از جامعه هاي مورد مطالعه، نمونه اي تصادفي انتخاب شود كه اين شرط در پژوهش حاضر رعايت شده است. اما تحليل واريانس يكراهه نسبت به تخطي از دو شرط ديگر يعني وجود توزيع نرمال براي متغيرها در جامعه مورد مطالعه و يكسان بودن تغييرپذيري نمره ها در جامعه هاي مورد مطالعه مقاوم مي باشد. (1)يافته هاي مربوط را در جداول 7 و 8 ملاحظه مي كنيد.

بحث و نتيجه گيري
 

يافته هاي پژوهش حاضر نشان مي دهد كه بين پايداري هيجاني و جهت گيري مذهبي رابطه وجود دارد؛ هرچه جهت گيري مذهبي بيروني تر مي شود نا پايداري هيجاني فرد بيشتر مي شود. به عبارت ديگر، هرچه جهت گيري مذهبي افراد دروني تر مي شود، پايداري هيجاني بيشترمي شود. اين يافته ها با نتايج پژوهش هاي پيشين كه درمقدمه به آن اشاره شد، هماهنگ است.
بسياري از مطالعات و پژوهش ها نيز اجمالاً نشان داده اند كه بين دين داري و بهزيستي رواني رابطه وجود دارد. اما همان گونه كه گذشت، تحقيقات روان شناسان يك رابطه مطلق و ساده را ميان دينداري و بهزيستي به دست نداده است، بلكه اين تحقيقات يافته هاي ناهمسان را ارائه مي دهند. يافته هاي ناهمسان ضرورتاً ارتباط ميان بهزيستي و دينداري را نفي نمي كنند، بلكه مواردي را مشخص مي كنند كه ارتباطات در آنها قوي تر است. مانند ارتباط قوي تر جهت گيري مذهبي درون سو، در مقابل جهت گيري مذهبي برون سو مي باشد. درهمين موضوع، موقعيت هاي متفاوت موجب نتايج مختلف گرديده است از جمله اين كه ارتباط پايداري هيجاني با جهت گيري مذهبي درون سو در مردان قوي تر از زنان مي باشد.
براي درك بهتر از يافته ها، به ماهيت ابعاد جهت گيري مذهبي از ديدگاه آلپورت مي پردازيم. به اعتقاد آلپورت، افرادي كه فعاليت هاي ديني شان بيروني است، دين رابه عنوان ابزاري براي اهداف شخصي و اجتماعي مورد استفاده قرار مي دهند. بنابراين، دين داري بيروني«عبارت است ازدين آسايش و قرارداد اجتماعي، رويكردي خودخواهانه و ابزاري كه منافعي براي فرد به ارمغان مي آورد». به عنوان نمونه، افراد دينداري بيروني ممكن است براي مشاهده شدن توسط ديگران، براي افزايش اعتبار در جامعه يا براي انطباق با انتظارات جامعه در مراسم هاي مذهبي ظاهر شوند. اما دين داري دروني، سبكي از دين داري است كه فرد براي به دست آوردن احساس معني و هدف در زندگي بدان تمايل دارد. بدون اينكه منافع اجتماعي راكه به واسطه دينداري برايش حاصل مي شود در نظر بگيرد. به اعتقاد آلپورت، تنها دين داري دروني با سلامت رواني ارتباط مثبت دارد. (2)
علاوه بر تاييد فرضيه اصلي، يافته هاي پژوهش حاضرنشان مي دهد كه درجامعه آماري مورد نظر، افراد كمتر متصف به دين گريزي (نمرات پايين در هر دو جهت گيري درون سو و برون سو)هستند. همچنين كمتر افرادي به جهت گيري مذهبي نامتمايز(نمرات بالا در هر دو جهت گيري درون سو و برون سو)متصف مي باشند. اين يافته تاييدي است بر تقسيم جهت گيري مذهبي به دو بعد اصلي يعني درون سو و برون سو.
نوجوانان در سنين 18 سالگي به مدت دو سه سال در آموزشگاه ها مشغول تحصيل هستند: گروهي دررشته علوم انساني، گروهي در رشته علوم تجربي و رشته رياضي و علوم فني. پژوهش حاضر نشان مي دهد كه جهت گيري مذهبي نوجوانان، دست كم درجامعه آماري مدنظر تحت تاثير نوع رشته تحصيلي قرار ندارد.
از محدوديت هاي پژوهش حاضر مي توان به محدوديت ابزار سنجش جهت گيري مذهبي اشاره نمود. ابزار به كار رفته در اينجا در پژوهش هايي مورد انتقاد قرار گرفته است. دراين راستا، به در آميختگي تعهد مذهبي و پيامدهاي مذهبي و نيز ضعيف بودن چارچوب مبدا دروني و بيروني كه آلپورت مطرح كرده است، اشاره شده است. (3)
از نظر قرآن كريم، «امن»از خواص و آثار ايمان است. البته به شرط اينكه ايمان به وسيله ظلم پوشيده نشود. ظلم نيز به معناي مطلق چيزهايي است كه براي ايمان مضر بوده و آن را فاسد مي كند. (4)اين معنا در آيه 82 سوره انعام آمده است:«الَّذي آمَنُوا وَ لَمْ يَلْبِسُوا ايمانَهُم بِظُلمٍ اولئكَ لَهُمُ الامْنُ و َهُمْ مُهْتَدون». واژه امن براي حالت فراگير آرامشي به كار مي رود كه خالي از هرگونه نگراني، ترس و اضطراب باشد . (5)اين حالت که ويژگي سعادت و کرامت انسان است ، در هر كسي، وابسته به درجه عبوديت وي مي باشد. (6) به هر ميزان كه ايمان قلبي فرد دروني تر شود و عمل و عبادت وي خالص گردد، به همان ميزان حالت امن برايش ايجاد مي شود. همچنين در آيه 29 سوره رعد مي فرمايد: «الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالحاتِ طُوبي لَهُمْ وَ حُسْنُ مَاب»؛ كساني كه ايمان آورده اند و عمل صالح انجام مي دهند، طوبي نصيبشان مي شود. طبق برخي ازنقل ها، طوبي به معناي فرح و روشني چشم است. (7)
البته اين فرح همان حالت سكون و آرامش فراگيري است كه فرد را از هيجانات منفي و ناپايدار دور مي سازد. طبق بيان اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب عليه السلام، اين حالت نتيجه حالت خويشتنداري است كه درعين حال به نيرومندي در دين مرتبط است. اولين ويژگي كساني كه خويشتندار هستند (متقين)، اين است كه دينداري در آنها به طور نيرومندي دروني شده و در نتيجه ايمانشان پر از يقين است. (8)هنگامي كه صفات اين گروه ازانسان ها رادر بيان حضرت بررسي مي كنيم، بااين مفاهيم مواجه مي شويم:نرمخويي، دورانديشي ، عالم وبردبار، ميانه رو درتوانگري ، آراسته در تهيدستي، بردبار در سختي ها، پرهيزكننده ازطمع ورزي، داراي آرزوهاي نزديك، داراي نفس قانع، كم خوراك، نداشتن شهوت در انحراف، خشم فروخورده، عفو كننده در برابر كسي كه به او ستم كرده و بخشنده در برابر كسي كه او را محرم ساخته، پيوند خورده با كسي كه قطع ارتباط كرده، كنترل كننده زبان نسبت به سخن زشت، نرم گفتار، سپاسگزار در خوشي ها و . . . . (9)روشن است كه اينها صفاتي هستند مبتني بر حالتي ساكن و پايدار در هيجانات و عاطف، كه در ضمن رفتارهاي تكانه اي را در فرد كنترل مي كند.
در پايان، مي توان گفت كه مذهب مي تواند چارچوبي را براي نظام روان شناختي فرد فراهم كند كه او را از طريق تقويت نيروي خويشتنداري به حالتي پايدار در عواطف و هيجاناتش سوق دهد. همچنين چنانچه باورها، اعتقادات و مناسك مذهبي به شكل دروني در ساختار رواني افراد قرار گيرد، مي تواند دست كم وحدت يافتگي فرد را تضمين كند و سلامت رواني وي را فراهم نمايد.

پي نوشت ها :
 

* دانش آموخته حوزه و دانش پژوه كارشناسي ارشد روانشناسي باليني.
** استاديار پژوهش گاه حوزه و دانشگاه.
1. حيدرعلي هومن، استنباط آماري در پژوهش رفتاري، ص348.
2. Ibid. C. f. compton c. William, P208.
3. مسعود جان بزرگي، همان، ص349.
4. سيدمحمدحسين طباطبايي، الميزان، ج7، ص202-200.
5. انّ الاصل الواحد في هذه المادّه: هو الامن و السكون و رفع الخوف و الوحشه ي و الاضطراب (مصطفوي، حسن، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، ج1، ص150، 1360)
6. همان، ج1، ص 193.
7. همان، ج11، ص357.
8. فَمِنْ عَلَامَةِ احَدِهِمْ انَّك َ تَرَي لَهُ قُوَّةً فِي دينٍ وَ حَزْماً فِي لِينٍ وَ ايمانَاً فِي يَقينٍ وَ حِرصاً فِي عِلْمِ وَ عِلْماً فِي حِلْمٍ وَ قَصْداً فِي غِنيً وَ خُشوعاً فِي عِبادَةٍ وَ تَجَمُّلاً فِي فَاقَةٍ وَ صَبْراً فِي شدَّةٍ وَ طَلَباً فِي حَلالٍ و نَشاطاً فِي هُديً وَ تَحَرُّجاً عَنْ طَمعَ. . . (نهج البلاغه، خطبه متقين)
9. نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، ص407-404.
 

نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، قم، خوشرو، 1381.
آذربايجاني، مسعود و موسوي اصل، مهدي، درآمدي بر روانشناسي دين، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت، 1387.
بابائي غلامرضا و همكاران، تاثير آموزش فرهنگ دينداري بر ميزان افسردگي، فصلنامه ي حيات، سال دهم، ش23، 1383.
بهرامي احسان، هادي و همكاران، «رابطه ي بين ابعاد جهت گيري مذهبي، سلامت رواني و اختلال هاي روان شناختي»، روان شناسان ايراني، سال دوّم، ش5، 1384.
بهرامي احسان، هادي؛ تاشك، آناهيتا، «ابعاد رابطه جهت گيري مذهبي و سلامت رواني و ارزيابي مقياس جهت گيري مذهبي»، روان شناسي و علوم تربيتي، ش69، 1383.
جان بزرگي مسعود، بررسي اثر بخشي روان درمانگري كوتاه مدت با و بدون جهت گيري مذهبي بر مهاراضطراب و تنيدگي، پايان نامه دكتري، تهران، دانشگاه تربيت مدرس، 1378.
جان بزرگي، مسعود، جهت گيري مذهبي و سلامت روان، تهران، دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، دوره 31، شماره 4، 1386.
حق شناس، حسن، طرح پنج عاملي ويژگي هاي شخصيت، راهنماي تفسير و هنجارهاي آزمون هاي NEO PI-R و NEO-FFI, شيراز، دانشگاه علوم پزشكي، 1385.
دادستان، پريرخ، روان شناسي مرضي تحولي از كودكي تا بزرگسالي، تهران، سمت، 1383.
طباطبايي، سيدمحمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامي جامعه ي مدرسين حوزه علميه قم، 1417ق.
كجباف نژاد، هادي؛ اعتباري، صديقه، «بررسي رابطه نگرش مذهبي و سلامت رواني دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي واحد بهبهان»، دانشگاه اسلامي، ش27، 1383.
مصطفوي، حسن، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1360.
هومن، حيدرعلي، استنباط آماري در پژوهش رفتاري، تهران، پارسا، 1373.
Compton C. William. USA: An Introduction In positive psychology , 2005.
Linley , p. Alex, Joseph, Stephen.USA: positive psychology in practice, 2004.
Wulff, David, M. editor. psychology of Religion: classic and contemporary , Johr Wiley & Sons Inc. 1997.
منبع: نشريه روان شناسي و دين شماره 11