مکاتب فلسفی چین در دوره امپراتوری هان

ديگرباره‌نويسي کنفسيونيسم
 

با تشکیل امپراتوری هان در چین، کتاب‌هایی که در دوره فرمانروايي شيه‌هوانگ‌دي منهدم شده بود توسط فرهيختگان و پيروان کنفسيوس که خادم نظام فئودالي جديد بودند دوباره‌نويسي و تفسير شد. اکنون مرده‌ريگ کنفسيوس براي فرهيختگان منشأ قوانين اخلاقي اشرافي و ايجاد سيستمي بود که بقاي آنان بدان بستگي داشت.
فرمان شيه‌هوانگ‌دي که به ترغيب لي سي صادر شده بود در 191 پيش از ميلاد لغو شد و در واقع پس ازمرگ شيه‌هوانگ‌دي معوق مانده بود. فرهيختگان دوره هان آثار کنفسيوس و فرزانگان هم رأي او را بيش از ديگر آثار مورد توجه قرار دادند و در دوباره نويسي و احياء آن کوشيدند. مهم‌ترین کتاب‌های کلاسيک که دراين دوره دوباره‌نويسي و مورد اعمال نظر قرار گرفت عبارتند از: شوجينگ کتاب تاريخ که دو نسخه از آن نوشته شد، يکي از روي نسخه‌اي که ادعا شد در ديوار خانه کنفسيوس پنهان شده بود و يکي از اعقاب کنفسيوس به نام کونگ ان – گوه (1) آن را بررسي کرده بود، و نسخه ديگر که زمان نگارش آن را با توجه به نوع خط و تصويرهاي مورد کاربرد بعد از کتاب پيشين می‌دانند و نگهداري آن به فوشنگ (2) از افراد آکادمي لي‌سي نسبت داده می‌شد. کتاب فوشنگ 29 فصل داشت و گفته شده بود که فوشنگ براي دوري از آزار آن را در ديوارخانه‌اش پنهان کرده بود. شوجينگ حاوي مدارکي از قبيل سخنراني، بيانيه، خطابه و نقل و قول يا روايات تاريخي است و تا حدي روشنگر دوره‌های باستاني تاريخي چين است.

شرح تصویر: جام شراب از دوره شانگ يا آغاز دوره جو. جام به شكل جغد و جغد از ديرباز داراي مفهومي اساطيري است. جغد به علت پرواز در شب نماد تاريكي است و با يين يا عنصر مادينگي جهان پيوند دارد و گاه نماد هون – دون يا درهمي نخستين است كه نظم از آن پديدار شد. انستيتو هنرهاي مينا پوليس.
کتاب ديگر شيه جينگ (3) يا کتاب سرودها و ترانه‌ها است که جنگي است از اشعار کهن و گردآوري آن را به کنفسيوس نسبت می‌دهند. [(نک، شعر چين دفتر اول انتشارات مازيار ترجمه به اجلان فرخي)]. اين کتاب که از بي پردگي و آشکارگويي روابط جنسي سرايندگان ناشناس سخن می‌گوید به بهانه تهذيب مورد تفسير و دستبرد پيروان کنفسيوس قرار گرفت و از ديگرگوني دور نماند. کتاب ديگر اي جينگ يا کتاب تغييرات بود که کتابي است در پيشگوئي و غيبگوئي و داراي دو بخش است: بخش اول شامل باورها و دانش عوام از نوع دانش روستائي و سنتي و بخش دوم که اشاره‌ای است به تفسير باگوا يا هشت خطي با فرمول‌های مختلف اسرار باگوا و گونه‌ای تفأل با استخوان کتف حيوانات است که پيش از اين از آن سخن گفتيم. اگرچه اين کتاب در سده سوم ق. م تدوين شد اما در اصل شرحي ازآداب و رسوم دوره جو است.
يکي ديگر از کتاب‌های نوشته شده دراين دوره لي جي (4) يا کتاب شعائر و آئین‌ها نام دارد. لي جي در 50 ق. م نوشته شده و مولف آن داي (5) نام داشت، بخش‌هایی از اين کتاب در تاريخي کهن‌تر نوشته شده و زمان آن به زمان کتاب گفتارها يا مکالمات کنفسيوس (450 ق. م) بازمي‌گردد. کتاب ديگر جولي (6) نام داشت که از شعائر آييني زمان دودمان جو سخن می‌گفت و تاريخ تأليف اين کتاب را نيز 50 تا 450 پيش از ميلاد دانسته‌اند. این‌ها کتاب‌هائي است که آن‌ها را کارگران سيستماتيک و داراي هدف می‌داند و بر اين عقيده است که اين دو کتاب دست‌نوشته در بيان خط‌مشي پيروان کنفسيوس و شعائر و مراسم آنان نوشته شده است.

شرح تصویر: هفت فرزانه بيشه خيزران، فرزانگاني كه در سده سوم ميلادي می‌زیستند و از مخالفان كنفسيونيسم و تمرينات جادويي شمن‌هاي وو بودند. جوانگ دزو (7) از رهروان اين راه به دوري از كردار می‌اندیشید و هم به اين دليل پيروان دائوئيسم به بهانه شرابخواري و كارهاي غير عادي و تمايل به ديگرگوني سلسله‌های فرمانروا مورد استهزاء و آزار بودند. ديواركوب ابريشمي از اواخر هيجده موزه ليون.

شرح تصویر: بخشي از تابلوي نه اژدها، نقاشي طوماري از چين‌رونگ (8) نقاشي دائوئيست در سال 1244. نقاشي تجلي و تركيب ابر و اژدهاست بر امواج اقيانوس. اژدها در اساطير چين مقدس است و عامل ريزش باران و نماد خاقاني است و در سيستم دائوئيسم نيز نماد دائويا راه است كه خود را می‌نماید و پنهان می‌شود. موزه هنرهاي بوستون.
کتاب ديگر چون چيو (9) يا سالنامه بهار و خزان نام دارد که تاريخ ايالت لو (10) در فاصله سال‌های 722 تا 481 پيش از ميلاد است و به غلط آن را به کنفسيوس نسبت می‌دهند. از ديگر کتاب‌هائي که در اين دوره بازنويسي شد کتابي است موسوم به زو جوان (11) که تفسيري است بر چون چيو و بيش از آثار ديگر روشنگر دوره فئوداليسم و دربردارنده شرح مختصري است از دوره بهار و خزان. اين کتاب را به زوشيه (12) نسبت می‌دهند و در واقع گوياي وقايع 430 پيش از ميلاد تا اواسط سده سوم قبل از ميلاد است که پيروان کنفسيوس در دوره هان بخش‌هائي را بر آن افزوده‌اند. زوجوان از مآخذ با ارزش اساطير چين و از اندک کتاب‌هایی است که تا حدي از اعمال نظر پيروان کنفسيوس به دور مانده است.

ديگر مکاتب فلسفي
 

غير از آثار کنفسيوس آثاري که از ديگر مکاتب فلسفي پيش از دوره چين بازمانده اندک است. مکتب‌هایی که ما را در شناخت اساطير کهن ياري می‌کنند محدودند و از اين شمار است: آثار بازمانده از مکتب لگاليسم (13) يا قانون‌گرايي مطلق شانگ‌جون‌شو (14) از افراد وابسته به دودمان سلطنتي وئي (15) در نيمه سده چهارم پيش از ميلاد. نيز اندیشه‌های هان فئي دزو (16) که بازگو کننده سنت‌ها و آئین‌های چين باستان است. اثر جالب ديگر در اين زمينه نوشته‌های دائوئيست بزرگ جوانگ – دزو است که اندیشه‌های او در زمينه شناسائي بيش از آثار فيلسوفان ديگر چيني مورد توجه است:
جوانگ خواب ديد پروانه است، پروانه‌ای که شادمان به هر سوي پر می‌کشید. پروانه نمی‌دانست که جوانگ است. جوانگ بيدار شد و خود را بازيافت. اما نمی‌دانم جوانگ بود که خواب ديد پروانه است؟ يا که من پروانه‌ای هستم که خواب می‌بینم جوانگ هستم؟. اين گونه آثار و اندیشه‌ها است که بي شک با اساطير کهن چين پيوند دارند و از نمونه‌های مشکوک بايد دوري جست.

پي نوشت ها :
 

1. Khung An-Kuo
2. Fu Sheng
3. Shih Cing
4. Lichi
5. Tai
6. Chu Li
7. Chuang-Tzu
8. Chhen Jung
9. Chhun Chhiu
10. Lu
11. Tso Chuan
12. Tso shih
13. Legalism
14. Shang Chun Shu
15. Wei
16. Han Fei Tzu
 

منبع؛ کریستی، آنتونی، (1384) شناخت اساطیر چین، ترجمه محمدحسین باجلان فرخی، تهران، اساطیر، چاپ دوم.